Suriye’ye Dönüş Tartışması: Suriye Diasporasının Geleceği Nasıl Olacak?
Suriye’de Esed rejiminin devrilmesinin üzerinden 1 yıl geçti. 8 Aralık 2024 günü gerçekleştirilen devrim, 14 yıllık savaşın da sonu oldu. Peki savaşın zulmünden diğer ülkelere kaçan Suriye diasporası için geri dönüş gerçekçi bir ülkü mü?
Suriye’de 61 yıllık Esed rejimi, ülkede 14 yıl süren ve yarım milyon insanın hayatına mal olan kanlı savaşın sonunda düştü. Rejimin düşüşünün birinci yılında Savunma Bakanlığına bağlı askerî birlikler ülke genelinde geçit törenleri düzenledi. Başkent Şam başta olmak üzere Dera, Humus, Hama, İdlib, Halep ve Deyrizor’un şehir merkezlerinde askerî birlikler yürüyüş gerçekleştirdi.
Tanklar, zırhlı araçlar ve çeşitli askerî ekipmanların yer aldığı geçit törenlerine Suriye toplumu da yoğun ilgi gösterdi. Suriye Devlet Başkanı Ahmed eş-Şara, Şam’daki Emevi Camii’nde sabah namazını kılarken “bugününe ve geçmişine yakışır güçlü bir Suriye’yi yeniden inşa etme” sözü verdi.
Bununla birlikte Suriye’nin yeniden inşa edilmesi için en büyük zorluklardan bir tanesi, istihdam ve ekonomik toparlanmanın anahtarı olarak ülkeyi inşa edecek nitelikli iş gücünün bulunmaması. Bu, güçlü bir Suriye vizyonunun hayata geçirilmesi için hem altyapı hem de insan kaynağı açısından kritik bir sorun teşkil ediyor.
Milyonlarca Suriyeli Mültecinin Durumu Ne Olacak?
Suriye’de 14 yıl süren savaş, dünyanın en büyük göç krizlerinden birine de yol açtı. Suriye nüfusunun yaklaşık üçte birine denk gelen 6,8 milyon kişi, 2021’de savaşın en yoğun olduğu dönemde ülkeden kaçarak dünya genelinde bulabildikleri her yerde, fakat ağırlıklı olarak da komşu ülkelerde sığınak aradı.
Bu mültecilerin yarısından fazlası olan yaklaşık 3,74 milyon kişi Türkiye’de yaşamaya başlarken 840 bin kişi Lübnan’a, 672 bin kişi ise Ürdün’e sığındı. 2024 Haziran ayı itibariyle savaştan Türkiye’ye kaçan Suriyelilerin sayısı 3,1 milyona düşerken, Almanya’daki Suriyelilerin sayısı ise 781 bine yükselmişti.
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK), Suriye’de Beşar Esed rejiminin devrilmesiyle birlikte ülke içinde ve komşu ülkelerde bulunan 3 milyondan fazla yerinden edilmiş Suriyelinin evlerine geri döndüğünü bildirdi. Suriye’de Beşşar Esed rejiminin devrilmesinin birinci yılı dolayısıyla yapılan açıklamada, rejimin devrilmesinin Suriye’de barış ve istikrar için olağanüstü bir umut penceresi açtığına işaret edildi.
Çok daha fazla yerinden edilmiş Suriyelinin ise ülkelerine geri dönme arzusuna işaret edilen açıklamada, tersine göçün Suriye’nin iyileşme sürecinde kritik bir adım olduğu vurgulandı.
Fakat yerinden edilmiş Suriyelilerin ülkelerine dönüşü hem fırsatlar hem de acil zorluklar doğuruyor. Hâlihazırda dünya geneline yayılmış 3 milyon Suriyelinin dönüşünü sürdürmek ve istikrarı sağlamak için daha fazla uluslararası desteğe de ihtiyaç var. BMMYK’ya göre Aralık 2024’ten bu yana 1,2 milyondan fazla Suriyeli komşu ülkelerden gönüllü olarak, 1,9 milyondan fazla ülke içinde yerinden edilmiş kişi de evlerine geri dönmüş durumda.
Komşu Ülkelerde Suriyelilerin Durumu
BMMYK, 8 Aralık 2024’ten bu yana en az 170 bin Suriyelinin Ürdün’den Suriye’ye geri döndüğünü aktardı. Lübnan makamları, kasım sonu itibarıyla ülkede bulunan yaklaşık 379 bin Suriyeliye kalmalarını teşvik etmek istemedikleri için mülteci desteğini durdurmuştu.
