FORIF Zirvesi: Fransa’da Müslümanlar İçin Neler Değişecek?
Fransa İslam'ı Forumunun (FORIF) son toplantısında imamların statüsü, mezarlık sorunu, dinî derneklerin finansmanı ve Müslüman karşıtlığıyla mücadele gibi kritik konular ele alındı. İçişleri Bakanı Retailleau'nun FORIF'in temsil niteliğine dair açıklamaları ise bu konudaki boşluğu ve Fransa İslam Konseyinin (CFCM) son durumunu gündeme getirdi.
18 Şubat Salı günü, Fransa İslam Forumunun (FORIF) onlarca üyesi ve temsilcisi, ülkenin ikinci büyük dini olan İslam’a dair güncel meseleleri ve Fransa’daki Müslümanların karşılaştığı sorunları ele almak amacıyla Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron tarafından kurulan bu yapının toplantısı için İçişleri Bakanlığına davet edildi. 2022’de kurulan ve İçişleri Bakanlığının uhdesinde faaliyet gösteren FORIF’in ikinci yıllık çalışma oturumu kapsamında geçtiğimiz 2024 yılı boyunca yapılan ya da hâlâ üzerinde çalışılan çalışmaları sunuldu. Fakat önceki FORIF toplantılarının aksine, bu yılki zirve basına kapalı olarak düzenlendi.
FORIF Nedir? Temsil Kurumu Olan CFCM’den Ne Farkı Var?
FORIF projesi, eski İçişleri Bakanı Gérald Darmanin’in ardından mevcut bakan Bruno Retailleau’nun koordinasyonunu üstlendiği karmaşık ve hassas bir mekanizma. Fransa’daki hiyerarşik yapısı oturmuş olan Katolik, Protestan ya da Yahudi cemaatleriyle iş birliğine alışkın olan Fransız devleti, Müslümanlarla ve onların temsilcileriyle bir diyalog kanalı oluşturmayı amaçlıyor. Bu birincil amaca ek olarak, Fransa genelinde Müslüman toplulukların karşılaştığı farklı durumları anlamak, sorunları tespit etmek ve daha da önemlisi olası “radikal sapmaları” önlemek istiyor.
Aslında FORIF, devletin bu amaçla tesis ettiği ilk girişim değil. Eski Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy, 2003 yılında İçişleri Bakanı iken benzer amaçlarla Fransa İslam Konseyini (CFCM) kurdurarak ve buna resmî diyalog kurumu statüsü vererek bu soruna bir çözüm bulduğunu düşünmüştü. Ancak, Fransız devleti daha sonra bu kuruma dair pozisyonunu değiştirdi. Özellikle de 2015 yılındaki terör saldırılarından sonra Fransız devleti, güvenlikçi perspektifle hareket ederek CFCM üyesi ve Müslümanların geldikleri ülkelere (Cezayir, Fas, Türkiye gibi) göre örgütlenen ve “konsolosluk İslam’ı” adı verilen İslami çatı kuruluşlardan daha talepkâr olduğu bir iş birliğine geçmek istedi. Fransız devleti, 2020 sonrasında bu kurumların arasındaki çıkar çatışmaları nedeniyle bu yapının zamanla işlevsiz hâle geldiğini iddia etti ve CFCM üyesi birçok fedarasyonun “İmamlar Şartnamesi” adı verilen tahahhütnameye ilk aşamada imza atmamasını gerekçe göstererek ile çalışmaya son verdi. Devlet, tek taraflı olarak CFCM’in resmî statüsünü iptal ettiğini duyurdu. Bu bağlamda, eski İçişleri Bakanı Gérald Darmanin tarafından (2020-2024) koordine edilen FORIF alternatif bir yapı olarak tasarlandı.
