Fas ve Türkiye Kökenli Yaşlı Göçmenler Sosyal Temaslarına Rağmen Yalnızlar
İleri yaştaki göçmenler açısından, yalnızlık ve sosyal izolasyon mevcut sağlık durumunun daha da kötüleşmesine ve yeni sorunların ortaya çıkmasına yol açıyor. Prof. Tineke Fokkema, Hollanda’daki ileri yaştaki Fas ve Türk göçmenlerinin ailelerine ve köken ülkelerinden gelen diğer insanlara daha yakın yaşamalarına rağmen bulundukları toplumun ortalamasına ve göçmen kökenli olmayanlara göre neden daha yalnız olduğunu ele alıyor.
Çoğunlukla erkeklerden oluşan ilk Fas ve Türkiye kökenli göçmen işçiler , Hollanda’ya 1960 ve 1970’lerde geldiler. Başlangıçta planları, mali amaçlarına ulaşır ulaşmaz geri dönmek olsa da birçoğu kaldı ve aile birleşimi programları sayesinde eşlerini ve çocuklarını da getirdiler. Artık doğup büyümedikleri bir ülkede yaşlanıyorlar. 1 Ocak 2022 itibariyle Hollanda’da 62.700 Fas ve 68.500 Türkiye kökenli yaşlı yetişkin (55 ve üzeri) yaşamakta (Statistics Netherlands, 2022). Hollanda İstatistik Kurumu’nun en son nüfus tahminine göre, ülkede 2050 yılında yaklaşık 181 bin Fas kökenli yaşlı yetişkin ve 199 bin Türkiye kökenli yaşlı yetişkin olacak.
Dört Türk Yaşlı Göçmenden Biri Kendisini Yalnız Hissediyor
Mevcut sosyal temas seviyesiyle arzu edilen seviye arasında algılanan fark anlamında yalnızlık, Fas ve Türkiye menşeli yaşlı göçmenler arasında Hollandalı yaşlı yetişkinlere göre çok daha yüksek. Yalnızlığın hem zihinsel hem de fiziksel sağlık üzerindeki olumsuz etkileri göz önüne alındığında bu endişe verici bir durum (Cacioppo & Cacioppo, 2014). Daha önceki araştırmalar, 55-64 yaşındaki Fas ve Türkiye’den gelen yaşlı göçmenlerin sırasıyla yüzde 58 ve 54’ünün, Hollandalı akranlarının yüzde 21’ine kıyasla orta derecede yalnız olduğunu gösteriyordu (Fokkema ve diğerleri, 2016).
Şiddetli yalnızlık söz konusu olduğunda ise gruplar arasındaki farklar daha da açılıyor: Faslı yaşlı göçmenlerin yüzde 12’sine ve Hollandalı yaşlı yetişkinlerin yüzde 4’üne kıyasla, neredeyse dört Türk yaşlı göçmenden biri kendini ciddi şekilde yalnız hissediyor. Hollanda’nın en büyük dört şehrinde (Amsterdam, Rotterdam, Lahey ve Utrecht) 65 yaş üstü yaşlılar arasında yapılan başka bir çalışmada benzer bir tablo söz konusu: Faslıların yüzde 64’ü ve Türk yaşlı göçmenlerin yüzde 69’u, Hollandalı akranlarının ve hemşerilerinin yüzde 50’sine kıyasla orta veya ciddi derecede yalnız hissediyor (El Fakiri & Bouwman-Notenboom, 2015).
Yaşlılar Bir Başına Değiller
Yalnızlık genellikle yalnız yaşayan ve dış dünyayla çok az teması olan insanlarla ilişkilendirilir. Ancak son araştırmalar, Hollanda’daki Faslı ve Türk yaşlı göçmenler için durumun böyle olmadığını gösteriyor (Fokkema & Das, 2020). Hollandalı yaşlı yetişkinlere kıyasla daha yüksek bir oranda hayat arkadaşına sahipler: Faslı ve Türk yaşlı göçmenlerin sırasıyla yüzde 72 ve 70’i evli veya biriyle yaşıyor; bu oran Hollanda kökenli yaşlı yetişkinlerde yüzde 68. Birçok çalışma, ilişkinin kaliteli olması durumunda insanın bir hayat arkadaşı olmasının yalnızlığa karşı en önemli korunaklardan biri olduğunu ortaya koydu (Fokkema ve Naderi, 2013; ten Kate ve diğerleri, 2020). Ortalama olarak, Faslı ve Türk yaşlı erkekler eşlerinden sekiz ilâ dört yaş büyük. Bu nedenle, yaşlı bir kadının dul kalma ihtimali, yaşlı bir erkeğin dul kalma ihtimalinden daha fazla. Bu, hayat arkadaşı olan Faslı ve Türk yaşlı göçmenlerin oranının kadınlar arasında erkeklerden daha düşük olduğu anlamına geliyor (yüzde 60’a karşı yüzde 80).
