Tuzak ve Fırsat Arasında Bir Alışveriş Ritüeli: Black Friday Nedir?
Black Friday, Şükran Günü’nün ardından gelen bir indirim geleneğinden küresel bir tüketim ritüeline dönüşmüş durumda. ABD’den dünyaya yayılan bu alışveriş haftası, bir yandan satış stratejileri, yapay zekâ destekli pazarlama teknikleri ve agresif kampanyalarla büyürken; diğer yandan fiyat manipülasyonu, dijital yönlendirme, FOMO ve şiddet olayları gibi karanlık bir bagaja sahip.
Hristiyan geleneğinde Şükran Günü’nün ertesi günü ortaya çıkan ve insanların birbirlerine Noel hediyesi almak için alışveriş yaptığı bu cuma günü günümüzde “Black Friday” olarak adlandırılır. Black Friday, doğduğu Amerika kıtasının sınırlarını zamanla aşarak tüm dünyaya yayılan bir alışveriş günü hâline gelmiştir. Perakendecilerin tüketicilere “çok özel avantajlar” sunduklarını iddia ettikleri bu cuma günü hem yoğun kampanyalar hem de yılın en hareketli alışveriş dönemlerinden biri olarak dikkat çeker. Gelin hep birlikte Black Friday’e daha yakından bakalım.
Cevabı Netleşmeyen Bir Soru: Black Friday Nasıl Ortaya Çıktı?
“Black Friday”, Türkçeleştirilmiş ifadesiyle “Kara Cuma” gününün ilk olarak ortaya çıkışının 19. yüzyılda ABD altın piyasasının çökmesinin ardından yaşanan ekonomik krizle bağlantılı olduğu yönünde çeşitli görüşler bulunmaktadır. Bu alışveriş gününün ortaya çıkışıyla ilgili farklı tezler de söz konusu olsa da kökenlerine dair kayıtlara geçmiş en güçlü kanıtlar 1950’li yıllara kadar geriye gitmektedir. Amerika’nın Philadelphia şehrinde her yıl düzenlenen büyük donanma maçı Army–Navy karşılaşmasını izlemek ve alışveriş yapmak için şehre çok sayıda turist gelirdi. Cuma gününe özel mağazalarda indirimler sunulurdu. İndirim fırsatlarını değerlendirmek isteyen turistlerin gelişiyle beraber şehir trafiği kalabalıklaşmakta, hırsızlık suçları artmakta, tüm bunların sonucu olarak bir kaos ortamı oluşmaktaydı. Şehirde hâkim olan bu yoğun kalabalık, Philadelphia polisi için aksaklıklar ve uzun mesai saatleri anlamına geliyordu. Dolayısıyla polisler hafta sonu öncesindeki cuma gününü “Black Friday” olarak adlandırmıştı. Polislerin koyduğu bu isim kabul görmüş ve kullanılmaya başlanmıştır.
1980’li yıllara gelindiğinde ise “Black Friday” gününün çıkış noktasıyla ilgili başka bir görüş öne çıkmaktadır: Muhasebecilik alanında yıllık kâr-zarar oranlarının kayıtlara geçilirken yapılan bir uygulamayı merkeze alan bu teze göre siyah renk, muhasebecilerin kayıt defterine kâr elde ettikleri hesapları işaretlemek için kullandıkları bir renk olurken kırmızı renk zarar ettikleri hesapları kayda geçtikleri renkti. Perakendecilerin ise yılı büyük bir kârla bitirmek istemelerinden dolayı siyah renk kâr ve yükseliş anlamına gelmekteydi. Böylelikle “Black Friday” gününün karanlık ve kaosu çağrıştıran anlamı geride bırakıldı. Cuma gününe özel sunulan indirimlerden o kadar çok kâr elde edilirdi ki o gün kazandıkları parayı sayan kişinin ellerinin simsiyah olduğu yönünde söylentiler de dolaşmaktaydı.
Zamanla ve kültürlerarası etkileşimlerin artmasıyla beraber Black Friday gününe özel müşterilere sunulan indirim vaatleri, cuma gününün popülaritesini artırmış ve küresel düzeyde ilgi görmesini sağlamıştır. Amerika’da başlayan ve daha sonrasında alışveriş çılgınlığına varan gelenek, Asya, Avrupa ve Afrika’ya kadar yayılmıştır. Günümüzde “Black Friday” hâlâ popülaritesini sürdürmekte ve insanları alışveriş yapmaya teşvik etmektedir.
