Dr. Blay Whitby: “Yapay Zekâ Nedeniyle Özel Sektörde Orta Kademeler Yok Olacak”
Filozof ve teknoloji etikçisi Dr. Blay Whitby, 1980’li yıllardan bu yana yapay zekânın etiği hakkında çalışmalar yapıyor. İngiltere Sussex Üniversitesinde akademisyen olan Whitby ile yapay zekânın emek üzerindeki olası etkilerini konuştuk.
Siz çok erken bir tarihten itibaren yapay zekâ alanında çalışan bir akademisyendiniz. Bu alana ilginizi ne tetikledi?
1980’lerden beri yapay zekâ etiği üzerine çalışıyorum. Yapay zekânın çok güçlü bir teknoloji olduğu o dönemde de açıktı. Ben de daha büyük sorunlar ortaya çıkmadan önce önlem almamız gerektiğini düşünerek bu alanda çalışmaya başladım. 1984’te dikkat çektiğim konulardan biri, yapay zekânın seçkin bir grubun eline geçme ihtimali ve bununla birlikte doğacak tehlikeydi. O zamanlar bu seçkin grubun ne kadar küçük olacağını fark edememiştim. Şimdi ise artık iş işten geçmiş olabilir!
Peki yapay zekâ ile ilgili temel etik sorular neler? Bu alanda etik düzenlemeleri zorunlu kılan hangi riskler ve zorluklar var?
Karar alma süreçlerinden insan unsuru giderek çıkarıldıkça, üst düzey karar vericilerle müzakere etme şansı da azalıyor. Bu anlamda gerçekliğin üretilmesi konusunda, insanın devre dışı bırakıldığı yapay zekânın herkes üzerindeki gücü muazzam. Öğrencilerimin bana “Bize Google’ın söylediğini öğretmelisiniz, çünkü bizim bunu bilmemizi bekleyecekler” dediklerini bile duydum.
Yapay zekânın iş gücü üzerindeki etkileriyle ilgili en büyük etik endişeler sizce nelerdir?
Birçok orta sınıf meslek yapay zekâ tarafından ikame edilecek. Ancak vasıfsız işler var olmaya devam edecek. Pek çok çalışan mesleklerinin gelecekte yapay zekâ tarafından tehlikeye gireceğine inanıyor. Bu endişeler haklı. Muhasebeciler ve benzeri meslekler yapay zekâ tarafından devralınacak. Öğretmenler, avukatlar ve hatta sanatçılar bile risk altında.
Özel sektördeki mevcut hiyerarşilerde orta kademeler yok olacak. Bunun iyi mi yoksa kötü mü olacağını ise zaman gösterecek.
Toplumlarımızda emek zaten yeterince değer görmüyordu. Yapay zekâ çağında “emek” ve “iş gücü” kavramlarının nasıl dönüşeceğini düşünüyorsunuz?
Emeğin değeri ve gücü daha da azalacak. Aslında, tüm emek türlerinin değeri son 50 yıldır servete kıyasla sürekli düşüyor. Özellikle benim yaşadığım Güney İngiltere’de bu durum çok belirgin, ancak çoğu ülke için de geçerli. Günümüzde birçok ülkede bir ev satın alacak kadar para kazanmak çok zor. Fabrika sahiplerinin işçiler için büyük sayılarda konut sağlamak zorunda olduğu günler tamamen geride kaldı.
Bu büyük işçi gruplarının kaybı, sendikaların gücünün de azalmasına yol açtı. Yapay zekâ bu eğilimleri daha da artıracak ve işlerin çoğu daha güvencesiz ve düşük ücretli hâle gelecek. Özellikle Güney İngiltere’de doktorlar, avukatlar ve öğretmenler bile yalnızca maaşlarıyla ev satın almakta zorlanıyor.
Öte yandan, yapay zekâ teknolojisinin sahipleri – ki gördüğüm kadarıyla bunların tamamı beyaz erkekler – inanılmaz derecede zengin, güçlü ve otoriter hâle geldi. Bu eğilimin devam edeceğini öngörüyorum.
Yapay zekânın tıp, finans ve hukuk gibi uzmanlık gerektiren meslekler üzerindeki etkisi hakkında ne düşünüyorsunuz?
Finans, tıp ve hukuk gibi alanların belirli uzmanlık gerektiren bölümlerinde yapay zekâ hâlihazırda insanlardan daha iyi performans gösteriyor. Yapay zekâyı kullanmamak yanlış olur, ancak bunun için güvenlik önlemleri alınmalı. Özellikle tıbbi sektörde yapay zekâ gelecekte çok daha büyük bir atılım yaşayabilir.
Bu alanların hepsinde, yapay zekâ farklı derecelerde insan muhakemesinin yerini alacak. Daha büyük bir sorun ise, karar alma süreçlerine doğrudan katılmadan deneyim kazanamayan yeni neslin, kıdemli meslektaşlarının bir ömür boyu yaptığı işleri yapamayacak olması. Genç nesil yapay zekâya daha fazla güvenecek. Bu, uzun süredir bilinen ve “beceri kaybı” (de-skilling) olarak adlandırılan bir süreç.
Şu anda insan karar vericilere bırakılması gereken bazı görevleri haritalandırmak gerekebilir. Ancak bu tür bir çabaya çok önemli alanlarda bile henüz rastlamadım.
Gelecekte yapay zekâ nedeniyle işlerini kaybetmekten korkan insanlara ne tavsiye edersiniz?
Gelişimin önünde durmayın, ancak çoğunluğun geride bırakılmamasını sağlamak için örgütlenme zamanı gelmiş olabilir. Bu gerçekten önemli. Biz çaresiz kurbanlar değiliz, ama yapay zekânın gelişimi karşısında gelecekte bu şekilde muamele görebiliriz.