Yüksek yalnızlık meselesini daha da karmaşıklaştıran bir durum olarak, Fas ve Türkiye menşeli yaşlı göçmenlerin ortalama olarak Hollandalı yaşlı yetişkinlerden daha fazla çocuğu var. Ayrıca bir veya birkaç çocukla birlikte ikamet etme oranları da daha yüksek (Fokkema & Das, 2020). Faslı yaşlı göçmenlerin sadece yüzde 7’si ve Türk yaşlı göçmenlerin yüzde 5’i çocuk sahibi değil; Hollandalı yaşlı yetişkinlerde bu oran yüzde 16.
Çocuk sahibi olmayanlar hariç tutulduğunda, Faslı ve Türk yaşlı göçmenler ortalama olarak sırasıyla 3,4 ve 4,8 çocuğa sahipken, Hollandalı akranlarında bu oran 2,3 ve (çeşitli kurumlarda bakılanlar hariç) Faslı yaşlı göçmenlerin yüzde 53’ü ve Türk yaşlı göçmenlerin yüzde 44’ü bir veya daha fazla çocuğuyla birlikte yaşıyor. Çocuklarıyla birlikte yaşayan Hollandalı yaşlı yetişkinlerin oranı ise yüzde 18.
Çocuklarına Yakın Yaşayanlar
Tüm çocuklar evden ayrıldıktan sonra, Faslı ve Türk yaşlı göçmenler çocuklarından en az birine çok daha yakın yaşıyor (Fokkema & Das, 2020). Grafik 1, en yakın çocuğa olan ortalama mesafeyi km olarak gösteriyor: Faslı yaşlılar için 4,7 ve Türk yaşlı göçmenler için 5,1, Hollandalı yaşlı yetişkinler içinse 13,5 km. Hollandalı yaşlı yetişkinlerin arasında erkek ve kız çocuklarına olan mesafe açısından neredeyse hiç fark yokken, Faslı ve Türk yaşlı göçmenler kızlarından çok oğullarına yakın yaşıyor.
Grafik 2 ise 5 km’lik bir yarıçap içinde yaşayan bir veya birkaç çocuğu olan yaşlı yetişkinlerin oranını gösteriyor. Hollandalı akranlarıyla karşılaştırıldığında, Faslı ve Türk yaşlı göçmenlerin yakınlarda yaşayan en az bir çocuğa sahip olma ihtimali önemli ölçüde daha yüksek: Hollandalı yaşlı yetişkinlerin yüzde 63’üne kıyasla, Faslı ve Türk yaşlı göçmenlerin yüzde 86’sının en az bir çocuğunun evi 5 km’lik bir yarıçap içinde. Bir km’lik bir yarıçapta farklar daha da artıyor: Faslı ve Türk yaşlı göçmenlerin yarısından fazlasının çocukları, evlerinin 1 km yakınında yaşıyor. Bu durum her 10 Hollandalı yetişkinden sadece üçü için geçerli.
Aynı Etnik Kökenden Kişilere Yakınlık
Hollanda kökenli yaşlı yetişkinler tüm Hollanda’da yaşarken, Faslı ve Türk yaşlı göçmenler ağırlıklı olarak büyük belediyelerde, özellikle dört büyük şehirde ikamet ediyorlar (Fokkema ve diğerleri, 2009; Fokkema & Das, 2020). Bu aynı etnik kökenden akranların genellikle yakınlarda yaşadığı anlamına geliyor. Fas kökenli yaşlı yetişkinlerin yüzde 61’i [nüfus yoğunluğu açısından] hayli kentleşmiş bir belediyede, büyük çoğunluğu ise (%70) dört büyük şehirde yaşıyor (bkz. Grafik 3).
Türk kökenli yaşlıların yaklaşık yarısı ileri derecede kentleşmiş bir belediyede ve burada da büyük çoğunluk (%80) dört büyük şehirde yaşıyor. Karşılaştırıldığında, Hollanda kökenli yaşlı yetişkinlerin yüzde 17’si ileri derecede kentleşmiş bir belediyede, neredeyse yarısı (%46) dört büyük şehirde yaşıyor. Faslı ve Türk yaşlı göçmenlerin Hollandalılarla muhtemelen daha az teması olsa da bu onların sosyal refahı üzerinde mutlaka olumsuz bir etki anlamına gelmiyor. Önceki araştırmalar, kişinin kendi etnik grubuna yönelik güçlü bir aidiyet duygusu olmasının, şiddetli yalnızlığa karşı Hollanda toplumuna güçlü bir aidiyet duygusu hissetmesi kadar işe yaradığını gösteriyor (Klok ve diğerleri, 2017).
