Avrupa Seçimlerini Anlama Kılavuzu
Avrupa Seçimleri, Avrupa Parlamentosu, Avrupa Birliği bunlar size çok karmaşık mı geliyor? Avrupa Parlamentosu ne işe yarar? Yetkileri nelerdir? Hangi siyasi gruplar var? 350 milyon insanın temsilcilerinin seçileceği Avrupa Parlamentosu seçimleri öncesinde bilmeniz gereken şeyler bu yazıda.
Her beş yılda bir Avrupa Birliği (AB) vatandaşları Avrupa Parlamentosu (AP) üyelerini seçmek amacıyla sandık başına gidiyor. Brüksel ve Strazburg’da toplanan Parlamento’nun Brexit sonrasında milletvekili sayısı 705 olarak kararlaştırılmışken Haziran 2024 seçimleri ile bu sayı 720’ye çıkacak. Peki 6-9 Haziran tarihleri arasında gerçekleşecek seçimlerde aslında neyi seçiyoruz? Avrupa Parlamentosunun yetkileri nelerdir? Avrupa Parlamentosu hangi ülkeden kaç kişi ile temsil ediliyor?
Avrupa Parlamentosu Nedir, Ne İş Yapar?
Avrupa Parlamentosu, üye devletlerin AB’ye egemenlik haklarını devrettikleri konularda düzenleme yapma yetkisine sahip bir yasama organı. Burada 27 ülkeden gelen parlamenterler AB yetki alanına giren konularda yapılacak düzenlemeleri tartışır ve oylar. Ayrıca Avrupa Parlamentosu, AB’nin yıllık bütçesini hazırlar ve oylar. Bütçe üzerindeki bu yetkisi AP’nin özellikle de Avrupa Komisyonu ve AB Konseyi gibi Birliğin diğer organları karşısında elini güçlendiren ve onları denetlemesini de sağlayan bir yetkidir. Bununla beraber Avrupa Parlamentosu, kabul edilen düzenlemelerin tüm üye devletlerde düzgün ve uyumlu bir şekilde uygulanmasını da sağlar.
Avrupa Parlamentosu yasama yetkisini AB Konseyi ile paylaşarak kullanır. Yetkileri çerçevesinde, Avrupa Komisyonu’nun yaptığı düzenleme önerilerini inceler ve AB Konseyi ile birlikte yasama sürecine katılır. Bununla beraber, diğer parlamentolar gibi, yönelttiği yazılı veya sözlü sorular ve gensoru önergeleriyle Komisyonu denetleme yetkisine sahiptir.
AB’nin yıllık bütçesini onaylamak ve uygulanmasını denetlemek suretiyle Konsey ile birlikte bütçe yetkisini de paylaşmaktadır. 2009 yılında yürürlüğe giren ve AB’nin mevcut kurumsal yapısına son şeklini veren Lizbon Antlaşması, AP’nin AB bütçesi üzerindeki yetkilerini arttırmış ve yasama yetkilerini neredeyse tüm alanlarda Konsey ile eşit konuma getirmiştir. Ayrıca AP, Avrupa Komisyonu Başkanı’nı ve Avrupa Ombudsmanı’nı da seçme yetkisine sahiptir. Yani AB’yi çift meclisli bir devlete benzetirsek Komisyonu hükûmet, AP ve AB Konseyini ise Temsilciler Meclisi ve Senato olarak düşünebiliriz. Bu durumda Komisyon Başkanını seçme yetkisi, AP’nin doğrudan “AB hükûmeti”nin başındaki kişiyi seçmesi anlamına gelmektedir.
Avrupa Parlamentosu toplantıları Strazburg ve Brüksel’de gerçekleşir. AP Sekreteryası ise Lüksemburg’dadır. Farklı konularla ilgilenen komiteleri, AP’ye görüşülmesi için gelen konuları tartışır; bir rapor olarak AP Genel Kurulu’na sunar ve görüşmeler bu raporlar ışığında gerçekleştirilir. Toplantıları ve tartışmaları kamuya açık olan AP’nin kararları, tutum belgeleri ve toplantı tutanakları ise AB Resmî Gazetesi’nde yayımlanır.
Kısaca özetleyecek olursak, Avrupa Parlamentosu yasama, bütçe ve siyasi denetim yetkilerine sahiptir. Her beş yılda bir doğrudan genel oyla seçilir. Avrupa Parlamentosu, doğrudan AB vatandaşları tarafından seçilen tek AB organıdır. 450 milyon Avrupa vatandaşını temsil ettiği için AB’nin demokratik meşruiyetini da sağlamaktadır. Avrupa Parlamentosunun başkanlığını 2022 yılından beri Maltalı Roberta Metsola yürütmektedir.