Black Friday Yılın Hangi Zamanına Denk Gelir?
Black Friday, Hristiyan inancında önemli bir yeri olan Şükran Günü’nün (Thanksgiving Day) ertesi günü, yani kasım ayının dördüncü perşembe gününden sonraki cuma günüdür. Amerika’da her yıl kutlanan Şükran Günü sonrasında başlayan bu gün, zamanla Noel alışveriş sezonunun başlangıcı olarak kabul edilmeye başlanmıştır.
Şükran Günü’nün hemen ardından gelen Noel için hediye alma isteği ve markaların sunduğu büyük indirim fırsatları birleşince Black Friday, tıpkı Şükran Günü kadar önemli bir kutlama ritüeline dönüşmüştür. Amerikalı tüketiciler için cuma günü, Noel alışveriş döneminin başlama işareti hâline gelmiştir.
Türkiye’deki Adlandırma Tartışması: Kara Cuma mı? Muhteşem Cuma mı?
Black Friday’ın küresel ölçekte yaygınlaşması, Hristiyan toplumu dışındaki farklı toplumların sosyo-kültürel inanç ve değer sistemleriyle zaman zaman çatışma göstermiştir. Çünkü “black” kelimesi, anlamı itibarıyla “kara” ve “siyah” anlamına gelen olumsuz bir çağrışıma sahiptir. Müslümanlar için kutsal sayılan ve duaların kabul olduğu düşünülen cuma gününün bu şekilde karanlık ve matem havası çağrıştırması da beraberinde tartışmaları getirmiştir. Bu çerçevede Black Friday, özellikle Müslüman toplumlarda çeşitli olumsuz yaklaşımların ve eleştirilerin hedefi hâline gelmiştir. Eleştirilerin artmasıyla beraber ticari kaygılar ön plana çıkmış ve Black Friday isminde iyileştirme yapılarak bir algı değişikliğine gidilmiştir; farklı isimlerle tüketicilere lanse edilmiştir.
Türkiye’de 2012 yılı itibarıyla hem mağazalarda hem de internet alışverişlerinde etkisini hissettiren “Black Friday”, markaların faaliyet gösterdikleri satış alanlarına göre farklı isimlerle anılmaya başlanmıştır. Bu isimler “Muhteşem Cuma”, “Efsane Cuma” ve “Şahane Cuma” gibi ifadelerle çeşitlenmektedir. Markalar ise faaliyet gösterdikleri sektörlere göre bu günü farklı adlarla duyurmaktadır. Örneğin bir teknoloji firması “Tekno Cuma” ifadesini kullanırken, kozmetik markaları “Pembe Cuma” ya da “Mor Cuma” gibi adlarla özel indirimlerini tüketicilere sunmaktadır. Bu şekilde markalar, bu tarihe özel sundukları indirimler sayesinde kâr oranlarını yükseltmekten mahrum kalmamaktadır. Bazı markalar, gönderen ile gösterilen arasında bir uyumsuzluk oluşmaması ve Amerika’da ortaya çıkan Black Friday gününe gönderme yapabilmek için reklamlarında siyah ögelere yer vermeye çalışır.
Dünyada farklı Müslüman toplumlar da isim değişikliğine gitmiştir. Nijerya’daki ahlak polisi birimleri “Black Friday” isminin kullanılmasını yasaklamıştır. Suudi Arabistan, Umman, Katar gibi birçok ülkedeki perakendeciler “Black Friday” gününü “White Friday” olarak sunmaktadır.
Toplumda “Black Friday” adına ve küresel bir tüketim çılgınlığı olarak görülmesine bağlı olarak olumsuz bir tutum bulunsa da Müslüman topluluklar dâhil birçok kişi, bugüne -hatta artık haftaya yayılan- indirim fırsatlarını kaçırmak istememektedir.
Markalar Bugüne Özel Neler Sunuyor? Ne Tür Satış Stratejileri Uygulanıyor?
