'Dosya: "Avrupa'da İslam Eğitimi"'

Almanya’da Kamu Okullarında İslam Din Dersleri

Almanya’da devlet okullarında İslam din dersi için hangi koşullar söz konusu? Ülkedeki İslam din dersi sistemiyle ilgili sıkça sorulan soruların cevapları.

Almanya’da dört milyon Müslüman yaşıyor; 700.000 Müslüman öğrenci Alman okullarına gidiyor. İslam din dersine talep de oldukça yoğun. Bazı eyaletlerde İslam dini okullarda ders olarak okutulmaya başladı. Diğer eyaletlerde model projeler yürütülürken, bazı eyaletlerde de İslam dersi hâlâ verilmiyor.

Peki, Alman devlet okullarında İslam din dersine yönelik yasal çerçeve nasıl? İslami cemaatlerle ne gibi işbirlikleri yapılmaktadır? Eyaletlerde bu dersin verilme şekli neden birbirinden farklılık göstermektedir? Dersin içeriklerini kim hazırlamakta ve ders materyallerini kim belirlemektedir? Bu dersi verme yetkisine kimler sahiptir? Müslümanlar bu gelişmeyi nasıl değerlendirmektedir? Bu sorular, ülkedeki İslam din dersi sistemini anlamak için oldukça merkezî.

İslam Din Dersinin Yasal Temelleri

Kamu okullarında 1949 yılından beri müfredatta sabit tek ders olan Din Dersi, Federal Almanya Cumhuriyeti Anayasası’nda yer almaktadır. Din dersinin amacı, ebeveyn ve öğrencilerin anayasal temel haklarını okul çerçevesi dâhilinde gerçekleştirmesine katkı sağlamaktır.

Anayasa’nın 7. maddesi 3. paragrafı uyarınca din dersi; dinî cemaatler ile işbirliği içerisinde ve ilgili öğreti ve ilkelerle uyum içerisinde devlet gözetimi altında gerçekleştirilmelidir.

Federal Almanya Cumhuriyeti kendini tüm dinî veya ideolojik görüşlere tarafsız yaklaşan ve insanların dinlerini yaşaması konusunda güvence sunan seküler ve tarafsız değerlere sahip bir ülke olarak görmektedir. Bu sebeple ne din dersinin içeriğini belirleme ne de inanç öğretisinde dair fikir/görüş/tercih beyan etme hakkına veya yetkisine sahiptir. Bu sebeple din dersinin yapılabilmesi amacıyla ders materyallerinin seçimi ve bu derslerin verilebilmesi için gerekli olan öğretmenlerin eğitilmeleri için dinî cemaatlerle iş birliğinin yapılması gerekmektedir.

Almanya’nın federal devlet düzeninde politikanın eyaletlerde ve yerel idarelerde şekillendirilmesi için anayasal bir çerçeve vardır. Eğitim politikası eyaletlerin yetkinlik alanındadır.

Eyalet hükümetleri, okullarda din dersinin uygulanabilirliği için çeşitli anayasal hak ve sorumluluklara sahiptirler:

Almanya’da 2011 yılından beri Tübingen, Frankfurt, Münster, Osnabrück ve Erlangen-Nürnberg’de İslam ilahiyat merkezleri bulunmaktadır. Bu merkezlerde şu anda yaklaşık 2000 İslam din dersi öğretmeni adayına eğitim verilmektedir.

Din dersinin okulda müfredat kapsamında düzenli bir ders olarak sunulabilmesi için bazı eyaletlerde dinî cemaatler, ders müfredatlarını ve eğitim materyallerini onaylayan kurullara dâhil edilmiştir. Bu kurulların yarısı devlet uzmanlarından, diğer yarısı ise İslami kuruluşlardan oluşmaktadır. Genel olarak bakıldığında kurullarda devletin çok daha büyük bir ağırlığının olduğu görülmektedir; Hâlbuki bu kurullarda anayasal şartlar uyarınca sadece dini cemaatlerin temsilcileri bulunabilir, çünkü anayasaya göre cemaatler dini öğretimin kendi dini ilkeleri ile örtüşüyor oluşunu denetleyebilecek ve bu bağlamda karar verebilecek yegâne söz sahibidir. Eyaletlerin çoğunda bu anayasal şart yerine getirilmemekte. Kimi eyaletlerde cemaatler bu kurulların dışındalar, kimisinde de cemaatler bu yetki alanını devletin belirlediği kişilerle paylaşmak zorundalar. Temsilciler, sadece öğretim programında inanca dayalı konularda görüş bildirebilmekte ve öğretmenlere eğitim verme icazeti verebilmektedir.

Almanya’daki eyaletlerden sekizi İslam din dersini farklı modellerde inanca dayalı bir ders olarak sunmaktadırlar.

Kuzey Ren Vestfalya

İslam dersini öncelikle 1999 yılında İslam bilgisi dersi olarak, sonrasında ise anadili destekleyen bir ders olarak (ağırlıklı olarak Türkçe dilinde) İslami cemaatlerin katılımı olmadan sunmuştur. 2012 yılında Kuzey Ren Vestfalya Eyaleti öncelikle ilköğretimde, daha sonradan da ortaöğretimde müfredatta sabit yeri olan bir İslam din dersi uygulamasına başlamıştır. Bu ders, 234 okulda yaklaşık 19.400 öğrenciye sunulmaktadır. Eğitim verme müsadesine sahip olan 215 pedagog bu dersi verme konusunda yetkilidir. Ders içeriklerinin dini öğretilerle uyumlu olup olmadığı ve İslam din dersi öğretmenlerinin dini açıdan liyakatli olup olmadığı konusunda karar veren heyette dini cemaatler bu anayasal hakkı devletin tayin ettiği kişilerle paylaşmak zorundalar.

