Avrupa’nın Gazze Sınavı: Etkisiz Diplomasi ve Süregelen Kararsızlık
Gazze’de derinleşen insani krize rağmen Avrupa ülkeleri, art arda gelen diplomatik açıklamalar dışında hâlâ ortak ve etkili bir siyasi adım atabilmiş değil. Fransa ve İngiltere gibi ülkeler Filistin Devleti'nin tanınması yönünde adım atarken, Almanya yardım vurgusunu öne çıkarıyor; Avrupa Birliği ise yaptırım tartışmalarında uzlaşma sağlayamıyor. Peki Avrupa İsrail’e karşı yaptırım bloku kurma çabalarına eşlik edecek mi?
Gazze Şeridi’nde devam eden çatışmalar ve derinleşen insani kriz, Avrupa ülkelerinde son haftalarda dikkat çekici diplomatik hareketliliğe ve art arda yapılan siyasi açıklamalara yol açtı. Almanya, İngiltere ve Fransa gibi önde gelen ülkelerden İsrail’e yönelik “ateşkes”, “insani yardım” ve “iki devletli çözüm” çağrıları yapılırken, Avrupa Birliği (AB) düzeyinde ilk yaptırım sinyalleri de gündeme geldi.
Ancak tüm bu açıklamaların ötesinde, somut ve bağlayıcı adımlar hâlâ sınırlı düzeyde kalıyor. AB ve önde gelen ülkeler, henüz ortak ve bağlayıcı bir siyasi irade ortaya koyabilmiş değil.
Fransa ve Suudi Arabistan, BM’de Filistin’i Tanıma Girişimi Başlattı
Fransa ve Suudi Arabistan, 29 Temmuz’da New York’ta üç gün sürecek bir Birleşmiş Milletler (BM) konferansının açılışını yaparak, Filistin Devleti’nin uluslararası alanda tanınmasına yönelik diplomatik süreci başlattı. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, geçtiğimiz hafta yaptığı açıklamada ülkesinin Eylül 2025 itibarıyla Filistin Devleti’ni resmen tanıyacağını duyurmuştu.
Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Noël Barrot, konferansın yalnızca Fransa için değil, diğer Avrupa ülkeleri için de tanıma sürecini ilerletme platformu olduğunu ifade etti. Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Prens Faysal bin Farhan, 1967 sınırları temelinde, Doğu Kudüs’ü başkent olarak kabul eden bir Filistin Devleti’nin kurulmasının “bölgesel barışın anahtarı” olduğunu vurguladı.
Konferans, İngiltere, İrlanda ve AB delegasyonları dahil 16 ülke tarafından destekleniyor. Ancak İsrail ve ABD, konferansa katılmadı ve girişimi “gerçeklikten kopuk” ve “zamansız” olarak niteledi.
Filistin’i Tanımayı Gündeme Almayan Almanya’dan İnsani Yardım Ulaştırma Kararı
27 Temmuz’da Almanya Başbakanı Friedrich Merz, İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu ile gerçekleştirdiği telefon görüşmesinde, Gazze’de derinleşen insani kriz karşısında “ivedilikle bir ateşkesin sağlanması” ve “sivil halka gerekli insani yardımın derhal ulaştırılması” çağrısında bulundu. Hükûmet Sözcüsü Stefan Kornelius tarafından yapılan açıklamaya göre Merz, Netanyahu’dan bu yönde “elinden gelen her şeyi yapmasını” talep etti.
Bir gün sonra Merz kabinesi, Gazze ve Batı Şeria’daki son durumu görüşmek üzere toplandı. Toplantıdan sonra, Almanya’nın alacağı önlemleri de ele aldıklarını belirten Merz, Alman hükûmetinin, “Ürdün ile iş birliği içinde insani yardım malzemeleri için Gazze üzerinde ivedilikle bir hava köprüsü kuracağını” aktardı. Merz, Almanya Savunma Bakanı Boris Pistorius’un gıda ve tıbbi malzeme için bu tür bir hava köprüsüne katkı sağlamaya hazır olan Fransa ve İngiltere ile yakın koordinasyon sağlayacağını söyleyerek, şunları dile getirdi: “Gazze’deki insanlar için bunun çok küçük bir yardım olduğunu biliyoruz ancak yine de bu, bizim memnuniyetle yapmak istediğimiz bir katkıdır.”
