İngiltere’de Dokuz Milyon Kişi Vatandaşlıktan Çıkarılma Riskiyle Yaşıyor
İngiltere’de yayımlanan yeni bir rapor, mevcut yasal düzenlemeler kapsamında yaklaşık dokuz milyon kişinin İçişleri Bakanı’nın takdir yetkisiyle vatandaşlıktan çıkarılma riskiyle karşı karşıya olduğunu ortaya koyuyor. Riskin özellikle göçmen kökenli ve Müslüman topluluklarda yoğunlaştığı belirtiliyor.
Birleşik Krallık’ta vatandaşlık statüsünün hukuki güvencesi yeniden tartışma konusu oldu. Runnymede Trust ve hukuk örgütü Reprieve tarafından yayımlanan Stripped: The Citizenship Divide başlıklı rapor, ülkede yaklaşık 9 milyon kişinin, İçişleri Bakanı’nın takdir yetkisi kapsamında vatandaşlıktan çıkarılabileceğini ortaya koyuyor. Bu sayı, Birleşik Krallık nüfusunun yaklaşık yüzde 13’üne karşılık geliyor.
Rapora göre söz konusu risk, toplum genelinde eşit dağılmıyor. Özellikle aile kökenleri Güney Asya, Orta Doğu ve Afrika’ya uzanan Britanya vatandaşlarının, yasal olarak daha kırılgan bir konumda olduğu belirtiliyor.
Dokuz Milyon İnsanı İlgilendiren Bu Risk Nasıl Hesaplandı?
Araştırma, 2021 yılındaki nüfus sayımı, Yıllık Nüfus Araştırması ve Birleşik Krallık İçişleri Bakanlığına ait ebeveyn doğum yeri verileri temel alınarak hazırlandı. Raporda özellikle altı çizilen önemli husus, söz konusu 9 milyon kişinin tamamının fiilen vatandaşlıktan çıkarılacağı yönünde bir öngörüde bulunulmadığı. Bunun yerine rapor, mevcut yasal çerçeve dikkate alındığında, bu kişilerin vatandaşlıktan çıkarma yetkisine hukuken maruz kalabilecek bir nüfus grubunu oluşturduğunu ortaya koyuyor. Başka bir ifadeyle, çalışma kesin sonuçlar değil; yürürlükteki mevzuatın kapsama alanını ve potansiyel etkisini ölçüyor.
Raporda “risk altında” olarak tanımlanan bu grup, vatandaşlıktan çıkarılma kararının hukuken mümkün olduğu Birleşik Krallık vatandaşlarından oluşuyor. Bu durum, herhangi bir suç isnadı ya da yargı kararı gerektirmeksizin, İçişleri Bakanı’nın takdir yetkisi çerçevesinde ortaya çıkabiliyor.
Mevcut mevzuata göre İçişleri Bakanı, bir kişinin vatandaşlıktan çıkarılmasının “kamu yararına” olduğuna kanaat getirirse bu yetkiyi kullanabiliyor. Bu süreçte kişinin fiilen başka bir ülke vatandaşlığına sahip olması şart değil; başka bir ülke vatandaşlığına hak kazanabileceği varsayımı yeterli kabul edilebiliyor. Rapora göre, bu hukuki yaklaşım, vatandaşlık statüsünün yalnızca bireyin kendi durumuna değil, aile kökenine ve varsayımsal vatandaşlık ihtimallerine bağlı hâle gelmesine yol açıyor.
Etnik Kökene Göre Risk Oranları Büyük Farklılıklar Gösteriyor
Raporda, vatandaşlıktan çıkarılma riskinin etnik kökene göre ciddi biçimde ayrıştığı görülüyor: Siyahi vatandaşların yüzde 62’si (yaklaşık 1,6 milyon kişi) Asya kökenli vatandaşların yüzde 60’ı (yaklaşık 3,3 milyon kişi) ve “diğer” kategorisindeki etnik grupların yüzde 62’si bu risk grubunda yer alırken, beyaz vatandaşların yalnızca yüzde 5’i aynı konumda bulunuyor.
Araştırmaya göre, beyaz olmayan Britanya vatandaşları, beyazlara kıyasla 12 kat daha fazla vatandaşlıktan çıkarılma riski taşıyor. En büyük etkilenen gruplar arasında Hindistan, Pakistan ve Bangladeş kökenli Britanyalılar öne çıkıyor.
Müslüman Topluluklar İçin İptal Riski Daha Fazla
Araştırma, vatandaşlıktan çıkarılan ya da bu riske en fazla maruz kalan kişilerin büyük bölümünün Müslüman ve Güney Asya, Orta Doğu veya Kuzey Afrika kökenli olduğunu ortaya koyuyor. Raporda bu durumun, geçmişte Karayip kökenli Britanyalıları etkileyen Windrush skandalıyla benzer yapısal sorunlar taşıdığına dikkat çekiliyor.
Runnymede Trust Başkanı Shabna Begum, raporda yer alan değerlendirmesinde, “Vatandaşlığın kalıcı bir hak olmaktan çıkarılarak koşullu bir statüye dönüştürüldüğünü görüyoruz.” ifadesini kullanıyor.
Reprieve Direktörü Maya Foa ise, özellikle siyasi iklimin sertleştiği bir dönemde, bu yetkilerin kapsamının ciddi bir hukuki güvensizlik yarattığını vurguluyor.
İçişleri Bakanlığının İptal Yetkisi Yıllar İçinde Nasıl Genişledi?
