Haritada Küçük Gösterilen Afrika, Eşit Temsil Talep Ediyor
Merkatör projeksiyonunda Grönland’la eşit görünen Afrika aslında 14 kat daha büyük. Afrika ülkeleri, harita standartlarının yalnızca estetik değil; kimlik, özgüven ve siyaset açısından da belirleyici olduğunu vurguluyor.
Afrika Birliği, ülkeler ve uluslararası kuruluşların Merkatör projeksiyonu yerine Afrika’nın gerçek boyutlarını daha doğru yansıtan haritalar kullanması için yürütülen “Haritayı Düzelt” (Correct the Map) kampanyasını destekledi. Kampanya, Equal Earth gibi alanı koruyan projeksiyonların standart hâline gelmesini hedefliyor ve harita temsilleriyle “Küresel Kuzey”in tarihsel ve siyasal üstünlüğü arasındaki ilişkiyi yeniden gündeme taşıyor.
Afrika Birliği Komisyonu başkan yardımcısı Selma Malika Haddadi, Reuters’a yaptığı açıklamada, “Mesele yalnızca bir harita değil” diyerek Merkatör projeksiyonunun Afrika’yı “önemsizmiş” gibi gösterdiğini, bunun da eğitim, medya ve politika üzerinde etkisi olduğunu söyledi. Afrika, yüzölçümü bakımından dünyanın ikinci büyük kıtası; Birliğin 55 üyesi bulunuyor ve kıta 1 milyarın üzerinde insana ev sahipliği yapıyor.
Merkatör Projeksiyonu Nedir; Nerede Sorun Çıkarır?
Denizcilik için Flaman kartograf Gerardus Mercator tarafından 1569’da geliştirilen bu projeksiyon, kara parçalarının açılarını ve yönünü koruduğu için yüzyıllarca navigasyonda tercih edildi. Navigasyon konusundaki bu pratik faydanını bedeli ise karaların kapladığı alanın yanlış temsil edilmesi oldu: Kutuplara yaklaştıkça kara parçaları orantısız büyürken, Ekvator çevresindekiler küçülüyor. Bu yüzden Grönland Afrika kadar büyük görünür; oysa Afrika kıtasının yüzölçümü, Grönland’den yaklaşık 14 kat daha büyüktür.
Teknoloji şirketleri uzun süre bu projeksiyonu kullandı. Google Haritalar masaüstünde küre görünümüne geçse de birçok uygulama ve materyal hâlâ Web Mercator türevlerinde ısrar ediyor.
Afrika Ülkelerinin Talebi: “Eşit Dünya” Haritasına Geçiş
“Haritayı Düzelt” kampanyasını Africa No Filter ve Speak Up Africa adlı inisiyatifler yürütüyor. Dakar merkezli Speak Up Africa’nın kurucu ortağı Fara Ndiaye, BM ve Dünya Bankası gibi kurumların Equal Earth haritasını benimsemesini istiyor: “ABD ve Avrupa şişirilirken Afrika neredeyse gerçek boyutunun yarısına indiriliyor.” Ndiaye’ye göre bu durum, özellikle küçük yaşta haritalarla tanışan çocukların özgüvenini ve kimlik algısını etkiliyor.
Haddadi, Afrika Birliği’nin kampanya için savunuculuk yapacağını, üye ülkelerle kolektif eylemi görüşeceklerini belirtti. Kampanya, BM’nin coğrafi bilgiden sorumlu ajansı olan UN-GGIM’e resmî başvuru yapıldığını da duyurdu.
“Merkatör Bir Dezenformasyon Kampanyasıdır”
Africa No Filter’ın yöneticisi Moky Makura, Merkatör’ün yol açtığı algı çarpılmasını “dünyanın en uzun süren yanlış bilgilendirme kampanyası” olarak nitelendirdi. Eleştirinin özü: Avrupa ve Kuzey Amerika orantısız büyürken, Afrika olduğundan küçük görünüyor; bu da kıtanın insanların zihnindeki jeopolitik ağırlığını bilinç dışı bir şekilde azaltıyor.