Merz bölge ülkeleri, İngiltere ve Fransa’nın Gazze’nin yeniden inşasını amaçlayan bir konferans hazırlığında olduğunu da aktardı. Konferans hazırlığı için yapılan görüşmelere Almanya adına Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Bakanı Reem Alabali-Radovan katıldığı açıklandı. Dışişleri Bakanı Johann Wadephul’un bu hafta bölgeye gideceği bilgisini paylaşan Merz, son olarak, gelişmelere göre Almanya’nın tutumunu ve alacağı tedbirleri güncelleyeceğini vurguladı.
Ancak bu açıklamaların ardından gelen mesaj, Berlin’in klasik çizgisinden ayrılmadığını da ortaya koydu: Filistin Devleti’nin tanınması şu an gündemde değil. Merz, bunu hâlâ “iki devletli çözümün en son aşaması” olarak tanımladıklarını açıkladı.
Ortaklık Anlaşması Konusunda Adım Atmayan AB, Horizon Europe Programını Gündeme Aldı
AB düzeyinde, İsrail ile 2000 yılında imzalanan AB–İsrail Ortaklık Anlaşması da mayıs ayının sonundan beri tartışmaya açılmış durumda. Bazı üye devletler, İsrail’in Gazze’deki eylemlerinin bu anlaşmanın insan hakları maddelerini ihlal ettiğini öne sürerek, anlaşmanın askıya alınmasını gündeme getirmiş olsa da bu AB Dış İlişkiler Konseyi görüşmelerinde bu konuda fikir birliği hâlâ sağlanamadı.
Buna karşılık, AB Dış İlişkiler Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas, geçtiğimiz hafta yaptığı açıklamada, “Gazze’de yardım bekleyen sivillerin öldürülmesini mazur göremeyiz. İsrail vaatlerini yerine getirmezse tüm seçenekler masada,” dedi. İsrail, son günlerde sınırlı sayıda yardım tırının Gazze’ye girişine izin verdi ve BM ile birlikte çalışacak insani koridorlar açmayı kabul ettiğini duyurdu. Ancak BM’ye göre, sadece yardım kuyruklarında 1000’den fazla sivil hayatını kaybetti; açlıktan ölümler hâlâ sürüyor.
Ortaklık Anlaşması’nın askıya alınması konusundaki beklentiler henüz karşılanmazken, somut adım atmak adına hedef küçültülmüş olabilir. Avrupa Komisyonu, İsrail’in AB’nin araştırma ve inovasyon programı olan Horizon Europe’a katılımını askıya almayı değerlendiriyor. AB içi kaynaklara göre, Komisyon üyeleri 28 Temmuz’da bu olası yaptırımı görüşmek üzere bir araya geldi. İsrail’in insani yardımların girişini kolaylaştırma yönündeki taahhütlerini yerine getirmemesi bu adımın gerekçesi olarak gösteriliyor.
Komisyon’un önerisinin, AB üyesi 27 ülkenin büyükelçileri tarafından bugün yapılacak toplantıda görüşülebileceği belirtiliyor. Söz konusu karar oy birliği gerektirmiyor; ancak Avusturya, Almanya, Macaristan ve Çekya gibi ülkelerin olası bir yaptırıma karşı çıkabileceği değerlendiriliyor. İsrail’in Avrupa ile olan Horizon Europe iş birliği 1 milyar avrodan fazla bir değere sahip. Ayrıca AB, İsrail’in en büyük ticaret ortağı konumunda.
Son olarak; Ekim 2025’te erken genel seçimlerin yapılacağı Hollanda’da geçici hükûmet, 28 Temmuz akşamındaki kabine toplantsının ardından İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu ve Savunma Bakanı Ben Gvir’e yönelik Uluslararası Ceza Mahkemesinin (UCM) çıkardığı yakalama kararları doğrultusunda seyahat kısıtlama uygulayacağını açıkladı. Geçtğimiz aylarda Başbakan Dick Schoof seyahat etmesi durumunda Netanyahu’yu engelleyemeceklerini açıklamıştı. Hollanda bu konuda tavrını değiştirirken Almanya ve Fransa’dan UCM kararlarını uygulama konusunda henüz net bir tavır gelmiş değil. Schoof, ayrıca, AB’nin yarın İsrail’in AB ile olan anlaşmalarına uyum sağlamadığına karar vermesi halinde İsrail’in AB araştırma programı Horizon’dan çıkarılmasını destekleyeceklerini bildirerek, “Yarın Brüksel’de ticaret alanında Avrupa’dan daha fazla tedbir uygulanması için baskı yapacağız.” açıklamasını yaptı.
