İsrail’in Algı Cephesi: Yapay Zekâ Destekli Bilgi Savaşı
İsrail’in yapay zekâ destekli "kamu diplomasisi" girişimi, Wikipedia üzerindeki "tarafsızlık" savaşları ve Elon Musk’ın Grokipedia projesi, aynı temel soruyu yeniden gündeme getiriyor: Dijital çağda bilgiyi kim şekillendiriyor?
Yapay zekâ sistemleri “tarafsızlık” iddiasıyla bilgi üretirken, bu bilgilerin nasıl programlandığı ve kimler tarafından yönlendirildiği giderek daha kritik hâle geliyor. Bu tartışmanın tam ortasında yer alan son gelişmeler, bilgi üretiminin yalnızca teknolojik değil, aynı zamanda politik bir mücadele alanı olduğunu bir kez daha gösteriyor.
İsrail’in “kamu diplomasisi” stratejisinde dijital cephenin gücünü artırmak amacıyla yarım milyar şekellik (yaklaşık 145 milyon dolar) bir bütçeyi devreye soktuğunu duyurması, bu açıdan yeni bir dönüm noktasını temsil ediyor. İsrail Dışişleri Bakanlığı tarafından yürütülen bu kapsamlı kampanya, ABD merkezli firmalar, sosyal medya fenomenleri ve ChatGPT gibi yapay zekâ platformlarını kullanarak çevrimiçi ortamda İsrail yanlısı anlatıları güçlendirmeyi ve özellikle genç Amerikalılar arasındaki eleştirileri bastırmayı hedefliyor.
ABD Adalet Bakanlığı’na bağlı Yabancı Temsilciler Kayıt Yasası (FARA) kapsamında sunulan belgeler, İsrail’in bu proje için Trump’ın eski kampanya yöneticisi Brad Parscale’nin yönettiği Clock Tower adlı şirketle anlaştığını ortaya koydu. Hükûmet Reklam Bürosu aracılığıyla koordine edilen kampanya, Havas Media Network tarafından yürütülüyor. Proje, içeriklerin en az yüzde 80’inin TikTok, Instagram, YouTube ve podcast’lar üzerinden Z kuşağına ulaşmasını hedefliyor. Sosyal medya için belirlenen erişim hedefi ise aylık 50 milyon gösterim.
Bu dijital hamle, genç Amerikalılar arasında İsrail’e yönelik desteğin hızla azaldığı bir döneme denk geliyor. Gallup’un Temmuz 2025’teki anketine göre, 18–34 yaş arası Amerikalıların yalnızca yüzde 9’u İsrail’in Gazze’deki askeri operasyonlarını destekliyor. İsrail Dışişleri Bakanlığı’nın kendi araştırmasıysa, Amerikalıların yüzde 47’sinin İsrail’in soykırım işlediğine inandığını gösteriyor.
Yapay Zekâ ile Algı Yönetimi
Kampanyanın en dikkat çekici yönlerinden biri, yapay zekâ sistemlerini dolaylı biçimde yönlendirme çabası. Belgelerde, Clock Tower’ın “GPT sohbetlerinde sonuçları çerçevelemek için web siteleri ve içerikler oluşturma” hedefi açıkça belirtiliyor. Bu yaklaşım, ChatGPT, X’in Grok’u ve Google Gemini gibi büyük dil modellerinin eğitildiği veri havuzlarını dolaylı yoldan etkilemeyi amaçlıyor. Uzmanlar bu yöntemi GEO (Generative Engine Optimization – Üretken Motor Optimizasyonu) olarak adlandırıyor. İsrailli siber güvenlik uzmanı Gadi Evron, farkı şöyle özetliyor: “SEO, hangi sitelerin arama sonuçlarını şekillendirdiğini haritalar; GEO ise, hangi kaynakların yapay zekâ yanıtlarını etkilediğini.”
FARA kayıtlarına göre, projenin resmî irtibat kişisi Dışişleri Bakanlığı Stratejik İletişim Şefi Eran Shiovitz. Shiovitz’in yürüttüğü “Proje 545”, adını hükûmetin 2025 kamu diplomasisi bütçesi olan 545 milyon şekelden alıyor. Kampanyanın yönetiminde yer alan Brad Parscale, geçmişte Cambridge Analytica ile birlikte veri temelli manipülasyon stratejileriyle gündeme gelmişti. Bu durum, projenin yalnızca tanıtım değil, aynı zamanda psikolojik etki yaratmayı hedefleyen bir yönü olabileceğine işaret ediyor.
Sosyal Medya ve Dijital Propaganda Ağı
İsrail’in stratejisi yalnızca yapay zekâya değil, sosyal medyanın duygusal ve kültürel etkisine de yatırım yapıyor. “Proje Esther” adlı girişim, ABD’deki sosyal medya fenomenlerini finanse ederek İsrail yanlısı içerikler üretmelerini sağlıyor. Delaware merkezli Bridges Partners LLC aracılığıyla yürütülen proje, her biri ayda 25–30 paylaşım yapacak 5–6 sosyal medya fenomeninin işe alınmasını öngörüyor. Ödemeler on binlerce dolardan yüz binlerce dolara kadar çıkabiliyor.
