Bilgi Cephesinde Yeni Savaş: İsrail’in Yapay Zekâ ve Wikipedia Hamlesi
İsrail’in yapay zekâ destekli "kamu diplomasisi" kampanyası, sosyal medya ağlarından GEO stratejilerine uzanarak dijital alanı yeniden şekillendiriyor. Bu sırada Wikipedia’daki tarafsızlık tartışmaları ve Musk’ın Grokipedia girişimi, bilgi ekosistemindeki güç mücadelesini daha da derinleştiriyor.
Yapay zekâ sistemleri “tarafsızlık” iddiasıyla bilgi üretirken, bu bilgilerin nasıl programlandığı ve kimler tarafından yönlendirildiği giderek daha kritik hâle geliyor. Bu tartışmanın odağındaki son gelişmeler, bilgi üretiminin yalnızca teknolojik değil, aynı zamanda politik bir mücadele alanı olduğunu bir kez daha gösteriyor.
Haziran 2025’te İsrail’in “kamu diplomasisi” stratejisinde dijital cephenin gücünü artırmak amacıyla yarım milyar şekellik (yaklaşık 145 milyon dolar) bir bütçeyi devreye soktuğunu duyurması, bu açıdan yeni bir dönüm noktasını temsil ediyor. İsrail Dışişleri Bakanlığı tarafından yürütülen bu kapsamlı kampanya; ABD merkezli firmalar, sosyal medya fenomenleri ve ChatGPT gibi yapay zekâ platformlarını kullanarak çevrimiçi ortamda İsrail yanlısı anlatıları güçlendirmeyi ve özellikle genç Amerikalılar arasındaki eleştirileri azaltmayı hedefliyor.
Genç Amerikalılar Arasında Azalan Destek ve İsrail’in Dijital Hamlesi
ABD Adalet Bakanlığına bağlı Yabancı Temsilciler Kayıt Yasası (FARA) kapsamında sunulan belgeler, İsrail’in bu proje için Trump’ın eski kampanya yöneticisi Brad Parscale’ın yönettiği Clock Tower adlı şirketle anlaştığını ortaya koydu. Hükûmet Reklam Bürosu aracılığıyla koordine edilen kampanya, Havas Media Network adlı bir ajans tarafından yürütülüyor. Proje, içeriklerin en az yüzde 80’inin TikTok, Instagram, YouTube ve podcast’ler üzerinden Z kuşağına ulaşmasını hedefliyor. Sosyal medya için belirlenen erişim hedefi ise aylık 50 milyon gösterim.
Bu dijital hamle, genç Amerikalılar arasında İsrail’e yönelik desteğin önceki yıllara kıyasla önemli ölçüde azaldığı bir dönemde geldi. Gallup’un Temmuz 2025’teki anketine göre, 18-34 yaş arası Amerikalıların yalnızca yüzde 9’u İsrail’in Gazze’deki askerî operasyonlarını destekliyor. İsrail Dışişleri Bakanlığının kendi araştırması ise Amerikalıların yüzde 47’sinin İsrail’in soykırım işlediğine inandığını gösteriyor.
GEO: İsrail’in Yapay Zekâ Yanıtlarını Şekillendirme Mücadelesi
Kampanyanın en dikkat çekici yönlerinden biri, yapay zekâ sistemlerini dolaylı biçimde yönlendirme çabası. Belgelerde Clock Tower’ın “GPT sohbetlerinde sonuçları çerçevelemek için web siteleri ve içerikler oluşturma” hedefi açıkça belirtiliyor. Bu yaklaşım, ChatGPT, X’in Grok’u ve Google Gemini gibi büyük dil modellerinin (LLM) eğitildiği veri havuzlarını dolaylı yoldan etkilemeyi amaçlıyor.