İleri derecede kentleşmiş: kilometrekare başına 2.500 veya daha fazla ikametgâh; hayli kentleşmiş: kilometrekare başına 1.500 ilâ 2.000 ikametgâh; orta derecede kentleşmiş: kilometrekare başına 1.000 ilâ 1.500 ikametgâh; pek şehirleşmemiş: kilometrekare başına 500 ilâ 1.000 ikametgâh; şehirleşmemiş: kilometrekare başına 500’den az ikametgâh.
Yalnızlıkla İlgili Risk Faktörleri
Fas ve Türkiye kökenli yaşlı göçmenler; bir hayat arkadaşı, çocuklar ve aynı etnik gruptan kişilerin “bulunabilirlik” oranları açısından Hollandalı yaşlı yetişkinlerle karşılaştırıldığında daha iyi bir durumdaysalar, peki neden daha yalnızlar?
Son araştırmalar, yalnızlık konusundaki genel risk faktörlerinin üç alanda rol oynadığını gösteriyor: Sağlık sorunları, düşük sosyo-ekonomik statü ve yaşam üzerinde algılanan kontrol eksikliği (van Tilburg ve Fokkema, 2021). Bütün bunlar, faaliyetlerde bulunmayı ve yeni bağlantılar kurmayı zorlaştırıyor. Faslı ve Türk yaşlı göçmenlerin sağlığı -daha fazla sayıda depresif semptom da dâhil olmak üzere- daha kötü, gelirlerinden daha az memnunlar ve kendi hayatları üzerinde daha az kontrole sahipler. Hollandalı yaşlı yetişkinler ile yalnızlık konusundaki fark, bu farklılıklar hesaba katıldığında yarıdan büyük ölçüde azalsa da önemli seviyede kalmaya devam ediyor.
Hollanda’daki birkaç nitel araştırma, dil engelinin, etnik ayrımcılığa maruz kalmanın, iki dünya arasında yaşamanın (Hollanda ve Fas/Türkiye) ve düzenli profesyonel bakıma erişimdeki yetersizliğin bu farkta rol oynadığını gösteriyor (Nhass & Verloove, 2020; Pot ve ark., 2020). Göçmenlere özgü bu risk faktörlerinin yalnızlık üzerindeki etkisi hakkında daha kesin açıklamalar yapmak için ise geniş ölçekli anket araştırmalarına ihtiyaç var. Faslı ve Türk yaşlı göçmenler arasındaki düşük kaliteli ilişkiler veya ilişkilere dair (örneğin ziyaretlerin sıklığı ve çocuklardan destek konusunda) aşırı, gerçekçi olmayan beklentiler de bir rol oynayabilir. Zira yalnızlık, ilişkilerde nicelik veya nitelik açısından arzu edilen seviyelerle mevcut durum arasında bir tutarsızlık yaşandığında ortaya çıkar. Ebeveynlerin hiç sorgulamadan olmazsa olmaz olarak kabul ettiği bakım görevinin, çocukların yoğun iş ve aile yaşamlarıyla giderek daha fazla çatıştığına dair işaretler var. Çocukların beklentileri karşılayamaması ebeveyn-çocuk ilişkisinde sürtüşmeye, hayal kırıklığı ve reddedilme duygularına (ten Kate ve ark. 2021) ve nihayetinde yalnızlığa yol açabilir. Yine de bunun için de kesin bir nicel kanıt mevcut değil.
Yavaş ilerleyen ama neticesi belli bir süreç olarak, Faslı ve Türk yaşlı göçmenlerin sosyal refahları açısından özellikle kırılgan bir durumda oldukları netleşiyor. Aile üyeleri ve aynı etnik kökenden akranlarla çevrili olmalarına rağmen, aralarındaki yalnızlıktan muzdarip kişilerin yüzdesi Hollandalı yaşlı yetişkinlere göre çok daha yüksek. Göreceli kötü sağlık durumu, düşük sosyo-ekonomik statü ve yaşam üzerinde çok az şahsi tasarrufa sahip olma faktörlerine ek olarak sebepleri daha iyi kavramak için derinlemesine araştırma yapılması büyük önem taşıyor. Ek olarak, bu yüksek düzeyde yalnızlığın daha genç göçmen grupları arasında da olup olmadığını görmek, yalnızlığın onların göçmen statüsüne özgü olup olmadığını incelemek ve belki de mevcut yaşlı göçmenler grubunun deneyimlerinin aynı olup olmadığını belirlemek ilginç ve eşsiz bir çalışma olacaktır.