21. yüzyılın başından günümüze kadar olan süreçte sosyal medya uygulamalarının yaygınlaşması, e-ticaret sitelerinin çoğalması ve bu sitelere yönelimin artmasıyla beraber “Black Friday” günü birçok marka ve perakendecinin kârını artırması için önemli bir gün hâline gelmiştir. Bu amaçla “Black Friday” gününün bu kadar popüler olmasında yürütülen pazar stratejileri de çok önemli bir faktör hâline gelmiştir. Çünkü perakendeciler, tüketicilerin ilgisini çekmek ve onları kendi markalarına yönlendirmek için çeşitli pazarlama stratejileri uygulamaktadır. Bu stratejiler ise söz konusu günü, hatta tüm haftayı kapsayan küresel ölçekte bir tüketim çılgınlığına dönüştürmektedir.
Satış stratejileri ele alındığında yüksek oranlı indirimler, fırsatlar, kampanyalar, çeşitli promosyonlar ve indirim kuponları tüketicilere sunulmaktadır. Bu kampanyaya özel olarak markalar, kitle iletişim araçlarını aktif bir şekilde kullanmaktadır. Yoğun reklam kampanyalarında, halkta belli bir güvenilirliğe sahip ünlü isimler ve influencer’lar önemli bir rol oynamaktadır.
Perakendecilerin uyguladıkları farklı pazarlama stratejileri de mevcuttur. Örneğin belirli ve sınırlı sayıda ürün olduğu düşüncesi tüketiciye aşılanarak bu indirimin kaçırılmaması gerektiği vurgulanmaktadır. Bu amaçla “Black Friday” gününe özel yapılan tanıtımlarla tüketiciler bir reklam bombardımanına tutulur. Bir diğer yandan bu indirimin “yılın en büyük indirimi” ya da “en beklenen indirim” olduğu, tanıtımlarda sıkça ifade edilir.
Ayrıca “Black Friday” haftası başlamadan önce, bu dönemde büyük indirimlerin yapılacağına dair reklamlar da hazırlanır. Tüketiciye çeşitli vaatler sunularak ilginin daha hafta başlamadan yoğunlaşması sağlanır. Böylece tüketicinin belirli bir yöne doğru yönlendirilmesi söz konusu olur. Bu strateji sayesinde hem mevcut müşterilere ulaşılır hem de potansiyel müşterilerin dikkatini çekmek mümkün hâle gelir. Tüketicilerin alışveriş yapmak için bu haftayı beklemeleri, bu pazarlama stratejilerinin amacına ulaştığının en büyük göstergesidir.
Aslında bu durum yalnızca “Black Friday”e özgü değildir. Markalar, genel olarak “Anneler Günü”, “Sevgililer Günü”, “Kadınlar Günü” gibi özel günlerde de indirim vaatlerinde bulunarak satışlarını ve kârlarını artırmayı hedefler. Tüketicilerin satın alma dürtülerini farklı reklam kampanyalarıyla tetiklemeye çalışırlar.
Başlangıçta yalnızca tek bir cuma gününü kapsayan indirim fırsatları, zamanla “Black Friday”in denk geldiği haftanın tamamına yayılmıştır. Bu süreçte haftanın her günü farklı ürünlerde indirimler sunularak tüketicinin ilgisi tüm hafta boyunca canlı tutulmaktadır.
Tüketiciler Artık İnternet Üzerinden Daha Çok Alışveriş Yapıyor
“Black Friday” haftasında internet üzerinden yapılan alışverişlerin daha yaygın olduğu görülmektedir. Bu doğrultuda sipariş edilen ürünlerin lojistik açıdan tüketiciye hızlı ve güvenli bir şekilde ulaştırılması ile bankacılık sektörünün sunduğu güvenli alışveriş çözümleri, tüketicilerin ev konforunda bu indirim döneminde alışveriş yapmalarını teşvik eder hâle gelmiştir.
İnternet üzerinden alışveriş oranlarının yükselmesinde koronavirüs salgını da etkili olmuştur. İnternet alışverişi sayesinde insanlar hem hastalığın bulaş riskinden muaf olmuş hem de bu indirimli günün avantajlarını kaçırmamıştır. Ayrıca sosyal etkileşimden uzak kalan insanlar bu dönemde daha çok internette vakit geçirmiş ve indirimli günleri daha büyük bir ilgiyle karşılamıştır.
