Almanya’da Okula Başlayan Çocuklar İçin “Schultüte” Geleneği
Almanya’da okula yeni başlayan çocuklar için “Schultüte”, yani “okul külahı”, okulun ilk gününü hatırlatan tatlı bir gelenek. Bu gelenek günümüzde de hâlâ varlığını sürdürüyor. Peki “Schultüte” nedir?
Eylül ayı, yazın rehavetinin sona erdiği, ders zilinin yeniden çaldığı, öğrencilerin okul yollarına düştüğü bir dönemin habercisidir. Özellikle okula ilk adımını atacak çocuklar için bu başlangıç biraz heyecan, biraz da bilinmezliklerle doludur. Yeni bir okul, yeni arkadaşlar, sabahları erken kalkma alışkanlığı ve eğitim hayatının getirdiği sorumluluklar onları bekler.
Almanya’da ise bu özel günün tatlı bir heyecanla hatırlanmasını sağlayan renkli bir gelenek vardır. Okula başlayan miniklerin ellerinde, kocaman ve rengârenk koni şeklinde külahlar görülür. Bu külahlar, Almancada “Schultüte” (okul külahı) ya da “Zuckertüte” (şeker külahı) olarak adlandırılır.
“Schultüte”, okula ilk kez adım atan çocuklar için özenle hazırlanan, rengârenk ve koni şeklinde büyük bir bir kartondur. İçinde şekerlemelerden küçük oyuncaklara, okul malzemelerinden sürpriz hediyelere kadar çocukların yüzünü güldürecek birçok şey bulunur. Bu koniler genellikle ebeveynler ya da aile büyükleri tarafından hazırlanır. Bu külahlarla velilerin amacı, okulun ilk gününü çocuklarının hafızasında sevinç ve mutlulukla yer edecek özel bir anıya dönüştürmektir. Zira Schultüte’nin içindekiler çocuklar için genelde sürprizdir.
Schultüte Geleneği Ne Zaman Çıktı?
Bu geleneğin izini sürdüğümüzde karşımıza oldukça ilginç bir tarih çıkar. Schultüte’ye dair bilinen ilk kanıt, 1781 yılında Saksonya, Gersdorf’lu bir papazın oğlu Karl Gottlieb Bretschneider’in otobiyografisinde yer alır. Bretschneider otobiyografisinde okulun ilk gününde müdüründen bir külah dolusu şeker aldığını aktarır. Daha sonraki yıllarda, 1801’de Thüringen’de; 1817’de ise Jena, Dresden ve Leipzig’de “Schultüte”ye rastlandığı bilinmektedir.
O dönemin bestecilerinden Georg Michael Kemlein, her okulun bodrumunda bir “şeker külahı ağacının” yetiştiğini dile getirmiştir. Rivayete göre bu ağacın dallarındaki kozalaklar olgunlaştığında, çocukların okula başlama vakti gelmiş sayılırmış.
Bu geleneğin Almanya’da yaygınlaşmasında önemli bir rol oynayan eserlerden biri de 1852 yılında Moritz Heger’in kaleme aldığı Zuckertütenbuch’tur. Heger’in kitabında, her okulun mahzeninde meyve yerine şeker külahları veren ağaçlardan söz edilir. Hatta zamanla gerçek ağaçların şeker külahlarıyla süslendiği ve öğrencilerin bu ağaçlardan kendilerine bir tane seçtikleri aktarılır.
Buradaki sembolik anlatım da dikkate değerdir: Ağaç, çocukların büyüme ve olgunlaşma yolculuğunu temsil ederken, şeker külahı onların bu yeni döneme tatlı bir başlangıç yapmalarını simgeler. Böylece Schultüte, yalnızca bir hediye değil, aynı zamanda çocukların eğitim hayatına adım atarken onlara verilen umut, neşe ve cesaretin somut bir ifadesi hâline gelir.
Doğu Almanya’dan Batı Almanya’ya “Schultüte”
1920’lerde “Zuckertüte”ler çocuklara yönelik resimli kitaplarda da yer almaya başlar. Çocukların okula başladığı ilk güne dair özel oyunlar Almanların talebine sunulur. Fakat bu yeniliklere herkes eşit ölçüde erişim sağlayamaz. O dönem kırsal kesimde yaşayan Alman çocukları için okula gitmek bile başlı başına bir hediye gibidir. Dolayısıyla içleri şekerle dolu olan okul külahları da genelde varlıklı ailelerin çocukları için gerçekleştirdiği bir gelenek olarak baş gösterir.
Zamanla Doğu Almanya’da ortaya çıkan bu gelenek, Batı’ya doğru da yayılır. İlk olarak Berlin gibi büyük şehirlerde görülen şeker külahları, böylece adım adım tüm Almanya’ya ulaşır. Geleneğin yaygınlaşma süreci özellikle 1950’li ve 1960’lı yıllara denk gelir. O dönemlerde şeker külahlarının içeriği bölgeden bölgeye farklılık gösterir. Çoğu zaman külahlar, çocukların hoşuna gidecek hamur işleri ve çeşitli yiyeceklerle doldurulur.