Referanslar
Cacioppo, JT ve Cacioppo, S. (2014). Social relationships and health: The toxic effects of perceived social isolation. Social and Personality Psychology Compass [Sosyal ilişkiler ve sağlık: Algılanan sosyal izolasyonun toksik etkileri. Sosyal ve Kişilik Psikolojisi Pusulası], 8 (2), 58–72. doi: 10.1111/spc3.12087
El Fakiri, F. ve Bouwman-Notenboom, J. (2015). Gezondheid van ouderemigranten in de vier grote steden [Dört büyük şehirdeki yaşlı göçmenlerin sağlığı]. Amsterdam: GGD.
Fokkema, T. (2019), Migranten van het eerste uur: een verloren generatie op leeftijd? [İlk saatin göçmenleri: Yaş açısından kayıp bir nesil mi?]. Rotterdam: Erasmus Üniversitesi Rotterdam.
Fokkema, T. ve Das, M. (2020). Familienetwerken van niet-westerse oudere migranten [Batılı olmayan yaşlı göçmenlerin aile ağları]. CBS: Jaarrapport Integratie 2020, s. 190–214.
Fokkema, T., Harmsen, C. ve Nicolaas, H. (2009). Herkomst en vestiging van de eerste generatie Marokkanen in Nederland [Hollanda’daki ilk nesil Faslıların kökeni ve yerleşimi]. Bevolkingstrends, 51–56.
Fokkema, T. ve Naderi, R. (2013). Differences in late-life loneliness: A comparison between Turkish and native-born older adults in Germany [Hayatın geç dönemlerinde yaşanan yalnızlıkta farklılıklar: Almanya’daki Türk ve yerli yaşlı yetişkinler arasında bir karşılaştırma]. European Journal of Ageing, 10 (4), 289–300 . doi: 10.1007/s10433-013-0267-7
Fokkema, T., Welschen, S., van Tilburg, T., & Thomése, F. (2016). Eenzaamheid onder oudere migranten: Literatuuronderzoek en röportajlar [Yaşlı göçmenler arasında yalnızlık: Literatür araştırması ve röportajlar]. Amsterdam: Ben Sajetcentrum, Vrije Üniversitesi.
Klok, J., van Tilburg, TG, Suanet, BA, Fokkema, T., & Huisman, M. (2017). National and transnational belonging among Turkish and Moroccan older migrants in the Netherlands: Protective mechanisms against loneliness? [Hollanda’daki Türk ve Faslı yaşlı göçmenler arasında ulusal ve ulusötesi aidiyet: Yalnızlığa karşı koruyucu mekanizmalar?] European Journal of Ageing, 14 (4), 341–351. doi: 10.1007/s10433-017-0420-9
Nhass, H. ve Verloove, J. (2020). Tussen verveling en vereenzaming: Een kwalitatief onderzoek naar hoe ouderen met een Marokkaanse achtergrond eenzaamheid en ouder worden in Nederland beleven [Can sıkıntısı ve yalnızlık arasında: Fas kökenli yaşlı yetişkinlerin Hollanda’da nasıl yalnızlık çektikleri ve nasıl yaşlandıklarına dair nitel bir çalışma]. Utrecht: Kennisplatform Integratie & Samenleving.
Pot, A., Keijzer, M. ve de Bot, K. (2020). The language barrier in migrant aging [Göçmen yaşlanmasında dil engeli]. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 23 (9), 1139–1157. doi: 10.1080/13670050.2018.1435627
Statistics Netherlands (2022). Bevolking met migratieachtergrond: geslacht, leeftijd, 1 januari [Göç geçmişi olan nüfus: cinsiyet, yaş, 1 Ocak]. https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/70787ned/table?ts=1631611005416
ten Kate, RLF, Bilecen, B., & Steverink, N. (2020). A closer look at loneliness: Why do first-generation migrants feel more lonely than their native Dutch counterparts? [Yalnızlığa daha yakından bir bakış: Neden birinci nesil göçmenler, yerli Hollandalı meslektaşlarından daha yalnız hissediyor?] The Gerontologist. doi: 10.1093/geron t/gnz19 2
ten Kate, RLF, Bilecen, B., & Steverink, N. (2021). The role of parent-child relationships and filial expectations in loneliness among older Turkish migrants [Yaşlı Türk göçmenlerin yalnızlığında ebeveyn-çocuk ilişkileri ve evlat beklentilerinin rolü]. Sosyal İçerme, 9 (4), 291–303. doi: 10.17645/si.v9i4.4508
van Tilburg, TG ve Fokkema, T. (2021). Stronger feelings of loneliness among Moroccan and Turkish older adults in the Netherlands: In search for an explanation. [Hollanda’daki Faslı ve Türk yaşlı yetişkinler arasında daha güçlü yalnızlık duyguları: Bir açıklama arayışı] European Journal of Ageing, 18 (3), 311–322. doi: 10.1007/s10433-020-00562-x
Bu içerik 320. Sayıda yayımlanmıştır