Fakat 2024 FORIF zirvesine gelindiğinde; seçimle göreve gelme sistemi olmayan bu kurumun temsil niteliği olmadığı eleştirilerini kısmen doğrulayan bir biçimde Darmanin, Müslümanlara yeni bir temsil yapısı kurmalarını önerdi. 2023’ten beri bir yeniden yapılanma sürecinde olan ve ülkedeki 2500 civarı camiden 1100 kadarını bünyesinde tuttuğunu belirten CFCM ise yereldeki temsil niteliğini geliştirmeyi ve bu amaçla seçimler düzenlemeyi hedefliyor. FORIF, valilikler tarafından yereldeki aktörlerin seçildiği ve sorunları ulusal düzeyde iletmekle görevli bölgesel yapılar üzerine inşa edilmiş bir sistem. Ancak FORIF, artık devlet tarafından tam bir temsil organı olarak kabul edilmiyor. Yeni İçişleri Bakanı Retailleau geçtiğimiz günlerde gerçekleşen toplantıda yaptığı konuşmada “FORIF bir temsil organı değildir. Burası, iyi niyetli kadın ve erkeklerin belirli konular üzerinde tartıştığı, fikir alışverişinde bulunduğu ve somut öneriler geliştirdiği bir diyalog platformudur.” diyerek bu farkı vurguladı. Bakan bu sözleri ile Fransa’daki Müslüman toplumun temsil edilmesi konusunu devletin gündeminden çıkarmış oldu. Oysa bu mesele, CFCM’nin devre dışı bırakılmasından bu yana süregelen bir problem olarak öne çıkıyordu. FORIF de, Müslüman toplum adına konuşan bir yapı olmaktan çok, ibadetin işleyişini düzenleyen somut meseleleri ele alan bir platform olarak dizayn edildi ve öyle kalması planlanıyor.
FORIF’in İlgilendiği Konular Neler?
FORIF üyeleri, ülkedeki 5 ila 6 milyon Müslümanın karşılaştığı çeşitli sorunlar üzerine yıl boyunca altı çalışma grubuna bölünerek çalıştı. Forumun ilgilendiği en önemli konular arasında Fransa’daki imamların statüsünün belirlenmesi, dinî derneklerin mali kaynaklarının yönetimi, hapishanelerdeki ve hastanelerdeki din görevlileri (aumônier) meselesi, ibadet yerlerinin güvenliği ve İslam karşıtı eylemlerle mücadele gibi meseleler yer alıyor.
FORIF çalışma grupları yıl boyunca aşağıdaki konular üzerinde çalıştı:
- İmamların statüsü: Fransa’da imamlık mesleğinin hukuki tanınması, resmi bir iş tanımı ve çalışma şartlarının düzenlenmesi.
- Dinî derneklerin finansmanı: Camilerin ve dini derneklerin bankacılık hizmetlerine erişimindeki sorunların çözümü.
- Hapishaneler, hastaneler ve ordudaki din görevlileri: Ulusal Müslüman Din Görevlileri Konseyi (CNAM-France) kurularak, bu kurumlara din görevlilerinin atanmasını düzenlemek.
- Mezarlıklar: Mezarlıklardaki Müslüman bölümünün artan ihtiyaca göre düzenlenmesi.
- İslam Karşıtı Eylemlerle Mücadele: ADDAM (Müslümana Karşı Ayrımcılıklar ve Eylemlerle Mücadele Derneği) kurularak İslamofobik eylemlerle ilgili ihbar ve izleme mekanizmalarının geliştirilmesi.
İmamlık Mesleğinin Hukuken Tanınması ve Müslüman Mezarlıkları Sorunu
İmamlık mesleği artık Fransa İş Kurumu (France Travail) veri tabanında resmî olarak yer alıyor. Şu ana kadar, birçok imam yalnızca eğitimci veya öğretmen sözleşmeleriyle çalışıyordu, çünkü meslek resmî olarak tanınmıyordu. FORIF’in imamların statüsüyle ilgili çalışma grubu, Müslüman din görevlilerinin misyonununa dair resmî iş tanımları ve haftalık 39 saatlik çalışma süresini kapsayan bir iş sözleşmesi modeli üzerinde çalıştı. Bu sözleşme; ibadet, vaaz, eğitim ve arabuluculuk gibi imamların temel görevlerini içerecek şekilde hazırlandı. Böylece imamlık mesleği Fransa’da ilk kez hukuken tanınmış olacak.
Ancak mesleğin resmî olarak tanınması tek başına sorunları çözmüyor. İmamların hangi sosyal sigorta sistemine dahil edileceği konusu hâlâ netlik kazanmış değil ve çözüm bekleyen önemli bir mesele olarak öne çıkıyor. Bunun dışında imamların eğitim sürecinin belirlenmesi gibi konular hala belirsizliğini koruyor. FORIF toplantısında imamların statüsüne ve bu mesleğin hukuki çerçeveye oturtulmasının zorluklarına değinen İçişleri Bakanı Bruno Retailleau, bu sorunların çözülmesine dair sürecin uzun olacağını belirterek FORIF’in bu alanda gösterdiği “cesareti” övdü. Ayrıca, imamlara yönelik iş tanımının artık Fransa İş Kurumu veri tabanına dahil edilmesini memnuniyetle karşıladığını dile getirdi. FORIF’ten, Müslüman dinî liderlerin ekonomik ve sosyal haklarıyla ilgili konuyu ele almasını istedi.