Avrupa Parlamentosunda Hangi Ülkeden Kaç Temsilci Var?
AP’ye hangi ülkeden kaç parlamenter geleceği “azalan orantı” prensibi ile belirlenmiştir. Kesin bir orantı olduğu takdirde küçük ülkelerin çok az temsilcisi yahut nüfusu fazla olan ülkelerin AP’de çok fazla temsilcisi olabileceği için ülkelere göre kaç seçmenin bir AP üyesini seçeceği değişmektedir. Böylece küçük ülkelerin vatandaşlarının daha iyi temsili sağlanabilmektedir. Örneğin, Maltalı bir milletvekili 79 bin seçmeni temsil ederken, Alman bir milletvekili 868 bin seçmeni temsil edebilmektedir. Ayrıca bir üye devletin AP’deki temsilci sayısı 6’dan az, 96’dan fazla olamamaktadır.
Bu çerçevede haziran ayında gerçekleşecek seçimlerden sonra AP’de Almanya’nın 96, Fransa’nın 81, İtalya’nın 76, İspanya’nın 61, Hollanda’nın 31, Belçika’nın 22, Avusturya’nın 20 temsilcisi olacaktır. Küçük Avrupa ülkeleri olan Malta, Kıbrıs Cumhuriyeti ve Lüksemburg gibi ülkelerin ise 6’şar temsilcisi bulunmaktadır.
Ancak belirtmek gerekir ki, Avrupa Parlamentosunda üyeler ülkelerine göre değil, siyasi görüşlerine göre grup oluştururlar. Yani parlamenterler kendi ülkelerini değil, onlara oy veren tüm Avrupa vatandaşlarının siyasi görüşlerini temsil ederler. Bu çerçevede, AP güncel olarak 7 siyasi parti grubu ve bağımsız üyelerden oluşmaktadır.
Avrupa Parlamentosu Seçimlerinde Kimler Oy Kullanabilir?
Avrupa Parlamentosu Seçimlerinde oy kullanmak için öncelikle 27 AB üyesi ülkeden en az birinin vatandaşı olmak gerekir. Avrupa Parlamentosu Seçimlerinde sadece AB vatandaşlarının oy kullanmaya hakkı vardır. Seçmen listesine kayıt oy kullanabilmek için zorunludur.
AP seçimlerinde oy kullanabilmek için yaş sınırı da vardır. Her AB üyesi ülke bu seçimler için yaş sınırını kendi belirlemektedir ve genelde o ülkenin seçmen yaş sınırı AP seçimlerinde oy kullanabilmek için uygulanmaktadır. Yani birçok ülkede oylamadan önceki gün en az 18 yaşında olmak zorunludur. Ancak bu yaş sınırı, Malta ve Avusturya gibi ülkelerde 16 olarak belirlenmiştir. Aynı şekilde Belçika ve Almanya’da da 16 yaşından itibaren Avrupa Seçimlerinde oy kullanılabilmektedir. Yunanistan ise bu yaşı 17 olarak belirlemiştir.
Seçimlerde aday olabilmek için de belli bir yaş şartı aranır. Fransa dâhil çoğu ülkede (27 ülkeden 15’i) adaylık için 18 yaş şartı aranırken, İtalya ve Yunanistan gibi ülkelerde ise Avrupa Parlamentosunda milletvekili olabilmek için 25 yaş sınırı vardır.
27 ülkenin genelinde yalnızca isteyenler Avrupa Parlamentosu Seçimlerinde oy kullanırken bazı ülkelerde bu seçimlerde oy kullanmak zorunludur. Belçika, Bulgaristan, Lüksemburg ve Yunanistan’da AP seçimlerinde oy kullanmak yasal olarak zorunlu kılınmıştır. Belçika ve Lüksemburg’da oy kullanmayanlara mali yaptırımlar uygulansa da Yunanistan ve Bulgaristan’da vatandaşlık görevlerinin ihlali durumunda herhangi bir para cezası uygulanmamaktadır.
AP seçimlerinin bir başka özelliği ise bir üye devletin vatandaşının ikamet ettiği başka bir üye devlette oy kullanma hakkı olmasıdır. Yani eğer Almanya’da yaşayan bir Fransa vatandaşıysanız Almanya’da Avrupa Seçimleri için oy verebilirsiniz. Yahut konsolosluklar aracılığı ile kendi ülkenizin listelerine de oy verme hakkınız bulunmaktadır. Bu sürece dair daha fazla bilgi ilgili ülkenin konsolosluklarından edinilebilir.
