Avrupa’da Et Temini: Ülkelere Göre Şoklu ve Şoksuz Kesim Şartları
Kurban Bayramı yaklaşırken sıklıkla akla gelen konulardan biri de helal kesim. Avrupa ülkelerinde şoklu ve şoksuz kesim düzenlemeleri birbirinden farklılık gösteriyor. Ülkelerdeki durumları ve helal ve koşer gıdaları ilgilendiren düzenlemeleri sizin için derledik.
Avrupa’da yaşayan Müslümanlar açısından et tüketiminde şoklu ve şoksuz kesim, helal gıda konusundaki önemli sorulardan birisi. Almanya da dâhil olmak üzere Avrupa ülkelerinin birçoğunda hayvanların kesilmesi esnasında uyuşturulması, yani “şoklanması” mecburi tutuluyor. Hayvanların acıyı hissetmemeleri açısından uygulanan bayıltma yöntemleri, kanatlılar için gazlı bayıltma, elektroşok ve su banyosunda bayıltma metotlarıdır. Geviş getiren büyük baş hayvanlar için de elektroşok veya tabanca ile hayvanların kafasına mil vurularak yapılan bayıltma işlemleri en yaygın olarak kullanılan metotlardır.
Buna karşılık “şoksuz kesim” olarak adlandırılan kesim usulünde ise hayvana hiçbir uyuşturucu madde veya işlem uygulanmaz. Yahudilikte ve İslam’da bu kesim metodu tercih edilse de Avrupa’daki yasal düzenlemeler şoksuz kesim usulüne büyük ölçüde imkân sunmaz.
Avrupa ülkelerindeki güncel şoklu/şoksuz kesim düzenlemelerini incelediğimizde genel olarak üç yaklaşım karşımıza çıkar:
- Şoklu kesim zorunluluğu
- Şoksuz kesime izin verilmesi
- Helal ve koşer’e yönelik şoksuz kesim için muafiyet izinlerinin gerekliliği
Avrupa’da şu ülkelerde hayvanların şoksuz kesimine izin verilmektedir: Fransa, Hollanda, İspanya, İtalya, Polonya ve Belçika’nın Brüksel Başkent Bölgesi. Almanya ve İngiltere’de her ne kadar şoklu kesim yasal olarak zorunlu tutulsa da dinî gerekliliklerinden ötürü şoksuz et tüketmeleri gereken dinî gruplara muafiyet izinleri mümkün kılınmaktadır. Şoksuz kesimi hiçbir istisna kabul etmeksizin tamamen yasaklayan ülkeler ise şunlardır: Avusturya, Belçika’nın Flaman ve Valon bölgeleri, İsviçre, Yunanistan, İsveç, Norveç, Danimarka ve Finlandiya.
Peki, Avrupa ülkelerinde helal kesim nasıl düzenleniyor?
Almanya’da ve Avusturya’da Şoklu Kesim Zorunlu
Almanya’da şoklu kesim yapmak şart koşulmaktadır ve şoksuz kesim yapmak isteyenlerin muafiyet izni (Alm. “Ausnahmeregelung”) alması gerekmektedir. Bu izin süreci bürokratik zorlukları ve kısıtlayıcı uygulamaları beraberinde getirmekte. İzni talep edebilmek için öncelikle şoksuz kesimin dinî bir zorunluluk olduğunu belgelenmesi isteniyor.
Avusturya’daki düzenlemeler ise şoklu kesim tamamen zorunlu kılmaktadır ve helal veya koşer et için bile şoksuz kesime izin verilmemektedir.
Belçika’nın Flaman Bölgesi’nde Şoksuz Kesim Yasağı
Belçika’nın Flaman Bölgesi’nin 2019 yılında şoksuz kesimi yasaklanmış ve bu nedenle Müslüman ve Yahudi toplulukları Avrupa Adalet Divanına başvurmuştu. 2020’de Lüksemburg’da Avrupa Adalet Divanı’nın (AAD) verdiği karar, Avrupa ülkelerinde şoksuz kesim konusunda önemli bir dönüm noktası oldu. AAD, AB ülkelerinin şoksuz kesimi yasaklama yetkisini onayladı ve Flaman Bölgesi’ndeki bu yasağın din özgürlüğüne aykırı olmadığına hükmetti.
2024 yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) de bu yasağa onay verdi. Bu kararlar sonucunda Müslüman ve Yahudi toplulukları bu yaklaşımın diğer ülkeleri de şoksuz kesimi yasaklamaları doğrultusunda harekete geçirebileceğinden endişe ediyorlar. Yine 2019 yılında AAD tarafından alınan bir başka kararla birlikte şoksuz kesilmiş hayvanların organik (bio) ürün olarak satışa sunulmaları da yasaklandı. Dolayısıyla şoksuz kesilmiş helal ve koşer etleri aynı zamanda “organik ürün” etiketini de taşıyamıyorlar.
Özetle; Belçika’nın Flaman ve Valon bölgelerinde şoklu kesim 2019 itibarıyla yasaklanmış durumda. Brüksel Başkent Bölgesi’nde ise şoksuz kesime hâlâ izin izin veriliyor: Anderlecht şehrinde bunu uygulayan bir kesimhane olduğu bilinmekte.