FORIF toplantısında Müslüman mezarlıklarının yetersizliği sorunu da ele alındı. İçişleri Bakanı Retailleau, Fransa genelinde Müslüman mezarlık alanlarının yetersizliği nedeniyle, ilgili kamu kurumlarına hukuki çerçevede hangi düzenlemelerin mümkün olduğunu sorduğunu açıkladı. Ayrıca, Danıştaya (Conseil D’Etat) başvurarak ülke anayasasının bu konuda neye izin verdiğini netleştirmeyi planladığını belirtti. Mevcut durumda Müslüman mezarlık alanlarının artırılması yönünde bir genelge bulunuyor olsa da uygulama tamamen belediye başkanlarının inisiyatifine bağlı. Müslüman nüfusun artışına paralel olarak, yaklaşık 600 yeni Müslüman mezarlık alanına ihtiyaç duyulduğu belirtiliyor.
Müslüman Karşıtı Eylemlere Karşı Yeni Bir Yapı Kuruluyor
Toplantıda İçişleri Bakanı Retailleau 2024 yılında 173 İslamofobik olayın kaydedildiğini de duyurdu. İçişleri Bakanlığına göre bu rakam, 2023’e kıyasla yüzde 29’luk bir düşüşe denk geliyor. Ancak Bakan Retailleau, bu sayının gerçek verileri yansıtmadığını da kabul etti ve “Bütün mağdurlar her zaman şikayette bulunmuyor” diye ekledi.
Müslüman karşıtı saldırılara dair İçişleri Bakanlığının yeni bir aktörle işbirliği yapacağı da [yeniden] duyuruldu: Müslüman Karşıtı Ayrımcılıklar ve Eylemlere Karşı Savunma Derneği (ADDAM). FORIF’in bir çalışma grubunun girişimiyle 2024’te kurulan bu yapı, CFCM’ye bağlı İslamofobi Gözlemevi’nin ve 2020 yılında hükûmet tarafından feshedilen Fransa İslamofobi ile Mücadele Kolektifinin (CCIF) bıraktığı boşluğu doldurmayı amaçlıyor. ADDAM’ın temel misyonu, Fransa’daki İslam karşıtı eylemleri kayıt altına almak ve raporlamak. CFCM, geçtiğimiz aylarda yaptığı bir açıklamada, ADDAM’ın Müslüman karşıtı eylemlerin kınanmasında ve kamuoyunda bu konuyla ilgili tartışmalara katkıda bulunma konusunda yetersiz kalmakla eleştirmişti. CFCM, bu etkisizliğin Müslüman karşıtlığıyla gerektiği şekilde mücadele edilmemesine ve kamuoyunun farkındalığını azalttığını ifade etmişti.
ADDAM, İçişleri Bakanlığının İslam karşıtı olaylara dair verilerini daha net ve kapsamlı hâle getirmeye ve mağdurlara daha iyi bir şekilde destek sunma amacını taşıyor. Bruno Retailleau, bu yılki zirvede ADDAM’ın misyonuna yeniden değinirken kurumun eleştirilen faaliyet kapasitesinin ne düzeye çıkacağını zaman gösterecek.
Din Görevlilerinin Durumunda Sınırlı Gelişmeler
FORIF’in gündemindeki bir diğer dosya da kamu kurumlarında çalışan Müslüman din görevlileri (aumônier) konusu. Bu konuya cevaben Ulusal Müslüman Din Görevlileri Konseyi (CNAM-France) kuruldu. Bu yeni yapı, hastanelerde, orduda ve cezaevlerinde görev yapacak Müslüman din görevlilerini belirleyerek ilgili kamu idarelerine önerecek. Bakan, bu “önemli ilerleme” olarak nitelendirdiği adımın, bu yıl içinde çıkacak bir kararname ile tamamlanacağını açıkladı. Bu kararname, hapishane din görevlilerini “kamusal hizmetin geçici iş birlikçileri” olarak tanıyacak ve böylece onlara sosyal güvence hakkı sağlanabilecek.