Avrupa Parlamentosundaki Siyasi Gruplar
Avrupa parlamenterleri beş yılda bir doğrudan genel oyla seçilir. Şu anda Avrupa Parlamentosu 7 siyasi gruba bölünmüş 705 milletvekilinden oluşuyor. Ancak bu üye sayısı 2024 seçimlerinden sonra 720’ye çıkacak.
Avrupa Parlamentosu uluslarüstü bir parlamento olduğu için 27 ülkeden gelen üyeler genel kurul salonunda milliyetlerine göre değil; siyasi gruplarına göre otururlar. AP’de siyasi grup oluşturmak için ise en az 23 üyeye ihtiyaç vardır ve bu grubun, üye devletlerin en az dörtte birini temsil eden üyeleri içermesi gerekir. Bunun dışında herhangi bir siyasi gruba üye olmayan “bağımsız” parlamenterler de vardır. Mevcut dağılımda AP’de 50 civarı bağımsız üye bulunmaktadır.
AP Genel Kurulunda parlamenterlerin oturacağı yerler, grup başkanlarının mutabakatı sonrasında soldan sağa siyasi eğilimlerine göre belirlenir. Peki bu siyasi gruplar hangileri ve hangi ulusal parti hangi AP grubunda yer alıyor? Hangi ulusal partiye oy verdiğimizde hangi AP grubuna üye kazandırıyoruz?
Avrupa Halk Partisi – Hristiyan Demokratlar (İng. “European People’s Party”)
Avrupa Halk Partisi (EPP), Avrupa Parlamentosunda Hristiyan demokrat ve liberal-muhafazakârlıktan ilham alan bir dizi merkez, merkez sağ ve sağ partiyi bir araya getiren bir Avrupa siyasi partisidir.
1976 yılında kurulan EPP, Avrupa Parlamentosunun en büyük ve en eski grubudur. EPP’nin 40 farklı ülkeden 70’ten fazla üye partisi, Avrupa Birliği üye ülkelerinden de çok sayıda devlet ve hükûmet başkanı üyesi bulunuyor. AB’de ise Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen ve Parlamento Başkanı Roberta Metsola da dâhil olmak üzere önemli pozisyonlarda üyeleri bulunan bir politik gruptur. Mevcut durumda AP’de bulunan 705 üyenin 177’si EPP üyesidir. EPP kendisini “siyasi yelpazenin sağ merkezinde yer alan, kökleri Avrupa kıtasının tarihi ve medeniyetine dayanan ve başından beri Avrupa projesi için çalışan bir aile” olarak tanımlıyor.
Avrupa Parlamentosunda EPP grubunda yer alan birçok ulusal parti kendi ülkelerinde iktidar yahut ana muhalefet pozisyonunda bulunuyor. Almanya’dan Hristiyan Birlik Partileri (CDU, CSU), Fransa’dan Cumhuriyetçi Parti (Les Republicains), İtalya’dan Forza Italia, Hollanda’dan Hristiyan Demokrat Çağrı (CDA), Avusturya’dan Avusturya Halk Partisi (ÖVP) Belçika’dan Hristiyan Demokrat ve Flamanlar (CD&V) ve İspanya’dan Halk Partisi (PP) gibi Avrupa’nın büyük partileri EPP grubu üyesi.
Yapılan anketlere göre Haziran 2024 AP seçimlerinde EPP’nin yine birinci parti olması bekleniyor.
Sosyalistlerin ve Demokratların İlerici İttifakı (“Progressive Alliance of Socialists and Democrats”)
Sosyalistlerin ve Demokratların İlerici İttifakı (S&D), Avrupalı Sosyalistler Partisi’nin ve ilgili partilerin seçilmiş üyelerini bir araya getiren bir AP grubudur. 2009’da Avrupalı Sosyalistler Partisi, sol ve merkezden politikacıların bir araya geldiği yeni İtalyan Demokrat Partisi ile güçlerini birleştirmiş ve bu yeni grubu kurmuştur. Siyasal yelpazenin merkez ve merkez solunda kalan, AP’nin güncel dağılımında en büyük ikinci grup olan S&D’nin 141 parlamenteri vardır.
AP’de S&D ittifakında yer alan partilere baktığımızda Almanya’dan Sosyal Demokrat Parti (SPD), Fransa’dan Sosyalist Parti (PS), İtalya’dan Demokrat Parti (PD), Avusturya’dan Sosyal Demokrat Parti (SPÖ), Hollanda’dan İşçi Partisi (PvdA), Belçika’dan Sosyalist Parti, İspanya’dan Sosyalist İşçi Partisi (PSOE) ve Katalanya Sosyalist Partisi (PSC) gibi partileri görmekteyiz.