Geçtiğimiz eylül ayında New York’taki İsrail Konsolosluğu’nda sosyal medya fenomenleriyle buluşan Başbakan Benjamin Netanyahu, “Bugünün en önemli silahı sosyal medya,” diyerek dijital algı yönetimini açıkça öncelik ilan etti. Netanyahu, “woke kültürünü” Nazizm ile kıyasladı ve TikTok’a yatırım yapılmasının ve Elon Musk ile iş birliğinin “zafer için” kritik olduğunu vurguladı.
Wikipedia ve Bilgi Savaşları
Bu dijital yönlendirme çabalarının yankısı, çevrimiçi bilginin en büyük kaynağı olarak görülen Wikipedia’ya da uzanıyor. Site son aylarda hem İsrail-Filistin konulu içerikler hem de tarafsızlık tartışmalarıyla gündemde. Kısa süre önce Wikipedia’nın kurucu ortağı Jimmy Wales, “Gazze Soykırımı” başlıklı makalenin platformun “yüksek standartlarını karşılamadığını” söyleyerek “acil müdahale” çağrısında bulundu. Makalede yer alan “soykırımın İsrail tarafından Gazze’de Filistin halkının kasıtlı, sistematik ve devam eden imhası olduğu” ifadesinin tarafsızlık ilkesini ihlal ettiğini savunan Wales, “Wikipedia kendi sesiyle İsrail’in soykırım işlediğini söylememeli” dedi ve tarafsız bir yaklaşımın, ‘Birçok hükûmet, sivil toplum örgütü ve hukuki kurum, İsrail’in Gazze’deki eylemlerini soykırım olarak nitelendirmiş veya bu nitelendirmeyi reddetmiştir” şeklinde olması gerektiğini savundu.
Wales’in bu açıklamaları, Wikipedia editörleri arasında sert tepkilere yol açtı. “Hemiauchenia” adlı bir editör, Wales’i tarafsız kurumların görüşlerini siyasi aktörlerle eşitlemekle suçlayarak, “Büyük ölçüde tarafsız olan BM ve insan hakları uzmanlarının görüşleri, açıkça taraflı olan yorumcuların ve hükûmetlerin görüşleriyle neden eşit ağırlıkta değerlendirilmeli?”” diye sorarken, “Cortador” kullanıcı isimli bir diğer editör ise, “Eğer tüm görüşleri eşit biçimde değerlendiriyor olsaydık, hâlâ Dünya’nın şeklinin tartışmalı olduğunu yazmamız gerekirdi. Ama biz bunu yapmıyoruz; çünkü bilimsel uzlaşı Dünya’nın kabaca küresel olduğunu gösteriyor.” örneğiyle karşılık verdi.
“Darouet” adlı başka bir editör de Wales’in açıklamasını “üzücü” olarak nitelendirerek, “Siyasi baskı altında bize geldiğinizi ve akademik tarafsızlığı çiğnememizi istediğinizi açıkça ifade ettiğiniz için üzgünüm. Bunu yapamayız.” dedi.
Bu tartışma, Wikipedia’nın kısa süre önce “Siyonizm” başlıklı makalesini bir yıl boyunca düzenlemeye kapatmasının hemen ardından geldi. İsrail yanlısı grupların eleştirdiği makalede, siyonizmin 19. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıktığı ve Yahudi devleti kurma amacını Filistin’in kolonileştirilmesi üzerinden gerçekleştirmeyi hedeflediği belirtiliyor.
Bugün 271 dilde faaliyet gösteren ve tüm dillerde toplam 64 milyondan fazla içeriğe sahip olan Wikipedia, 379 milyon kullanıcıya ulaşıyor. Site içerikleri ise herkes tarafından düzenlenebiliyor.
Wikipedia’da “Siyonist Düzenleme” Girişimleri
Wikipedia’daki tarafsızlık mücadelesi aslında yeni değil; geçmişte de İsrail yanlısı gruplar tarafından içerikler üzerinde düzenleme kampanyaları yaşandı. Bu tarihsel arka plan, bugünkü tartışmaları anlamak açısından önemli. İsrail’deki Yesha Konseyi ve Israel Sheli hareketleri, 2010 yılında Wikipedia üzerinde “Siyonist düzenleme” kursları başlatarak, tartışmalı sayfaları yeniden yazmayı öğretmişti. Guardian’ın 2010 tarihli haberine göre, Yahudi yerleşimcileri temsil eden Yesha Konseyi ve sağcı Israel Sheli hareketi, katılımcılara Wikipedia’daki içerikleri “yeniden çerçeveleme” tekniklerini öğretiyordu. Adının açıklanmasını istemeyen Kudüs merkezli bir Wikipedia editörü “Bu girişimi kamuya açıklamak çok da iyi bir fikir olmayabilir. Geçmişte bu tür açıklamalar olumsuz sonuçlar doğurdu. Bir savaş sürüyor ve maalesef bu savaşı yeraltında yürütmek gerekiyor.” yorumunu yapmıştı.