Fransa’da Şoksuz Kesim İçin Özel Şartlar
Fransa’da şoksuz kesim helal ve koşer amacıyla uygulanabiliyor olsa da bu işlem bazı özel şartları beraberinde getirmektedir. Bunun için kesimi gerçekleştiren kişilerin eğitimli olması ve kesim sürecinin denetim altında gerçekleştirilmesi gerekmekte. Bu izin Fransa’nın nüfusunun yüzde 8’ini oluşturan yaklaşık 5 milyon 400 bin Müslüman için belirli kolaylıklar sağlamakta.
Hollanda’da Şoksuz Kesim Mümkün
Hollanda’da ise helal ve koşer et temini için şoksuz kesim yapılıyor olsa da gözetilmesi gereken bazı şartlar mevcut. Kesimhanelerin muafiyet izni alması gerekiyor ve hayvan kesimlerinin Hollanda Gıda ve Tüketici Ürünleri Güvenliği Kurumu veterinerinin gözetiminde gerçekleştirilmelidir. Bu düzenleme hem ülkede yaşayan 1,2 milyon Müslüman için hem de şoksuz kesimin yasak olduğu Almanya gibi komşu ülkelerde yaşayan Müslümanlar için bir kolaylık sağlamaktadır.
İskandinav Ülkelerinde Şoksuz Kesim Yasak
İsviçre’de ise şoksuz kesim yapılması bütünüyle yasağa tabi. Aynı durum İskandinavya ülkeleri için de geçerlidir. Finlandiya, İsveç, Norveç ve Danimarka’da helal ve koşere hiçbir istisna yapılmıyor ve dolayısıyla şoksuz kesim tamamıyla yasaklanmış durumda.
Şoksuz Kesime İzin Veren Ülkeler
Artık bir Avrupa Birliği üyesi olmayan İngiltere’deki düzenlemeler daha farklı. İngiltere’de şoksuz kesim yapılması için muafiyet izni alınabilmekted. İspanya da şoksuz kesime izin veren diğer bir Avrupa ülkesi. İtalya da şoksuz kesime izin veren ülkeler arasında yer alıyor. Ülkedeki Müslümanların sayısı nüfusun yüzde 1'ini bile oluşturmayan Polonya’da ise 2014 yılında şoksuz kesim yasağı kaldırıldı: Ülkedeki mevcut durumda şoksuz kesime izin verilmekte.
Yunanistan’da Şoksuz Kesim Yasak
Bu durumun tam tersi ise Yunanistan’da yaşandı. 1981 yılında şoksuz kesimi tamamen yasaklayan Yunanistan, bu yasağı 2017 yılında esneterek dinî topluluklara özel şoksuz kesim izin vermeye başladı. Fakat 2021'e gelindiğinde ise bir hayvan hakları kuruluşun dava açması sonucu bu izin tekrardan rafa kaldırıldı ve şoksuz kesim tamamıyla yasaklandı.
Dinî Uygulamalar ile Hayvan Refahı Arasındaki Gerilim
Avrupa ülkelerindeki şoksuz kesim düzenlemeleri dinî uygulamalar ile hayvan refahı arasındaki dengeyi kurma çabalarını yansıtmakta. Her ülke kendi yasal çerçeveleri ve sosyal dinamikleri doğrultusunda bu dengeyi korumaya çalışıyor. Bu durum farklı yasal düzenlemeler ve uygulamalarla çeşitli dinî toplulukların bu düzenlemelere nasıl uyum sağladığını ve tepkilerini de beraberinde getiriyor.
Örneğin, Almanya’da şoklu kesim yasal olarak zorunlu olması sebebiyle şoksuz kesimi tercih eden Müslüman tüketiciler ya Hollanda, Fransa, Polonya gibi komşu ülkelerde kesimlerini yapıyor ya da bu ülkelerde kesim yapan şirketlerin ürünlerini tercih ediyor. Şoksuz kesilmiş etlerin Almanya piyasasında satışa sunulmasına dair ise yasal bir engel bulunmuyor.
Almanya’daki Yahudi toplulukları ise muafiyet izninden (Alm. “Ausnahmeregelung”) istifade ederek Almanya’da şoksuz kesimlerini sürdürmekte. Bu haktan Müslüman toplulukları da istifade edebiliyor olsalar da fıkhî görüşlerin çoğunluğuna göre, hayvan ölmediği sürece şoklu kesimin bazı metotlarına cevaz verilmesi sebebiyle gerçekten dinî bir zorunluluk teşkil ettiğinin ayrıyeten belgelendirilmesi gerekmekte. Ancak bu muafiyet belgesini almak için, ilgili dinî cemaatin, Hayvanları Koruma Kanunu'na riayet ederek kuvvetli bir gerekçeyi izah eden bir dilekçe ile müracaat etmesi şartı bulunuyor. Fertlerin kendi dinî inançları temelinde buna başvurmasına imkanı bulunmuyor.