1950’lerde Almanya’da “Zuckertüte” kavramı sağlık politikaları kapsamında bazı tartışmaları da beraberinde getirir. Bu nedenle külahın adı “Zuckertüte” (şeker külahı) yerine “Schultüte” (okul külahı) olarak değiştirilir. Yin de “Zuckertüte” (şeker külahı) kavramı günümüze kadar ulaşır ve bazı bölgelerde de kullanımını devam eder. Bu külahlar Almanya dışında Avusturya’ya 2. Dünya Savaşı sonrasında yayılır.
Okul Külahının İçinde Neler Var?
Aslında okul külahı oluşturmada en önemli motivasyon, büyümeye dair ilk adımlarını atan ve okula başlayan çocukların bu günü özel bir anekdotla hatırlamalarıdır. Külahın içine bu amaçla şeker ve oyuncak gibi şeyler konulur. Almanlar bu geleneği zorlu savaş yıllarında bile sürdürmeye çalışmış ve şeker külahına şekerin bulunmadığı zamanlarda patates bile koymuşlardır.
Ülkede ekonomik koşulların iyileşmesiyle bu külahın içi de zenginleşmeye başlar. Böylece zamanla Schultüte’nin içine defter, kalem, cetvel gibi okul malzemeleri konulduğu gibi çocukların ilk kol saatleri bile konulur. Çocukların kendilerini özel hissettikleri ve sorumluluk bilincinin oluşmasını temsil eden bu eşikte Alman aileler geçmişten günümüze çocuklarını mutlu etmek için koşullar doğrultusunda külahlarını oluşturmaya çabalar.
Eskiden bu külahlar oluşturulurken çocukların vaftiz anne-babaları büyük rol oynarken günümüzde tüketim kültürünün değişmesiyle birlikte okul külahları mağazalardan hazır bir şekilde satışa sunulur. Böylece şeker külahları geçmişte olduğu gibi bugün de sınıfsal olarak farklı yorumlamalara alan açar. Bazı külahlar daha gösterişli bir görünüme sahipken bazıları ise daha mütevazi gözükür. Bu da çoğu zaman çocukların okuldaki ilk günlerini bile bir statü göstergesinin gölgesinde geçirmesine kapı aralar.
Coşkulu Kutlamaların Merkezi Doğu Almanya
Almanya’nın doğusu ve batısı arasında da külahlar farklılaşır. Doğu Almanya’da Schultüte çocuklar için daha büyük beklentilerle gerçekleşen bir gelenek olur. Bazen bir çocuk birden fazla Schultüte bile alabilmektedir. Doğu Almanya’da İkinci Dünya Savaşı sonrası dinin toplumsal rolü zayıflayıp dinî ritüel ve kutlamalar zamanla önemini yitirdikçe, çocukların okula başlaması gibi nedenlerle yapılan kutlamalara da daha fazla alan açılır.
“Zuckertütenfest”, yani Şeker Külahı Bayramı 1960 yılından beri Doğu Almanya’daki anaokullarında kutlanır. Bu festivalde okula başlayacak çocukların heyecanı danslar ve şarkılar eşliğinde paylaşılır. Almanya’nın okul külahı konusunda en köklü şirketi olan Nestler’in de Doğu Almanya’da konumlanması tesadüfi değildir.
Farklı Coğrafyalarda Okulun İlk Günü Etkinlikleri
Okulun ilk günü yalnızca Almanya’da değil, farklı coğrafyalarda da kutlanır. Her yıl kiraz çiçeklerinin açmasıyla beraber Japonya’da okula giriş töreni olan “Nyūgakushiki” bunlardan biridir.
Osmanlı döneminde de okul çağına gelmiş dört ve beş yaşındaki çocuklar için “Bed-i Besmele” törenleri yapılırdı. Bu törenle okula başlama yaşı gelen çocuğun evinde hazırlıklar gerçekleştirilir, çocuklar hamama götürülür ve en güzel kıyafetleri giydirilirdi. Sonrasında çocuk faytona bindirilir ve ilahiler eşliğinde belli bir güzergahta dolaştırılırdı. Bed-i Besmele törenleri günümüzde Avrupa’daki camilerin bazılarında da hâlâ uygulanmaktadır.
Bugünse Almanya’da Schultüte, yani okul külahları, etnik ya da sınıfsal arka planı fark etmeksizin her çocuğun paylaştığı ortak bir gelenek. Siz de bir eylül gününde Almanya sokaklarında dolaşırken elinde renkli külahlar tutan birinci sınıf çocukları görebilirsiniz.