O dönem Yesha Konseyi Başkanı ve ilerleyen yıllarda İsrail Başbakanı olacak olan Naftali Bennett, “Wikipedia’yı propaganda aracına çevirmek istemiyoruz, sadece diğer tarafı göstermek istiyoruz,” derken; kursların diğer organizatörü Ayelet Shaked, çevrimiçi ortamda İsrail yanlısı seslerin azınlıkta kaldığını belirterek, “Bu alanı diğer tarafa bırakmak istemiyoruz,” açıklamasını yapmıştı. Shaked, 2014’teki bir Facebook paylaşımında “aileleri ve özellikle şehitlerin anneleri de dâhil terör eylemlerini mümkün kılan herkesin öldürülmesi ve evlerinin yıkılması” gerektiğini savunarak, “Aksi hâlde orada daha fazla küçük yılan yetişir” sözleriyle uluslararası kamuoyunda büyük tepki toplamış, bir yıl sonra ise Netanyahu kabinesinde Adalet Bakanlığı görevine getirilmişti.
İsrail yanlısı gruplar Wikipedia’ya yönelik daha önce de benzer girişimlerde bulunmuştu. 2008 yılında çevirimiçi ansiklopedide gizlice düzenleme yapmayı planlayan Boston merkezli İsrail yanlısı medya izleme grubu CAMERA üyeleri site yöneticileri tarafından engellenmişti. Amaçlarını “medyanın genel olarak İsrail karşıtı önyargısına” karşılık vermek olarak açıklayan grup, İsrailli günlük gazete Haaretz’in editörlerini ve muhabirlerini de “aşırı” olmakla ve “radikal İsrail karşıtı faaliyetlerde” bulunmakla suçluyor.
Wikipedia Hakkında ABD Soruşturması ve ADL Tartışması
Wikipedia’daki tarafsızlık krizi bugün artık yalnızca çevrimiçi bir mesele değil; ABD siyasetinde de yankı buluyor. 27 Ağustos’ta ABD Temsilciler Meclisi Gözetim Komitesi, platformun “İsrail karşıtı taraflılık enjekte ettiği” iddiasıyla bir soruşturma başlattı. Komite Başkanı James Comer ve Nancy Mace, Wikipedia CEO’su Maryana Iskander’dan bilgi talep etti. Milletvekilleri, İsrail yanlısı Anti-Defamation League (ADL) tarafından yayımlanan bir raporu dayanak gösterdi. ADL, Wikipedia’daki bazı maddelerin “antisemitik ve İsrail karşıtı bilgilerle manipüle edildiğini” iddia ediyor.
Soruşturma Wikipedia editörlerinin geçtiğimiz haziran ayında yaptıkları bir oylamayla, ADL’yi İsrail-Filistin çatışması konusunda “genel olarak güvenilmez kaynak” olarak sınıflandırmasının ardından geldi. Ayrıca editörlerin büyük çoğunluğu, ADL’nin antisemitizm konusundaki bilgilerinin de güvenilir olmadığını savunuyor. 1913’te “Yahudi halkına yönelik iftiraları durdurmak” amacıyla kurulan ADL, günümüzde ABD’nin en güçlü İsrail lobilerinden biri olarak biliniyor. Ancak örgüt, Filistin yanlısı öğrenci hareketlerini, Black Lives Matter’ı ve Jewish Voice for Peace gibi ilerici Yahudi gruplarını hedef almakla suçlanıyor. Ayrıca Donald Trump yönetiminin 2019 ve 2025’te çıkardığı, üniversitelerdeki Filistin yanlısı protestocuları hedef alan başkanlık kararnamelerini de desteklemişti.
Grokipedia, Wikipedia’ya Rakip Olabilir mi?
Bilgi alanındaki bu çekişmenin bir diğer cephesi de teknoloji milyarderi Elon Musk tarafından açıldı. Sosyal medya platformu X’in sahibi olan Musk, Wikipedia’yı “sol yanlısı” ve “propaganda aracı” olmakla suçlayarak sık sık hedef alıyor. Platformun “çeşitlilik ve kapsayıcılığa fazla para harcadığını” öne sürerek Wikipedia için alaycı bir biçimde “Wokepedia” ifadesini kullanıyor.
Ekim 2025’te tanıttığı yapay zekâ destekli Wikipedia rakibi Grokipedia hakkında “Wikipedia’yı içerik, derinlik ve doğruluk açısından katlayarak geçecek” iddiasında bulunan Musk’ın projesi de büyük tartışmalara yol açtı. PolitiFact analizlerine göre, Grokipedia’daki içeriklerin önemli bir kısmı doğrudan Wikipedia’dan alınmış; farklılık gösteren maddeler ise çoğunlukla kaynağı belirsiz, hatalı veya yanıltıcı bilgiler içeriyor. Uzmanlar, Wikipedia’nın binlerce gönüllü tarafından denetlendiğini ve kaynaklarının açıkça görülebildiğini hatırlatırken; Grokipedia’nın ise şeffaflıktan uzak, yapay zekâ üretimi içeriklerle dezenformasyon riskini büyüttüğünü vurguluyor.
