Fransa’nın ’Statüsüz’ İmamları ve Fransa’da İmam Eğitimi
Fransa’da imamlara yönelik tartışma yeni değil. Ülkede imam yetiştirilmesi için Müslüman cemaatin geliştirdiği modeller ise hayli çeşitli.
Fransa’da resmî olmayan verilere göre 3 bin civarında cami var. Bu camilerde görev yapan imamlarla ilgili ise kesin bir bilgi yok. Son olarak senatoda hazırlanan “Fransa’da İslam’dan Fransa İslam’ına” raporunun yazarı Cumhuriyetçi Parti (LR) Senatöru Andre Reichardt, ülkede 6 bin ile 8 bin arasında imam olduğunu iddia etmişti. Bu imamlardan 300’ünün ise Türkiye gibi yabancı ülkeler tarafından görevlendirilen imamlardan oluştuğu aktarılmıştı.
Ancak bu rakamın gerçeklikten uzak olduğu belirtiliyor.atı Avrupa’da en çok Müslüman’ın yaşadığı Fransa’da son dönemin önemli gündem maddelerinden birini de Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un yakın zamanda açıklaması beklenen “Fransa İslam’ı” projesi oluşturuyor. Kamuoyuna sızan bilgilere göre Macron’un açıklayacağı projede İslami kuruluşların finansmanının yanı sıra ülkedeki imamların eğitimi ile ilgili atılacak adımlar da var. 1905 yılında laiklik ilkesinin kabul edildiği Fransa’da devletin İslami kuruluşlara yönelik müdahaleyi nasıl yapacağı henüz netleşmemişken, hükümetin yasa değişikliğini gündeme aldığı ortaya çıktı. Hükümetin ülkede İslam’ın finansmanı ile ilgili çerçevenin daha iyi çizilmesini amaçladığı iddia edilen değişikliğe göre, valiliklerin dinî kuruluşları kontrolü kolaylaştırılacak. Kontrol edilecek konular arasında camilerde görevli imamların ülkenin değerlerine bağlılığı da yer alıyor. Müslümanlarla birlikte diğer dinî cemaatlerin de tepkisini çeken değişikliğin şimdilik yasalaşması zor gözükse de hükümetin imamların yurt dışından gelmesini engellemek ve eğitimlerini kontrol altında tutmak için yeni yollar aradığı biliniyor.
Konu ile ilgili Perspektif’e konuşan Fransa İslam Konseyi (CFCM) Başkanı Ahmet Oğraş, ülkedeki imam sayısının iddia edildiği gibi 6 bin değil, 700 civarında olduğunu kaydetti. Oğraş, raporda camide namaz kıldıran herkesin imam olarak değerlendirildiğini savunarak, birçok caminin imamı olmadığına dikkat çekti. Fransa’da imamların eğitimi ile ilgili konuya da açıklık getiren Oğraş, din görevlilerin eğitimini, imamları görevlendiren federasyonların kendilerinin yaptığını aktardı. Ancak imamların eğitiminin kendi gündemlerinde de olan bir çalışma olduğunu belirten Oğraş, 2019’dan itibaren federasyonlar arasında imamların eğitiminde ortak bir noktanın belirlenmesi için istişarelere başlayacaklarını söyledi. Diğer ülkelerdeki uygulamaların da inceleneceğini kaydeden Oğraş, “Fransa’da imam ve müezzin eğitimi konusunda ortak bir eğitim belirlemek için çalışmalar gerçekleştirilecek.” dedi.
Fransa’da imam eğitimi tartışması yeni değil. Bu tartışmada hükümet tarafından ilk somut adım 2008 yılında Nicolas Sarkozy’nin cumhurbaşkanlığı döneminde atıldı. İmamların cumhuriyet değerlerine bağlılık ve laiklik gibi konularda eğitim almaları için Paris Katolik Enstitüsü (ICP) bünyesinde bir bölüm açıldı. Ülkede görev yapacak din görevlilerinin hukuk, laiklik, dinler tarihi, felsefe ve sosyolojinin yanı sıra ülkenin değerlerini de öğrenmesi planlanmış, aynı bölüm daha sonra Strazburg, Lyon, Nantes ve Toulouse’daki Katolik Enstitüleri bünyesinde öğrenci kabulüne başlamıştı. Her sene 400 kişinin bu bölümlerden mezun olduğu kaydedilirken, bu kişilerin ne kadarının imam olarak göreve başladığı ise bilinmiyor.