Baden-Württemberg

2006/2007 öğretim yılından 2013/2014 öğretim yılına kadar 12 ilköğretim okulunda inanca dayalı bir ders olarak başlatılan model denemesi 2010/2011 yılında ortaöğretim de dâhil edilerek genişletilmiştir. 2014 yılında dört yıllığına uzatılmış ve hem orta dereceli (Alm. “Realschule”) hem de yüksek dereceli liseleri (Alm. “Gymnasium”) kapsamına almıştır. Bunun için Kuzey Ren-Vestfalya’dakine benzer şekilde bir model projesi olarak, Müslüman cemaat temsilcileri ve uzmanlardan oluşan “Danışma Kurulu” tesis edilmiştir. Eyalette 2015/2016 öğretim yılında İslam din dersi 68 devlet okulunda, 60 Müslüman öğretmen tarafından okutulmuştur.

Aşağı Saksonya

Aşağı Saksonya Eyaleti’nde 2003 yılında İslam din dersinin verilmesi konusunda bir model oluşturulmuştur. 8 ilkokulla başlayan bu modelde “İslami cemaatin temel değerleriyle uyumlu olma” sorunu, bir “İslam Din Dersi Yuvarlak Masası”nın tesisi ile çözülmeye çalışılmıştır. Bu yuvarlak masada Aşağı Saksonya Şurası ve diğer Müslüman kuruluşlar devlet yetkilileriyle birlikte bulunmuştur. Daha sonra eyalette 2011 yılında İslam din dersi için bir Kuzey Ren-Vestfalya’dakine benzer bir “Danışma Kurulu” tesis edilmiş, bu kurula Aşağı Saksonya Şurası ve DİTİB katılmıştır.

Hessen

Hessen Eyaleti, inanca dayalı olan İslam din dersinin getirilmesini Anayasa çerçevesinde gerçekleştirmiş, iş birliği yapılacak dinî cemaat sorununu ise Diyanet İşleri Türk-İslam Birliği’ni (DİTİB) ve Ahmediye Cemaatini (Kadıyânîler) muhatap olarak tanıyarak çözmüştür.

Bremen, Berlin ve Hamburg

Bremen eyaletinde “herkes için din dersi” uygulamaya konulmuştur. Hamburg’ta önceden Protestan Kilisesi öncülüğünde verilen din dersi, 2014/2015 yılından itibaren “birden fazla dinî cemaatin temel inanç esaslarıyla uyumlu din dersi” olarak verilmeye başlanmıştır.

Berlin’de ise uzun süreden beri İslam din dersi mevcuttur. Bu ders, 2001 yılında Berlin İslam Federasyonu’nun sorumluluğu üstlenmesiyle birlikte yaklaşık 5.000 öğrenciye sunulmaktadır.

Bavyera

Bavyera eyaleti hiçbir İslam dinî cemaatinin katılımının olmadığı bir yol izlemektedir: Eğitim Bakanlığı, Erlangen-Nürnberg Üniversitesi ile birlikte velileri dâhil ederek devlet tarafından denetlenen İslami bir bilgilendirme dersi üzerinde çalışmaktadır. Bu dersteki talep ise, Federal Anayasa’yı ve Bavyera Anayasası’nı temel alarak “dinî içerikler hakkında güvenilir bilgi” aktarmaktır. Eyalette 46 ilköğretim okulunda 2.050 öğrenci bu dersi almaktadır.

Devletin Dinî Cemaatlerle İlişkisi Derslere Yön Veriyor

Tarihsel olarak Almanya’da devletin kiliseyle ve Yahudi dinî cemaatlerle olan ilişkisi anayasal çerçeve ve anlaşmalarla düzenlenmiştir. Devletin okul uygulamaları ve Hristiyan ile Yahudi din dersi yapıları, ilgili geleneksel çerçeveye uygun olarak gelişmiştir. Buna karşın Müslümanlar Almanya’da kurumsal olarak “yeni” olan bir dinî cemaattir. Müslüman cemaat, geçmişten beri yerleşik olan bir Kilise modelini kendilerine uyarlamaları yönündeki beklentileri uygunsuz ve dışlayıcı olarak değerlendirmektedir.

Alman Okullarındaki Din Dersi Hangi İşlevi Yerine Getiriyor?

Almanya’daki Müslümanlar İslami din eğitiminin oluşturulmasına yönelik süreci, dinî cemaatlerle adil ve aktif bir işbirliği olmadan ve anayasal bir meşruiyete dayanmadan, siyasi ve toplumsal dengenin dikte etmesiyle deneyimlemektedir. Yetişmekte olan Müslüman öğrencilerin özgüvenlerinin geliştirilmesi için siyasi güç söyleminden bağımsız olan ve pozitif çağrışıma sahip bir din politikası gerekmektedir.

Müslümanlar devletin, Anayasa’da belirlenmiş olan değer tarafsızlığının İslam söz konusu olduğunda uyum politikasındaki baskın söylemlerden etkilendiğine dair şüphelere sahiptir. Bu şüpheler “Mesele din dersi değil, aksine devlet tarafından kontrol edilen bir Aydınlanma’dır.” ya da “Radikalizmi önlemek için İslam din dersi” gibi ifadelerle doğrulanmaktadır.

©Shutterstock.com/rkl_foto

Bu yazıyla ilgili yorumunuzu paylaşabilirsiniz. Bunu yaparken Yorum Kurallarımızı dikkate alın lütfen.
Yorum adedi#0

*Tüm alanları doldurunuz

Diğer Gündem Yazıları

Son Yüklenenler