İngiltere Başbakanı da Trump’la Buluştu ve Kabinesini Çağırdı
İngiltere Başbakanı Keir Starmer, artan kamuoyu baskısı ve Gazze’deki gelişmeler üzerine bu hafta kabinesini yaz tatilinden geri çağırarak olağanüstü bir toplantı yapacağını duyurdu. Starmer, 29 Temmuz’da İskoçya’nın Turnberry kentinde ABD Başkanı Donald Trump ile bir araya geldi. Görüşme öncesi yaptığı açıklamada Starmer, Gazze’deki durumun “gerçek bir insani kriz” olduğunu ve “Birleşik Krallık halkının gördükleri karşısında dehşete düştüğünü” söyledi.
Starmer’ın, Trump’a İsrail’e yönelik daha sert bir tutum takınması ve ateşkes görüşmelerinin yeniden başlatılması için baskı yapması yönünde çağrıda bulunduğu aktarıldı. Görüşmede gündeme gelen taslak anlaşma, 60 günlük bir ateşkes ve yardım sevkiyatının artırılmasını içeriyordu; ancak hem ABD hem de İsrail, bu görüşmeleri kısa süre önce durdurmuştu.
İngiltere Dışişleri Bakanı David Lammy’nin bu hafta New York’ta yapılacak olan ve Filistin Devleti’nin tanınmasına yönelik diplomatik sürecin ele alınacağı BM konferansına katılması bekleniyor. İngiltere hükûmet kaynakları, Filistin’in tanınmasının “bir zaman meselesi” olduğunu belirtirken, bu konuda henüz net bir takvim açıklanmış değil. Öte yandan, İngiltere hükûmeti bazı silah ihracat lisanslarını askıya almış olsa da, resmî veriler hâlâ binlerce askeri malzemenin İsrail’e ihracatının sürdüğünü gösteriyor.
Trump, Starmer’le görüşmesi sırasında yaptığı açıklamada, İsrail Başbakanı Netanyahu’nun “Gazze’de açlık yok” yönündeki sözlerine katılmadığını ifade etti. “Televizyonda gördüğüm çocuklar aç görünüyor,” diyen Trump, “İnsanların hemen şimdi yiyeceğe ve güvenliğe ihtiyacı var. Belki İsrail başka bir yol izlemeli,” ifadelerini kullandı.
Amerikan devlet ajansı USAID basına yansıyan bir raporunun aksi yöndeki tespitine rağmen Trump, Gazze’ye yönelik insani yardımların önemli bölümünün Hamas tarafından çalındığını iddia etmeye devam etti ve mevcut durumda ateşkesin kısa vadede mümkün olmadığını düşündüğünü belirtti. Filistin Devleti’nin tanınması konusunda ise tarafsız kalarak yorum yapmadı.
İsrail’e Karşı Yaptırım Bloku Kurma Çabalarına Avrupa Eşlik Edecek mi?
1 milyon 900 bin insanın yerinden edildiği, resmî rakamlara göre ölü sayısının 60 bine yaklaştığı ve son haftalarda açlık kaynaklı ölümlerin arttığı Gazze Şeridi için Avrupa ülkelerinin şu ana kadarki tepkileri büyük ölçüde diplomatik açıklamalarla sınırlı kaldı. Bazı ülkeler tanıma sürecine destek veriyor, bazıları ise yardım girişini artırmaya yönelik baskı yapıyor. Ancak Gazze’deki ağır insani tablo karşısında, Avrupa genelinde henüz ortak, bağlayıcı ve etkili bir siyasi tutum ortaya çıkmış değil.
Temmuz ayında Avrupa’dan sadece İspanya’nın katıldığı ve büyük kısmı Küresel Güney ülkelerinden oluşan 30 devletlik Lahey Grubu, Kolombiya’da toplanmıştı. Gruptaki 12 ülke İsrail’e karşı uygulanması amacıyla “Bogotá Bildirgesi” adlı 6 maddelik bir somut yaptırım listesine imza atmış ve yaptırım blokunu genişleteceklerini açıklamıştı: Aralarında Brezilya, Türkiye ve İspanya’nın da bulunduğu gruptaki diğer 18 ülkenin de eylül ayında BM Genel Kurulu oturumlarına kadar kararlarını açıklaması bekleniyor. (P)