Adobe Analytics’in Black Friday’de ABD’nin en büyük 100 perakende şirketinin 80’inin web sitesinin işlemlerini analiz ederek ortaya koyduğu verilere göre 2020 yılında insanlar kanepelerinde oturarak 9 milyar dolar harcamışlardır. Bu veriler ise 2020 yılı içerisinde internet alışverişlerinde yüzde 22’lik bir artışa sebep olarak rekor bir seviyeye ulaşmıştır.
Tüketiciler Black Friday’de En Çok Ne Satın Alıyor?
2024 verilerine göre Almanya’da insanlar Black Friday’de en çok %77 ile teknoloji/elektronik, %58 ile moda ve kıyafet ürünlerine ilgi göstermiştir. Ayrıca Almanya’da yapılan başka bir çalışmaya göre, insanlara Black Friday gününün farkındalığının ölçüldüğü araştırmada yüzde 98 oranında “evet” yanıtı alınmıştır. Almanya özelinde durum böyleyken Avrupa genelinde de tablo farklı değildir. 2023 yılında yapılan bir ankete göre Avrupalı tüketiciler Black Friday indirimlerinde en çok elektronik ürünlerle ilgilendiklerini ifade etmiştir. Bu ürünleri giyim ve aksesuar ürünleri takip etmiştir.
Aynı durum Türkiye için de geçerlidir. Türkiye’de tüketicilerin en çok tercih ettiği ürün kategorileri yüzde 45 ile elektronik ürünler, yüzde 25 ile moda ve giyim ürünleri olmuştur. ABD’de ise 2024 yılında en çok satın alınan ürünler oyun ve oyuncak kategorisi olmuş, bu ürünleri elektronik ürünler takip etmiştir. Güncel olarak 2025 yılında dünyada insanlar “Black Friday” indirimlerinde en çok elektronik, giyim, sağlık ve güzellik ürünlerine ilgi göstermektedir.
Black Friday İndirimlerinde Yapay Zekâ Etkisi
Dijital alışveriş deneyiminin hızla dönüşmesi, tüketicilerin teknolojiyle etkileşim biçimlerine de önemli yenilikler getirmiştir. 2024 yılında üretken yapay zekâ destekli sohbet robotlarından perakende sitelerine yönlenen ziyaretçi trafiği, geçen yıla göre yüzde 1.300 artmıştır. Cyber Monday’de ise sohbet robotu kullanımındaki artış yüzde 1.950 ile en yüksek seviyeye çıkmıştır. Kullanıcı sayısı çok büyük olmasa da bu artış, sohbet robotlarının alışveriş asistanı olarak ne kadar değerli hâle geldiğini göstermektedir.
Adobe’nin yakın zamanda 5.000 Amerikalı tüketiciyle gerçekleştirdiği ankete göre, katılımcıların yüzde 38’i çevrimiçi alışverişlerinde üretken yapay zekâyı kullandığını, yüzde 52’si ise bu yıl içinde kullanmayı planladığını belirtmiştir. Bu yönüyle yapay zekâ araçlarının, tüketicilerin satın alma kararlarında etkisini her geçen gün artırdığını göstermektedir.
Tüketici Gözünden “Black Friday”
“Black Friday”, Sevgililer Günü, Anneler Günü veya Babalar Günü gibi duygusal yönü ağır basan özel günlerin aksine, herhangi bir duygusal derinlik taşımayan ve daha çok kolektif bir alışveriş ritüeli olarak değerlendirilen bir gündür. Diğer özel günlerde de satışların artırılması perakendeciler tarafından hedeflenmektedir. Ancak bu genellikle duygusal bağ üzerinden, daha örtülü biçimde gerçekleştirilirken “Black Friday” bütünüyle tüketim odaklı bir kültürün ürünü olarak ortaya çıkmaktadır. Bu yönüyle tüketiciyi doğrudan ve sürekli olarak satın almaya teşvik eden bir yapıya sahiptir.
“Black Friday” indirimleri, bireylerin yalnızca ihtiyaçları doğrultusunda alışveriş yapmasını değil, aynı zamanda alışveriş eyleminin kişiye vereceği haz nedeniyle de satış oranlarının artmasını beraberinde getirmektedir. Günümüzde alışveriş, basitçe bir ürün edinme eyleminin ötesine geçmektedir. Kişinin kendini ifade etmesi, toplumsal kabul görmesi ve belirli bir statü kazanması gibi unsurları da içeren bir kimlik inşa sürecine dönüşmektedir.