Uzmanlar bu yöntemi GEO (Generative Engine Optimization – Üretken Motor Optimizasyonu) olarak adlandırıyor. İsrailli siber güvenlik uzmanı Gadi Evron, farkı şöyle özetliyor: “SEO (Search Engine Optimization), hangi sitelerin arama sonuçlarını şekillendirdiğini haritalar; GEO ise, hangi kaynakların yapay zekâ yanıtlarını etkilediğini.”
FARA kayıtlarına göre, projenin resmî irtibat kişisi Dışişleri Bakanlığı Stratejik İletişim Şefi Eran Shiovitz. Shiovitz’in yürüttüğü “Proje 545”, adını hükûmetin 2025 kamu diplomasisi bütçesi olan 545 milyon şekelden alıyor. Kampanyanın yönetiminde yer alan Parscale’ın geçmişte Cambridge Analytica ile birlikte veri temelli manipülasyon stratejileriyle anılmış olması, bazı uzmanlara göre projenin yalnızca tanıtım değil, psikolojik etki yaratmayı da hedefleyebileceğine işaret ediyor.
Sosyal Medyada İsrail Yanlısı İçerik Üretim Ağı
İsrail’in stratejisi yalnızca yapay zekâya değil, sosyal medyanın duygusal ve kültürel etkisine de yatırım yapıyor. “Project Esther” adlı girişim, ABD’deki sosyal medya fenomenlerini finanse ederek İsrail yanlısı içerikler üretmelerini sağlıyor. Delaware merkezli Bridges Partners LLC aracılığıyla yürütülen projede; her biri ayda 25-30 paylaşım yapacak 5–6 sosyal medya fenomeninin işe alınması öngörülüyor. Ödemeler on binlerce dolardan yüz binlerce dolara kadar çıkabiliyor.
Geçtiğimiz eylülde New York’taki İsrail Konsolosluğu’nda fenomenlerle buluşan Başbakan Benjamin Netanyahu, “Bugünün en önemli silahı sosyal medya” diyerek dijital algı yönetimini açıkça öncelik ilan etti. Netanyahu, “woke kültürünü” Nazizm ile kıyasladı ve TikTok’a yatırım yapılmasının, ayrıca Elon Musk ile iş birliğinin “zafer için kritik” olduğunu söyledi.
Wikipedia Üzerindeki Bilgi Savaşı Derinleşiyor
Bu dijital yönlendirme çabalarının yankısı, çevrimiçi bilginin en büyük kaynağı olarak görülen Wikipedia’ya da uzanıyor. Site son aylarda hem İsrail-Filistin konulu içerikler hem de tarafsızlık tartışmalarıyla gündemde. Kısa süre önce dijital ansiklopedi Wikipedia’nın kurucu ortağı Jimmy Wales, “Gazze Soykırımı” (Gaza genocide) başlıklı makalenin platformun “yüksek standartlarını karşılamadığını” söyleyerek “acil müdahale” çağrısında bulundu. Makalede yer alan “soykırımın İsrail tarafından Gazze’de Filistin halkının kasıtlı, sistematik ve devam eden imhası olduğu” ifadesinin tarafsızlık ilkesini ihlal ettiğini savunan Wales, “Wikipedia kendi sesiyle İsrail’in soykırım işlediğini söylememeli” dedi ve tarafsız bir yaklaşımın, ‘Birçok hükûmet, sivil toplum örgütü ve hukuki kurum, İsrail’in Gazze’deki eylemlerini soykırım olarak nitelendirmiş veya bu nitelendirmeyi reddetmiştir” şeklinde olması gerektiğini savundu.