Derneklerin Finansman Problemi
FORIF’in 2022’deki ihdasından beri çokça tartışılan ve henüz çözülemeyen sorunlar da var. Dinî derneklerin finansmanı meselesi hâlâ en acil ve önemli sorunlardan biri olarak kalmaya devam ediyor. Pek çok dinî dernek, kredi alma, sigorta yaptırma, hatta banka hesabı açma konusunda zorluk yaşadıklarını belirtiyor.
FORIF’in paylaştığı verilere göre, Fransa’daki Müslüman ibadet derneklerinin yaklaşık yüzde 27’si banka hesaplarının kapatılması veya finansal erişim engelleriyle karşılaşıyor. Bu konuyla ilgilenen çalışma grubu, bu derneklere rehberlik edecek pratik kılavuzlar hazırlama ve ilgili dernekler için eğitim programları düzenleme üzerine çalışıyor.
FORIF Ne Kadar Sivil Bir Oluşum?
FORIF’in üyeleri sivil toplumdaki Müslüman aktörlerden oluşmasına rağmen, yine de devletin yönlendirmesiyle şekillendiriliyor, çünkü üyeleri doğrudan valiler tarafından davet ediliyor ve kurum delegasyonlu bir seçim sistemine sahip değil. Cevap bekleyen sorulardan biri de FORIF’in sunduğu önerilerin, Fransa’daki Müslümanlar tarafından nasıl karşılanacağı. Forum üyeleri yerel düzeyde etki sahibi kişiler olsa da ancak toplumun tümünü temsil ettikleri söylenemez. Bu nedenle, FORIF’in meşruiyeti sorgulanıyor.
Bunlarla beraber, İçişleri Bakanı Retailleau’nun ve hükûmetin bu süreçlerdeki samimiyeti de sorgulanmaya açık. Geçtiğimiz haftalarda Retailleau “başörtülü velilerin okul gezilerine katılmaması gerektiği” ya da”üniversitelerde başörtüsünün yasaklanmasını” istediğini belirten açıklamalar yapmıştı. Diğer yandan da Fransa İçişleri Bakanı, FORIF zirvesinde Müslümanlar adına kazanımlar sağlama sözü verirken Senatoda görüşülen ve spor müsabakalarından başörtülü kadın sporcuları men etmeyi öngören bir yasa tasarısı, parlamentonun alt kanadına sunulmak üzere, kabul edildi.
FORIF’in bu ikinci kez düzenlenen yıllık genel kurul oturumunun ardından elde edilen sonuçlar, ramazan ayından sonra FORIF’in valilikler düzeyinde bölgesel ayağı olan platformlarda (Assises Territoriales de l’Islam de France) tartışmaya açılacak. Bu platformlar, her bölgedeki valinin gözetiminde Müslüman topluluk temsilcilerini bir araya getirerek yerel düzeyde istişare yapılmasını sağlıyor. Bu tartışmaların ardından, FORIF’in yeni çalışma dönemi önümüzdeki eğitim yılının başında başlayacak.
“FORIF ve CFCM Beraber Çalışmalı”
Devletle olan iş birliği sonlanmış olsa da varlığını ve yeniden yapılanma sürecini sürüden Fransa İslam Konseyinin (CFCM) yönetimi FORIF zirvesiyle ilgili değerlendirme bulundu. Saphirnews’in görüştüğü CFCM Eş Başkanları Mohammed Moussaoui ve Ibrahim Alcı, CFCM’in geçmişteki işleyişindeki problemlere dair eleştirilerdeki haklılık payını kabul etti ve yeni seçimlerin “2025 yılı bitmeden” düzenleneceği konusunda güvence verdi ve FORIF’le CFCM’in birbirini tamamlaması gereken farklı nitelikle kuruluşlar olduğu mesajını verdi:
“CFCM, Fransa’daki Müslümanların beklentilerine yönelik çözüm ve yanıt arayışında iyi niyetle hareket eden birçok yeni oyuncunun kararlılığını memnuniyetle karşılamaktadır. Ancak FORIF, formatı, birincil görevi ve faaliyetlerinin kapsamı itibariyle Fransa’daki tüm Müslüman kurumların yerini alamaz. Ancak kesinlikle tamamlayıcı ve faydalı olabilir.
CFCM, FORIF ve ilgili herkes barışçıl ve etkili bir diyalog kurmak için birlikte çalışmalıdır. Amaç bölünme yaratmak değil, bugün Fransa’da İslam’ın karşı karşıya olduğu zorluklara çözüm bulmaktır.”