Öte yandan tüketiciler, sosyal medya ve diğer kitle iletişim araçları aracılığıyla sürekli olarak bu indirimlerin ne kadar büyük olduğu, sınırlı sayıda ve sadece bu kampanyaya özel olduğu gibi söylemlere maruz kalmaktadır. İnternet alışverişlerinde kullanılan uygulamaların bireylere bire bir bildirimler göndermesiyle tüketiciler indirim haberlerinden anlık olarak haberdar olmakta, bu da tüketicilerin sürekli olarak alışveriş yapma dürtüsünü tetiklemektedir.
Bu durum ise bireylerde kıtlık algısını ve FOMO duygusunu (Fear of Missing Out – fırsatı kaçırma korkusu) tetikleyebilmektedir. Birey, bu korkuyla baş etmek ve kaynakların tükenebileceği, bir daha böyle bir indirim bulamayacağı düşüncesiyle pişman olmamak için impulsif (dürtüsel) kararlar vermektedir. Bireyin fırsatları kaçırma korkusu, ihtiyacı olmayan ürünleri sepetine eklemesine engel olmamaktadır.
Alışveriş Çılgınlığının Tehlikeli Boyutları
“Black Friday”, tüketicilere indirim fırsatları sunmasının yanında, zaman zaman izdiham, kaos, suç ve şiddete varan olumsuz yönleriyle de gündeme gelmektedir. Perakendecilerin satış stratejilerinden biri, mağazaların açılış saatlerini sabahın çok erken saatlerine çekmek ve ilk gelen müşterilere özel indirimler sunarak günü daha cazip hâle getirmektir.
Tüketiciler ise, Kuzey Yarımküre ülkelerinde kış mevsiminin başlangıcına denk gelen bu dönemin zorlu hava koşullarına aldırış etmeden mağaza önlerinde uzun kuyruklar oluşturmaktadır. Müşteriler özel fırsatları yakalayabilmek için kamp kurmaya kadar varan davranışlar sergilemektedir. Mağazaların açılmasıyla birlikte kalabalıkların hızla içeri akın etmesi, “ne kapabilirsem kârdır” düşüncesiyle ürünlere saldırılması ve sınırlı sayıdaki indirimli ürünler nedeniyle yaşanan rekabet, mağaza içinde kaos ortamına yol açmaktadır. Bu durum hem alışveriş yapan tüketicileri hem de mağaza çalışanlarını olumsuz yönde etkilemektedir.
2008 yılında New York’taki bir Walmart mağazasının çalışanı, mağazanın sabah saat beşte açılmasıyla birlikte yaklaşık 2.000 kişilik kalabalığın kapılara yüklenmesi sonucu mağaza camının kırılması ve içeride yaşanan yoğun izdiham nedeniyle ezilerek hayatını kaybetmiştir. Bu olay, “Black Friday” tarihindeki en trajik örneklerden biri olarak kayıtlara geçmiştir. 2011 yılında ise Los Angeles’ın Porter Ranch bölgesindeki bir Walmart mağazasında, “Black Friday” indirimleri başlamadan kısa süre önce bir kadın, indirimli bir Xbox 360 oyun konsolunu almak için diğer müşterilerin yüzüne biber gazı sıkmıştır. Bu olayda yaklaşık 20 kişi yaralanmıştır. Bu ve buna benzer pek çok olay, “Black Friday” indirimlerinde öne çıkan şiddet vakaları arasında yer almaktadır.
Yaşanan izdihamlar ve bu tür haberlerin kamuoyunda geniş yer bulması, insanların giderek daha fazla internet üzerinden alışveriş yapmaya yönelmesine neden olmaktadır. Ancak elbette çevrimiçi alışverişin de hızlı tükenen stoklar veya dolandırıcılık gibi belirli riskleri bulunmaktadır.
Black Friday Gibi Başka Hangi İndirim Günleri Var?
“Black Friday” indirimleri gibi dünyada farklı indirim günleri de mevcut. Singles’ Day, her yıl 11 Kasım’da Çin’de ortaya çıkan büyük bir alışveriş günüdür. Başlangıçta bekarların kendilerini şımartmaları amacıyla üniversite öğrencileri tarafından oluşturulan sembolik bir günken zamanla Çinli e-ticaret şirketleri, özellikle de Alibaba, bu günü büyük indirimlerin yapıldığı dev bir alışveriş festivaline dönüştürmüştür. Tarih olarak 11 Kasım olması ise tesadüfi bir seçim değildir. 11.11 tarihinin dört adet “1” içermesi de yalnızlığı simgelemektedir.