Wales’in bu açıklamaları, Wikipedia editörleri arasında sert tepkilere yol açtı. “Hemiauchenia” rumuzlu bir editör, Wales’i tarafsız kurumların görüşlerini siyasi aktörlerle eşitlemekle suçlayarak, “Büyük ölçüde tarafsız olan BM ve insan hakları uzmanlarının görüşleri, açıkça taraflı olan yorumcuların ve hükûmetlerin görüşleriyle neden eşit ağırlıkta değerlendirilmeli?”” diye sorarken, “Cortador” kullanıcı isimli bir diğer editör ise, “Eğer tüm görüşleri eşit biçimde değerlendiriyor olsaydık, hâlâ Dünya’nın şeklinin tartışmalı olduğunu yazmamız gerekirdi. Ama biz bunu yapmıyoruz; çünkü bilimsel uzlaşı Dünya’nın kabaca küresel olduğunu gösteriyor.” örneğiyle karşılık verdi.
“Darouet” adlı başka bir editör de Wales’in açıklamasını “üzücü” olarak nitelendirerek, “Siyasi baskı altında bize geldiğinizi ve akademik tarafsızlığı çiğnememizi istediğinizi açıkça ifade ettiğiniz için üzgünüm. Bunu yapamayız.” dedi.
Bu tartışma, Wikipedia’nın kısa süre önce “Siyonizm” başlıklı makalesini bir yıl boyunca düzenlemeye kapatmasının hemen ardından geldi. İsrail yanlısı grupların eleştirdiği makalede, siyonizmin 19. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıktığı ve Yahudi devleti kurma amacını Filistin’in kolonileştirilmesi üzerinden gerçekleştirmeyi hedeflediği belirtiliyor.
Bugün 271 dilde faaliyet gösteren ve tüm dillerde toplam 64 milyondan fazla içeriğe sahip olan Wikipedia, 379 milyon kullanıcıya ulaşıyor. Site içerikleri ise herkes tarafından düzenlenebiliyor.
Wikipedia Sayfalarına Yönelik “Siyonist Tashih” Girişimleri
Wikipedia’nın tarafsızlık iddiasını sınayan girişimler aslında yeni değil; geçmişte de İsrail yanlısı gruplar tarafından ansiklopedi içeriklerini düzenleme girişimleri geldi. Bu tarihsel arka plan, bugünkü tartışmaları anlamak açısından önemli. İsrail’deki Yesha Konseyi ve Israel Sheli hareketleri, 2010 yılında Wikipedia üzerinde “Siyonist tashih” kursları başlatarak, tartışmalı sayfaları yeniden düzenlemeyi yazmayı öğretmişti. Guardian’ın 2010 tarihli haberine göre, Yahudi yerleşimcileri temsil eden Yesha Konseyi ve sağcı Israel Sheli hareketi, katılımcılara Wikipedia’daki içerikleri “yeniden çerçeveleme” tekniklerini öğretiyordu. Konuyu haberleştiren the Guardian gazetesine konuşan ve adının açıklanmasını istemeyen Kudüs merkezli bir Wikipedia editörü “Bu girişimi kamuya açıklamak çok da iyi bir fikir olmayabilir. Geçmişte bu tür açıklamalar olumsuz sonuçlar doğurdu. Bir savaş sürüyor ve maalesef bu savaşı yeraltında yürütmek gerekiyor.” yorumunu yapmıştı.
O dönem Yesha Konseyi Başkanı ve ilerleyen yıllarda İsrail Başbakanı olacak olan Naftali Bennett, “Wikipedia’yı propaganda aracına çevirmek istemiyoruz, sadece diğer tarafı göstermek istiyoruz,” derken; kursların diğer organizatörü Ayelet Shaked, çevrimiçi ortamda İsrail yanlısı seslerin azınlıkta kaldığını belirterek, “Bu alanı diğer tarafa bırakmak istemiyoruz,” açıklamasını yapmıştı. Shaked, 2014’teki bir Facebook paylaşımında “aileleri ve özellikle şehitlerin anneleri de dâhil terör eylemlerini mümkün kılan herkesin öldürülmesi ve evlerinin yıkılması” gerektiğini savunarak, “Aksi hâlde orada daha fazla küçük yılan yetişir” sözleriyle uluslararası kamuoyunda büyük tepki toplamış, bir yıl sonra ise Netanyahu kabinesinde Adalet Bakanlığı görevine getirilmişti.