Mısır’da 8 Aralık 2024’ten bu yana yaklaşık 28 Suriyeli mültecinin bireysel dosyası kapatılırken, Türkiye’de ise 2024 yılında yaklaşık 560 bin Suriyelinin ülkelerine gönüllü olarak geri döndüğü bildirildi.
BM Mülteciler Yüksek Komiseri Filippo Grandi, Suriye’de, dünyanın en kötü insani krizlerinden birinin sona erdirilmesine yardımcı olmak için büyük bir fırsat yakalandığını belirterek, “Ancak acil küresel destek olmazsa, bu umut penceresi kapanacak. Suriyeliler ülkelerini yeniden inşa etmeye hazır. Asıl soru, dünyanın bunu başarmalarına yardımcı olmaya hazır olup olmadığı.” değerlendirmesinde bulundu.
Birçoğu evine dönmüş olsa da Uluslararası Göç Örgütü’ne göre Suriye’de hâlâ altı milyondan fazla insan ülke içinde yerinden edilmiş durumda. Bu kişilerin en büyük bölümü kırsal Şam’da (1,99 milyon) yaşıyor. Şam’ı Halep (1,33 milyon) ve İdlib (993 bin) gibi şehirler izliyor.
Avrupa Birliğinde Suriyelilerin Değişen İltica Sayıları
Esad’ın devrilmesinin ardından Avusturya, Belçika, Danimarka, Almanya, Yunanistan, İtalya, İsveç ve Birleşik Krallık dâhil olmak üzere Suriye’den mülteci kabul eden birçok Avrupa ülkesi, Suriyelilere yönelik iltica başvurularını durdurma planlarını açıkladı.
Dondurma kararı hem yeni başvuruları hem de hâlihazırda işlemde olanları kapsıyor. Bu durum birçok Suriyeliyi kabul edilip edilmeyecekleri ya da sınır dışı edilip edilmeyecekleri konusunda belirsizlik içinde bırakıyor.
2025 yılının ortası itibarıyla, Avrupa Birliği ülkeleri ile Norveç ve İsviçre’de toplam iltica başvuruları 2024’ün ilk yarısına kıyasla yüzde 23 oranında düşmüştü. Bu düşüşün başlıca nedeni, Suriyelilerden gelen başvurulardaki sert gerileme oldu. Suriyeliler 2025’in ilk yarısında bu ülkelerde yaklaşık 25.000 başvuru yapmıştı. Bu sayı bir önceki yıla göre üçte iki oranında bir düşüş anlamına geliyor.
Bu veriler, aynı zamanda on yılı aşkın bir süredir ilk kez Suriyelilerin Avrupa’da en çok iltica talebinde bulunan grup olmaktan çıktığı anlamına geliyor.
Bu gelişmeye paralel olarak 3 Aralık 2025 tarihinde Avrupa Birliği İltica Ajansı, Suriyeli iltica başvuru sahiplerine ilişkin güncellenmiş bir rehber yayınlayarak, Esad karşıtlarının ve Suriye’de askerlikten kaçanların artık “zulüm riski altında olmadığı” değerlendirmesinde bulundu. Ajans ayrıca, 2012 ile Haziran 2025 arasında Avrupa Birliği ile Norveç ve İsviçre’de yaklaşık 705.000 Suriyeliye mülteci statüsü verildiğini ifade etti.
Diasporadaki Suriyelilerin Geri Dönüş Trendi Nasıl?
BMMYKK’nın 2025 yazında gerçekleştirdiği anketine göre, Suriyeli mülteciler ülkelerine geri dönme konusunda güçlü bir niyete sahip. Ancak Suriye içindeki koşullar, tersine göçün önündeki en büyük engel.
Mısır, Irak, Ürdün ve Lübnan’daki Suriyeli mültecilerle görüşülerek gerçekleştirilen ankete göre Suriyelilerin yüzde 80’den fazlası Suriye’ye geri dönme umuduna sahip. Önümüzdeki 12 ay içinde Suriye’ye dönmeyi planlayanların yüzde 85’i kendi köken bölgelerine dönmeyi hedeflerken, yüzde 93’ü ise tüm aile üyeleriyle birlikte dönmeyi hedefliyor.
BMMYK’nın verilerine göre Suriyelilerin geri dönüşünü teşvik eden en büyük faktörler, ülkedeki güvenlik durumunun iyileşmesi, ulusal kimliğe yapılan vurgu ve ev sahibi ülkelerdeki ekonomik baskılar olarak tespit edildi. Suriye’ye dönüşün önündeki en büyük engeller ise güvenlik endişeleri, yetersiz konut, geçim kaynaklarının yetersizliği ve temel hizmetlere erişimde yaşanabilecek zorluklar. Kurumun bildirdiğine göre Aralık 2024’ten bu yana 860.000’den fazla Suriyeli Suriye’ye geri dönmüş durumda.