S&D’nin haziran ayında gerçekleşecek seçimlerden yine parlamentonun en büyük ikinci grubu olarak çıkması bekleniyor.
Avrupa’yı Yenile (Renew Europe)
Avrupa’yı Yenile (Renew) Grubu, Avrupa Parlamentosunda Haziran 2019’da kurulan bir siyasi gruptur. Bir önceki dönemdeki adıyla “Avrupa için Liberaller ve Demokratlar İttifakı” (ALDE) grubunun, özellikle Fransız Rönesans Partisi olmak üzere, kendilerini liberal olarak tanımlamak istemeyen partileri de kapsayacak şekilde genişletilmesi amacıyla kurulmuştur. Mevcut dağılımda Renew AP’deki en büyük üçüncü grup olarak 101 sandalyeye sahiptir.
Renew grubunda yer alan partiler arasında en önemlisi Fransa’da iktidarda olan Yeniden Doğuş (Renaissance) Partisi vardır. Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un partisi olan Yeniden Doğuş, 2017 yılından beri Fransa’yı yönetiyor. Bunun dışında Almanya’dan Liberal Demokrat Parti (FDP), İtalya’dan Italia Viva, Avusturya’dan Yeni Avusturya ve Liberal Forum (NEOS), Hollanda’dan Demokrasi ve Özgürlük için Halk Partisi (VVD), İspanya’dan Ciudadanos ve Belçika’dan Open VLD bu gurubun içinde yer almaktadır.
Renew grubunun bir düşüş yaşayarak AP’deki en büyük üçüncü grup olma vasfını yitirmesi bekleniyor.
Kimlik ve Demokrasi Grubu (Identity and Democracy)
Aşırı sağı Avrupa Parlamentosunda temsil eden grup Kimlik ve Demokrasi (ID) grubudur. 2019 seçimlerinin öncesinde ismi “Ulusların ve Özgürlüklerin Avrupası” olan grup 2019 seçimleri ile AP’deki ismini Kimlik ve Demokrasi yaptı. Grup AP’de şu an 59 üye ile temsil ediliyor.
ID grubu göç ve göçmen karşıtlığı, çifte vatandaşlık karşıtlığı, İslamofobik ve ayrımcı söylemleri ile öne çıkmaktadır. Burada temsil edilen ulusal partilerin çoğu daha öncesinde AB karşıtı bir siyaset izlese de son yıllarda bu stratejilerini değiştirerek sınırlı bir AB’den yana tavır göstermeye başlamışlardır. Bu gruba katılan ulusal partilere baktığımızda özellikle Almanya için Alternatif (AfD) ve Fransa’dan Le Pen’in Ulusal Birlik (RN) partileri öne çıkmaktadır. AfD seçimlere kısa bir süre kala bu gruptan dışlanmıştır. Bunlar dışında İtalya’dan Lig Partisi, Avusturya’dan Avusturya Özgürlük Partisi (FPÖ), Belçika’dan Vlaams Belang Partisi, Hollanda’dan Geert Wilders’in partisi olan Özgürlük Partisi (PVV) bu grupta yer almaktadır.
Büyüklük olarak şu an AP’de altıncı sırada yer alan Kimlik ve Demokrasi Grubu, yapılan anketlere göre haziran ayında yapılacak seçimlerde AP’nin en büyük üçüncü grubu olacak gibi görünüyor. Bu grubun 2014’de 41 parlamenter ile AP’nin en küçük grubuyken bugün üçüncü sırada geliyor oluşu, aşırı sağın AP’de mevzi kazandığını açık bir şekilde gösteriyor.
Yeşiller/Avrupa Özgür İttifakı (Greens/European Free Alliance)
Yeşiller/EFA grubu AP’de mevcut dağılımda 72 üye ile temsil edilmektedir. Avrupa’nın ekolojik partilerini bir araya toplayarak AP’de temsil eden grup merkez solda yer almaktadır. AB yanlısı bir politika izleyen Yeşiller/EFA grubunda temsil edilen siyasi partilere baktığımızda karşımıza Almanya, Avusturya, Fransa gibi ülkelerin Yeşiller partileri, Hollanda’nın Yeşil Sol’u, Belçika’nın Ecolo hareketi ve İspanya’nın Katalanya Cumhuriyetçi Sol’u gibi siyasi partiler çıkmaktadır.