Karayip Topluluğu Caricom Tazminatlar Komisyonu başkan yardımcısı Dorbrene O’Marde, Equal Earth’ü “iktidar ve tahakküm ideolojisine itiraz” olarak görüyor. Erfurt Üniversitesinden dünya tarihçisi Prof. Iris Schröder, “Avrupa’nın büyütülmesi ve Afrika’nın küçültülmesi politik olarak istendi; sürdürülmemeli,” diyor. Hamburg Üniversitesinden tarihçi Jürgen Zimmerer de Merkatör’ün sömürgeci bir dünya görüşünü yansıttığını savunuyor: “Semboller önemlidir. Avrupa merkezde gösterildikçe bilincin değişmesi zor.”
“Her Projeksiyon Türü Bozulmaya Yol Açar, Haritalandırmada Tek Doğru Yok”
Dünya haritalarındaki standartların ne olması gerektiğine dair tartışmada farklı sesler de var. The Guardian gazetesinde yayımlanan iki görüş yazısında tarihçi Thomas Suárez ve gazeteci Hamish Monk, tüm projeksiyon türlerinin bir asli amaca göre hareket ederek gerçeklikten sapan belli tavizler verdiğini hatırlatıyor.
Suárez’e göre Merkatör projeksiyonu, 16. yüzyıl denizcilerinin yön çizgisini düz çizgiye dönüştürme ihtiyacına dâhiyane bir çözümdü; “Avrupa’yı marjinal olmayan şekilde büyütmek için yapılmış” demek asıl sorunlardan sapma riski taşıyor: “Avrupa uygarlığı yüzyıllar boyunca Küresel Güney karşısında suçlar işlemiştir, ancak Merkatör projeksiyonu bunlardan biri değildir.”
Hamish Monk ise, hatasız düz projeksiyon yapmanın matematiksel olarak imkânsız olduğuna atıf yapıyor. “Küreyi bozmaksızın düz bir şekle aktarmak imkânsızdır,” diyen Monk, ihtiyaca göre farklı harita türlerinin tercih edilmesi gerektiğini vurguluyor:
“Gall-Peters projeksiyonu kara yüzeylerinin boyutunu neredeyse mükemmel şekilde korur, fakat şekilleri ciddi biçimde çarpıtır. Uydular ve GPS’in ortaya çıkışıyla birlikte, Merkatör projeksiyonu artık navigasyona yardımcı olmaya gerek duyulmadığı için gözden düştü. Modern kartograflar, Gall-Peters gibi alan eşitliğini koruyan haritaları, Merkatör gibi şekil koruyan projeksiyonlarla harmanlayarak boyut ve şekil arasında bir orta yol bulmakta serbesttir. Ancak ‘doğru’ bir harita projeksiyonu yoktur ve Merkatör projeksiyonunun Avrupa emperyalizminin bir belirtisi olduğu düşüncesi modern bir eleştiridir. Dünyayı en adil biçimde görmek için yapılabilecek en iyi şey bir küre incelemektir.”
Alternatif Harita Türleri: Equal Earth ve Gall–Peters
- Equal Earth (2018): Alanı korur; kıtaların göreli büyüklüklerini daha doğru verir. Afrika haritada daha uzun ve iri, Grönland çok daha küçük görünür.
- Gall–Peters (1973): Alanı korur ancak şekilleri çarpıtır; hiçbir zaman küresel standart olmadı.
- Kampanya materyallerinde farklı merkez meridyen seçenekleri (Greenwich, Floransa, Amerika kıtası, Okyanusya) ve Güney’in haritanın üst kısmına alındığı varyantlar yer alıyor. Toplamda 72 alternatif dünya projeksiyonu öneriliyor.
Afrika Birliği’nin haritayı değiştirme kampanyasına verdiği destek, 2025’te “Afrikalılar ve Afrikalı kökenli insanlar için tazminatlar yoluyla adalet yılı” ilan ettiği daha geniş çerçevenin bir parçası olarak görülüyor. Kampanya, sınıflarda ve medyada Equal Earth’ün temel standart olmasını hedefliyor. BM tarafına iletilen başvurular, UN-GGIM uzmanlarınca değerlendirilecek.