Günümüzde Singles’ Day, satış hacmi açısından Black Friday’i dahi geride bırakan küresel bir etkinlik hâline gelmiştir. Elektronikten modaya, kozmetikten ev eşyalarına kadar birçok kategoride son derece yüksek indirimler uygulanmakta ve milyonlarca tüketici bu tarihte çevrimiçi alışveriş yapmaktadır.
Bir başka örnek olarak ise 2011’den beri Meksika’da düzenlenen, “iyi son” ya da “güzel hafta sonu” anlamlarına gelen El Buen Fin günleri verilebilir. Kökenini ABD’deki Kara Cuma geleneğinden alan ve her yıl düzenlenen kapsamlı bir alışveriş festivalidir. Etkinliğin hedefi, ülke içindeki ekonomik hareketliliği artırmaktır.
“Black Friday” Kampanyasının Devamı Niteliğindeki “Cyber Monday” Nedir?
2005 yılından itibaren ABD’de başlayan Şükran Günü sonrasındaki ilk pazartesi gününü ifade eden “Cyber Monday” ya da Türkçeleştirilmiş ifadeyle “Siber Pazartesi”, “Black Friday”’den sonraki günlerde müşterilere indirim fırsatlarının sunulmaya devam edildiği bir gündür. “Black Friday” sonrasında iş başı yapan tüketiciler, mağaza ziyaret etmek yerine internet üzerinden sunulan yeni indirim fırsatlarına yönelir ve bu durum çevrimiçi satışların ciddi şekilde artmasına neden olur.
“Cyber Monday” kapsamında perakendeciler, saatlik kampanyalar, hızlı tüketilen stok promosyonları ve mağaza içi fırsatların dijital versiyonlarını sunarak müşterileri çevrimiçi alışverişe teşvik eder. İnternetin sağladığı geniş ürün çeşitliliği ve kolay fiyat karşılaştırma imkânı, tüketicilerin bu güne özel uygulanan indirimleri kaçırmak istememesine yol açar. Zaman içinde Cyber Monday, tüketiciler tarafından benimsenmiş ve Black Friday’in tamamlayıcısı hâline gelmiştir. Bugün, internet satışlarında yaşanan belirgin artış sayesinde perakendeciler için Black Friday’den sonra en yüksek gelir elde edilen ikinci gün olarak kabul edilmektedir.
Asya Merkezli Online Alışveriş Sitelerinin “Black Friday”e Etkisi
İnternet üzerinden alışverişin yaygınlaşması, “Black Friday” gibi diğer alışveriş odaklı günlerin yaygınlaşmasını ve satış oranlarının yükselmesini sağlamıştır. Öte yandan Asya merkezli online alışveriş sitelerinin tüketicilere sunduğu uygun fiyatlı ürün yelpazesinin genişliği ve her zaman uygun fiyatlı olması da tüketicileri cezbetmektedir.
Almanya’da yapılan bir araştırmaya göre birçok müşteri için “Black Friday” günlerinde promosyon kazanmanın önemi azalmıştır. Çünkü Temu, Shein gibi Asya merkezli alışveriş siteleri yıl boyunca müşterilerine uygun fiyatlı ürünler sunmaktadır. Bu durumdan dolayı tüketiciler arasında, alışveriş yapmak için kasım ayını beklemeye gerek olmadığı düşüncesi hâkim olmaktadır.
Peki Black Friday Gerçekten Fiyatları İndiriyor mu?
Yılın son aylarında gerçekleşen “Black Friday”, satıcıların stoklarında biriken ya da talebi düşük kalan ürünleri elden çıkarma fırsatı yakaladığı bir dönem hâline gelmiştir. Bu durum, indirimlerin kapsamını genişleterek “Black Friday”i adeta büyük bir alışveriş festivaline dönüştürmektedir.