İsrail yanlısı gruplar Wikipedia’ya yönelik daha önce de benzer girişimlerde bulunmuştu. 2008 yılında çevirim içi ansiklopedide gizlice düzenleme yapmayı planlayan Boston merkezli İsrail yanlısı medya izleme grubu CAMERA üyeleri site yöneticileri tarafından engellenmişti. Amaçlarını “medyanın genel olarak İsrail karşıtı önyargısına” karşılık vermek olarak açıklayan grup, İsrailli günlük gazete Haaretz’in editörlerini ve muhabirlerini de “aşırı” olmakla ve “radikal İsrail karşıtı faaliyetlerde” bulunmakla suçluyor.
ABD’de Wikipedia Çekişmesi: Kongre Soruşturması ve ADL Raporu
Wikipedia’daki tarafsızlık krizi artık ABD siyasetinde de yankı buluyor. 27 Ağustos’ta ABD Temsilciler Meclisi Gözetim Komitesi, platformun içeriklerine “İsrail karşıtı taraflılık kattığı” iddiasıyla bir soruşturma başlattı. Komite Başkanı James Comer ve Nancy Mace, Wikipedia CEO’su Maryana Iskander’dan bilgi talep etti. Milletvekilleri, İsrail yanlısı İftira ve İnkârla Mücadele Birliği (ADL) tarafından hazırlanan bir raporu dayanak gösterdi.
Soruşturma, Wikipedia editörlerinin kısa süre önce ADL’yi İsrail-Filistin çatışması konusunda “genel olarak güvenilmez kaynak” olarak sınıflandırmasının hemen ardından geldi. Editörlerin büyük çoğunluğu, ADL’nin antisemitizm konusundaki bilgilerini de yeterince güvenilir bulmadıklarını belirtmişti. 1913’te kurulan ADL, Filistin yanlısı öğrenci hareketlerini, Black Lives Matter’ı ve Jewish Voice for Peace gibi ilerici Yahudi gruplarını hedef almakla suçlanıyor. Ayrıca Donald Trump yönetiminin 2019 ve 2025’te çıkardığı, üniversitelerdeki Filistin yanlısı protestocuları hedef alan başkanlık kararnamelerini de desteklemişti.
Musk’ın Yeni Girişimi Grokipedia, Wikipedia’ya Rakip Olabilir mi?
Bilgi üretimi alanındaki rekabetin bir diğer cephesi, Elon Musk’ın Ekim 2025’te tanıttığı yapay zekâ destekli Grokipedia platformu. Musk, Wikipedia’yı “sol yanlısı” olmakla suçlayarak uzun süredir hedef alıyor ve Grokipedia’nın “içerik, derinlik ve doğruluk açısından Wikipedia’yı katlayarak geçeceğini” iddia ediyor.
Ancak bu yeni bilgi platformuna dair yapılan ilk incelemeler ise tarafsızlık adına yeni problemler olduğuna dikkat çekiyor. PolitiFact analizlerine göre Grokipedia’daki içeriklerin önemli bir kısmı doğrudan Wikipedia’dan alınmış durumda. Farklılık gösteren maddeler ise çoğunlukla kaynağı belirsiz, hatalı veya yanıltıcı bilgiler içeriyor. Uzmanlar, Wikipedia’nın binlerce gönüllü editör tarafından denetlendiğini ve tüm değişikliklerin şeffaf biçimde görülebildiğini hatırlatırken; Grokipedia’nın şeffaflıktan uzak yapısıyla dezenformasyon riskini artırdığını vurguluyor.
Yapay zekâ modellerinin güncel gelişmelerle ilgili sorulara verdikleri yanıtların neredeyse yarısında “kayda değer” hatalar bulunduğunu gösteren Avrupa Yayın Birliği (EBU) ve BBC tarafından yürütülen geniş çaplı araştırma da bu kaygıları destekliyor. (P)