Rapor, vatandaşlıktan çıkarma yetkisinin son yirmi yılda kademeli olarak genişletildiğine dikkat çekiyor. 2002 öncesinde vatandaşlıktan çıkarma, yalnızca istisnai ve savaş dönemi koşullarıyla sınırlıydı. 2006’da “hayati çıkarlar” gibi dar tanımlar yerine, daha muğlak olan “kamu yararına aykırılık” kriteri getirildi. 2014’te, doğallaştırılmış Britanya vatandaşlarının, başka bir ülke vatandaşlığına yalnızca hak kazanabilecekleri varsayımıyla vatandaşlıktan çıkarılmasının önü açıldı.
2022’de çıkarılan yasa ile bazı durumlarda bu işlem kişiye bildirim yapılmadan uygulanabilir hâle geldi. 2025’te yürürlüğe giren yeni düzenleme ise, mahkemeler vatandaşlıktan çıkarma kararını hukuka aykırı bulsa dahi, hükümetin temyiz süreci tamamlanana kadar vatandaşlığın iade edilmesini engelliyor. Rapora göre bu süreçler, bazı kişilerin yıllarca fiilen devletsiz (stateless – vatandaşlığı olmayan kişi) kalmasına yol açabiliyor.
Son Yıllarda Kaç Kişi Vatandaşlıktan Çıkarıldı?
Rapora göre, Birleşik Krallık 2010 yılından bu yana yaklaşık 200 kişinin vatandaşlığını iptal etti. Bu sayı, Birleşik Krallık’ı diğer ülkelere kıyasla istisnai bir konuma yerleştiriyor. Vatandaşlıktan çıkarılan kişilerin büyük çoğunluğunu, Güney Asya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika kökenli Müslümanlar oluşturuyor.
Buna karşılık, Vatansızlık ve Dahil Olma Enstitüsü’nün (Institute of Statelessness and Inclusion) verileri, dünya genelinde vatandaşlıktan çıkarma vakalarının çoğu ülkede “onlar seviyesinde ya da daha az” olduğunu gösteriyor. Fransa’da bu sayı 16 vaka ile sınırlı kalmış durumda. Avrupa genelinde 16 ülke, vatandaşlıktan çıkarma uygulamasını hiçbir şekilde kullanmıyor. Küresel ölçekte bakıldığında ise bu sayı 56 ülkeye ulaşıyor. Raporda ayrıca, Birleşik Krallık’ın G20 ülkeleri arasında vatandaşlıktan çıkarma yetkisini bu ölçekte kullanan tek ülke olduğu vurgulanıyor.
Siyasetçiler Rapor Hakkında Ne Dedi?
Birleşik Krallık İçişleri Bakanlığı ise raporun doğrudan yanıt vermedi. Ancak İçişleri Bakanlığı adına Independent gazetesine konuşan bir yetkili, vatandaşlıktan çıkarma yetkisinin yalnızca “terör ve ağır organize suçlarla mücadele” amacıyla kullanıldığı savunuldu. Açıklamada, raporda yer alan değerlendirmeler “abartılı ve yanlış” olarak nitelendirildi.
Yine the Independent‘a konuşan Muhafazakâr Parti milletvekili Sir Andrew Mitchell, mevcut uygulamanın demokratik denetim açısından ciddi sorunlar barındırdığını belirterek, “Bir siyasetçinin, kalemiyle bir imza atarak bir kişinin vatandaşlığını elinden alabilmesini ve üstelik bunu kişiye bildirmeden İçişleri Bakanlığı’nda bir dosyaya kaldırabilmesini kabul edemiyorum.” ifadelerini kullandı. Mitchell, yaptığı değerlendirmede, Birleşik Krallık’ın vatandaşlıktan çıkarma uygulamasını, dünyada yalnızca iki ülke dışında hiçbir ülkeyle kıyaslanamayacak ölçüde yaygın kullandığını söyledi.
İşçi Partili Lordlar Kamarası üyesi Alf Dubs da sistemi “kesinlikle kabul edilemez” olarak nitelendirdi ve yetkilileri bu uygulamalardan vazgeçmeye çağırdı. Dubs, hükümetten bu yönde herhangi bir geri adım görmediklerini belirterek, “İlerleme son derece yavaş.” dedi. Nazi işgali altındaki Çekoslovakya’dan çocuk yaşta kaçan ve Kindertransport programı kapsamında İngiltere’ye gelen Dubs, raporda risk altında olduğu belirtilen 9 milyon kişi arasında kendisinin de yer aldığını vurgulayarak, mevcut durumun tarihsel açıdan da son derece kaygı verici olduğunu ifade etti.
Vatandaşlık Mevzuatı İçin Reform Çağrısı
Raporu hazırlayan Runnymede Trust ve Reprieve, mevcut uygulamaların devam etmesi hâlinde İngiltere’de iki kademeli bir vatandaşlık rejiminin kalıcı hâle geleceği uyarısında bulunuyor.
Bu kapsamda, “kamu yararı” gerekçesiyle vatandaşlıktan çıkarma uygulamalarına moratoryum getirilmesi, bu yetkiyi düzenleyen yasal maddelerin kaldırılması ve hukuka aykırı biçimde vatandaşlıktan çıkarılan kişilerin statülerinin iade edilmesi çağrısı yapılıyor.
Rapora göre reform yapılmadığı sürece, Britanya vatandaşlığı herkes için aynı düzeyde hukuki güvence sunan bir statüolmaktan giderek uzaklaşıyor. (P)