Itmagination’ın veri bilimi uzmanları tarafından yapılan analiz, 2020 “Black Friday” günlerinde sunulan indirimlerin gerçekte ne kadar sınırlı olduğunu gözler önüne sermektedir. Araştırmaya göre, 2020 “Black Friday”de belirli ev aletleri ve elektronik ürünlerin fiyatları, bir önceki ayın en düşük fiyatlarıyla kıyaslandığında “Black Friday” günlerinde ortalama olarak %3 daha yüksektir. Analizin en dikkat çekici bulgularından biri ise ürünlerin 90 günlük fiyat seyrinin incelenmesiyle ortaya çıkmaktadır. Çünkü “Black Friday” günlerinde fiyatların, son 90 gün içerisindeki en düşük fiyattan ortalama %8’in üzerinde daha yüksek olduğu görülmüştür.
Nonprofit Consumers’ Checkbook araştırmacıları ise 25 büyük perakendecinin ürün fiyatlarını altı ay boyunca izlemiş ve Black Friday’de tüketicilere vaat edilen indirimlerin büyük bölümünün gerçeği yansıtmadığını ortaya koymaktadır. Fiyat takibi yapılan ve Black Friday günlerinde indirimli olarak sunulan birçok ürünün, yıl boyunca sıkça indirimli olarak tüketicinin arzına sunulduğu saptanmıştır.
Birleşik Krallık merkezli bağımsız bir tüketici kuruluşu olan Which?’in 2024 “Black Friday” dönemine dair paylaştığı veriler, tüketicilerin indirim dönemlerinde gerçekten avantajlı alışveriş yapıp yapmadığını anlamak için oldukça çarpıcı sonuçlar sunmaktadır. Yapılan incelemeye göre “Black Friday” günü sunulan hiçbir indirim, son 12 ayın en düşük fiyat düzeyine ulaşmamaktadır. Amazon’dan John Lewis’e kadar sekiz büyük perakendeciye ait toplam 175 ev, teknoloji ve sağlık ürününün fiyatları Mayıs 2024’ten Mayıs 2025’e kadar düzenli olarak takip edilerek bu sonuca ulaşılmıştır.
İngiltere merkezli mağaza zinciri John Lewis markasının ürünlerinin fiyat değişimi oldukça dikkat çekicidir. İncelenen ürünlerin yüzde 94’ü, yılın başka zamanlarında “Black Friday”den daha ucuza ya da aynı fiyata satılmaktadır. Samsung marka Jet Bot robot süpürgenin fiyatı 2024 yılında “Black Friday”de 350 £ olarak fiyatlandırılırken, mayıs ve haziran aylarında 29 gün boyunca 299 £ gibi daha düşük bir fiyatla satışa sunulmuştur. Ağustostan eylüle kadar geçen 35 günlük süreçte ise satış fiyatı 399 £ olarak belirlenmiş ve ekimin ilk haftasında fiyatı 500 £’a çıkarılmıştır. Bu durum ise açıkça göstermektedir ki indirimler, yükseltilmiş fiyatlar üzerinde yapılmakta ve tüketicinin yararı her zaman gözetilmemektedir.
Araştırmaya göre incelenen ürünlerin her 10 ürününden 8’i “Black Friday” günlerinde yıl içerisindeki en uygun fiyatta satılmamaktadır. Bir başka belirgin örnek ise internet üzerinden satışa sunulan Dyson V11 Extra Stick elektrikli süpürge ürününde görülmektedir. “Black Friday” günlerinde ürünün fiyatı tüketicilere 349 sterlinden satışa sunulmuştur. Fakat burada çarpıcı olan detay, ürünün fiyatının kampanyadan önceki 29 gün ve kampanyadan sonraki 41 gün boyunca değişmeden aynı kalmasıdır.
Karşılaştırmalı fiyat incelemelerinin bulguları, Black Friday’in her zaman gerçek bir indirim fırsatı sunmadığını, birçok ürünün yılın farklı dönemlerinde daha avantajlı fiyatlarla bulunabildiğini açıkça ortaya koymaktadır. Bu anlamda “Black Friday” ya da “Cyber Monday” gibi alışveriş odaklı günlerde reklam hileleri olabileceğini tüketici aklından çıkarmamalıdır. Black Friday’de tüketicilerin karşısına iyi bir fırsat çıkması elbette ki mümkündür. Fakat burada tüketicinin yapması gereken, satın aldığı ürüne gerçekten ihtiyacı olup olmadığını sorgulamaktır. İhtiyacı olmayan bir ürünü almak, tüketiciyi indirimler yoluyla tasarruf etme düşüncesinden uzaklaştırması kaçınılmaz olacaktır.