Özellikle iklim krizinin etkilerinin hissedilmeye başlandığı ve iklim meselesine dair bilincin arttığı son yıllarda Yeşillerin halk desteği de artmıştır. 2019 Avrupa Seçimlerinde Yeşiller Grubu, tarihinin en iyi temsilini elde ederek Avrupa Parlamentosunda dördüncü büyük grup olmuşsa da bu halk desteğinin iyi değerlendirilemediği ve 2024 seçimlerinde Yeşiller grubunun AP’deki koltuk sayısının kırk-elli arasında olacağı tahmin ediliyor.
Avrupalı Muhafazakârlar ve Reformcular Grubu (European Conservatives and Reformists)
Avrupalı Muhafazakârlar ve Reformistler Grubu (ECR) siyasi yelpazenin sağında yer alan popülist ve AB karşıtı (eurosceptic) ulusal partileri altında toplayan bir AP grubudur. 2009 yılında EPP’den ayrılan Birleşik Krallık Muhafazakâr Partisi üyelerinin AP’de kurduğu bu grup ulusların egemenliğini ön plana almaktadır ancak kendisini AB karşıtı değil, AB’ye realist bir yaklaşımı savunan “eurorealist” olarak tanımlamaktadır.
Mevcut dağılımda ECR’nin AP’de 68 üyesi bulunmaktadır ve 2024 seçimleri sonrasında bu sayının 70-75 aralığında olması beklenmektedir.
ECR kendisini “muhafazakâr-sağ” olarak tanımlasa da aşırı sağ ile sık sık bir araya geldiği gözlemlenmektedir. Almanya için Alternatif (AFD) 2014 seçimlerinde AP’de ECR grubuna katılmış ve iki yıl boyunca bu grupta kalmıştır. Ancak 2016 yılına geldiğimizde AfD aşırı sağ söylemlerinden ötürü ve Avusturya’nın aşırı sağ partisi FPÖ ile iş birliğinden dolayı ECR’den dışlanarak AP’de Kimlik ve Demokrasi grubuna katılmıştı. İtalya’nın mevcut başbakanı Giorgia Meloni’nin aşırı sağ partisi İtalya’nın Kardeşleri (Fdl) ve “aşırı sağdan daha sağ aday” olarak Fransa Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinde yüzde yedi oy alan Eric Zemmour’un partisi Yeniden Fetih (Reconquête) gibi partiler de AP’de ECR grubunda yer almaktadır.
2022’de merkez sağ EPP’den ihraç edildikten sonra şu anda hiçbir grubu olmayan, Macaristan başbakanı Viktor Orbán’ın aşırı milliyetçi sağcı partisi Fidesz’in de seçimlerden sonra ECR’ye katılması bekleniyor. Böylece ECR de ID’yi aratmayacak bir aşırı sağ gruba dönüşüyor. ECR ve ID arasında ideolojik olarak büyük farklar olmasa da Rusya ile ilişkiler konusunda taban tabana zıtlar. ECR geleneksel olarak Rusya karşıtı bir siyaset yürütürken ID grubu Rusya ile ilişkilere daha sıcak yaklaşıyor. Her ne kadar Ukrayna savaşı bu durumu biraz değiştirmiş olsa da Rusya ile ilişkiler bu iki grup arasındaki önemli farklardan birisi olmaya devam ediyor.
Avrupa Birleşik Solu/İskandinav Yeşil Sol (Left)
Avrupa düzeyinde demokratik sosyalizm temelli bir siyaset yürüten Avrupa Birleşik Solu/İskandinav Yeşil Sol (Left) grubu mevcut dağılımda 37 üye ile AP’nin en küçük grubu. 1994 kurucu deklarasyonuna göre, bu grup mevcut AB siyasi yapısının yeniden düzenlenmesi yanlısıdır. AB kurumlarının tamamen demokratik hâle getirilmesini, neoliberal parasalcı politikalardan kopulmasını ve adil dağılımın esas olduğu bir AB hedeflemektedir. Bu grup ayrıca NATO karşıtı ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü’nün (AGİT) güçlendirilmesi taraftarıdır.
Bu gruba üye olan ulusal partiler Almanya’dan Die Linke, Fransa’dan Boyun Eğmeyen Fransa (LFI), Belçika İşçi Partisi (PVDA), Hollanda’dan Hayvanları Koruma Partisi (PvdD), İspanya’dan Podemos, Yunanistan’dan Syriza ve İrlanda’dan Sinn Féin gibi partilerdir.
Son anketler Left grubunun 2024 seçimlerinde AP’de 30 civarı sandalyeye sahip olacağını göstermektedir.
Bu içerik 332. Sayıda yayımlanmıştır