Suriyeli Gençlerin Temkinli İyimserliği
Esad’ın devrilmesinin üzerinden bir yıl geçerken, Suriye’de öğrenciler Al Jazeera’ya verdikleri demeçlerde hem umut hem de aciliyet duygusundan söz ediyorlar. Özellikle iş, ekonomi ve gelecekleri açısından endişeye sahip olan gençlerden Maha Khalil, Al Jazeera’ya yaptığı açıklamada, “Zafer kazandık ama yıllarımızı, evlerimizi ve çocuklarımızı kaybettik. Asıl hikâye şimdi başlıyor. Ülkemizi yeniden inşa etmeyi umuyoruz ama gençler yurtdışına gitmeyi düşünüyor. Yurtdışında olanlar ise geri dönmekten korkuyor.” dedi.
Kıyı kenti Lazkiye’de, mühendislik öğrencisi olan Josephine Lubbos ise geleceği konusunda temkinli bir iyimserlik taşıyor. Lazkiye ve Tartus’ta yaşanan ve bin kişinin hayatını kaybettiği olaylara atıf yapan Lubbos, “Suriye’deki azınlıklar hâlâ endişeli. Ben Almanya’da yüksek lisans yapmak, sonra da geri dönmek istiyorum. Çünkü ülkemizin bize ihtiyacı var. Suriye’nin yeniden inşasına katkıda bulunmalıyız.” dedi.
Almanya’da Suriyeli Mültecilere Yönelik Tartışmalar
Özellikle 2015 sonrası sığınmacı göçü için en önemli hedef ülkelerinden birisi hâline gelen Almanya’da, 2020 itibariyle Suriyeliler ülkedeki en büyük yabancı grubu oluşturuyordu.
Suriye’de rejimin düşüşünün birinci yılı, Almanya’da da Suriyelilerin ülkelerine geri dönüşüyle ilgili tartışmaların gölgesinde tartışıldı. Almanya’da Eylül 2025 itibariyle ülkede 948 bin Suriye vatandaşının yaşadığı biliniyor. Bu sayının içerisinde, 2016 yılından 2024 yılına kadar Alman vatandaşlığı almış 244.000 Suriyeli ise yer almıyor.
Mediendienst Integration’un “Katılım ve Dönüş Arasında Suriyeli Mülteciler” başlıklı programında konuşan Dr. Nora Ragab, birçok Suriyelinin Almanya’da yeni bir hayat inşa etmek için zaman ve kaynak yatırımı yaptığını, Suriye’ye geri dönüşün bu kişilerin biyografisinde bir kırılma anlamına geldiğini söyledi. Almanya’daki Suriyelilerin üçte birinin 18 yaş altında olduğunu belirten Nagab, “Bütünüyle Almanya’da sosyalizasyonunu geçirmiş bir nesilden bahsediyoruz.” dedi.
Nagab ayrıca, Suriye’ye geri dönüş yapanların, bıraktıkları yerden başlayamayacaklarını, Suriyelilere dair geri dönüş tartışmasının, Alman toplumunun bir parçası olmak için çaba gösteren Suriyelilerin emeğini görünmez kıldığını ifade etti.
Uyum ve Göç Bilirkişi Konseyi’nden (SVR) Karoline Popp’a göre ise Almanya’daki Suriyelilerin ülkelerine dönmeleri için Alman vatandaşlığına geçmeleri, şaşırtıcı bir şekilde etkili oluyor: “Alman vatandaşlığına sahip olanlar, Almanya’yı terk etmek konusunda kendilerini daha güvende hissediyorlar. Bu şekilde Suriye’ye gidip ülkelerinin inşasına katkı sunabileceklerini, fakat aynı zamanda Almanya’ya geri dönüş yollarının da kapanmadığını bilmiş oluyorlar.”
Suriye-Alman Yardım Derneği Başkanı olan Avukat Nahla Osman’a göre geri dönüş tartışmasının en büyük yükünü çekenler ise Suriyeli çocuklar. Almanya’daki okullarda Suriyeli çocuklara “Ülkene git” diyenlerin olduğunu belirten Osman, birçok çocuğun artık okulda Arapça konuşmaya cesaret edemediğini, fakat bununla birlikte birçok Alman komşunun ya da sivil toplum kuruluşunun Suriyelilere “Siz de Almanya’nın bir parçasısınız, sizin arkanızda duruyoruz” dediklerini belirtti.