Bunun yanı sıra üniversitelerin bünyesinde de İslam dini ile ilgili açılan bölümler mevcut. Bunların ilki 2009 yılında Strazburg Üniversitesi’nde yüksek lisans düzeyinde kurulan İslamoloji bölümü oldu. Sosyal Bilimler Fakültesi bünyesinde açılan bölümün sorumlusu Francis Messner, bölüme kayıt yaptıran yaklaşık 50 öğrenciye; İslam tarihi, İslam finansmanı ve Arapça gibi konuların öğretildiğini kaydetti. Eğitim gören öğrenciler arasında avukat, tarihçi, bankacı ya da gazeteciler de var. Fakat bu bölümün “imam eğitimi” olarak değerlendirilmesi mümkün değil. Fransa’da 2015 yılında meydana gelen terör saldırıları sonrasında İslamoloji’nin lisans bölümü de açılırken, bu bölüme ilk dönem 27 öğrenci kayıt yaptırdı. Ayrıca o dönem İçişleri Bakanlığı’nın inisiyatifiyle kurulan Fransa İslam’ı Vakfı ile de “radikal İslam” ve Selefi akımlarla mücadele planlanmış bu amaçla imamların eğitimi de vakfın kurulmasının ana hedefleri arasında yer almıştı. Daha sonra Başbakan olarak da görev yapan dönemin İçişleri Bakanı Bernard Cazeneuve vakfın “Cumhuriyetçi Bir İslam” hedefiyle kurulduğunu dile getirmişti.
İmam Olmak İsteyenlere Yönelik Özel Okul
Fransa’da devletin girişimlerinden bağımsız imam eğitimine yönelik “özel okul” statüsünde kurulan ilk kurum ise CFCM’deki federasyonlar arasında yer alan ve daha sonra ismi Fransa Müslümanları (MF) olarak değiştirilen Fransa İslami Kuruluşlar Birliği’ne (UOIF) bağlı Avrupa İnsan Bilimleri Enstitüsü (IESH). 1992’de Château-Chinon şehrinde 12 öğrencisi ile kapılarını açan kurumun 2000’li yıllarda öğrenci sayısı 200’e ulaştı . IESH’nin ikinci şubesi ise 1999 yılında Ahmed Jaballah’ın rektörlüğünde Paris’in kuzey banliyösü Saint Denis’de eğitime başladı. Jaballah, Perspektif’e yaptığı açıklamada, lise mezunu herkese kapılarının açık olduğunu söyledi. Her yıl 20’ye yakın öğrencinin enstitüden “imam” diploması ile mezun olduğunu kaydeden Ahmed Jaballah, mezunlar arasında kadın eğitmenlerin de olduğunu söyledi. Enstitüye kayıt yaptıran öğrencilerin her yıl arttığına dikkat çeken IESH Paris Rektörü, yüzde 69’u Fransa olmak üzere, Almanya, Belçika, İngiltere ve Avusturya’dan gelen öğrencilerinin de bulunduğuna dikkat çekti. Aynı zamanda UOIF eski başkanı ve üyesi olan Jaballah, federasyon bünyesinde Fransa genelinde 250 caminin olduğunu kaydederek, bu camilerin tamamında Fransa’dan yetişen imamların istihdam edildiğine dikkat çekti. Ancak imamların cami dernekleri tarafından görevlendirildiğini vurgulayan Jaballah, imamlardan beklenen kriterler arasında en az 3 yıllık ilahiyat fakültesi diplomasına sahip olmalarının yanı sıra iyi derecede Fransızca ve Arapça dil bilgisinin de bulunduğunu söyledi.
Fransa’da imam eğitimi veren bir diğer kurum ise Paris Büyük Cami’ye bağlı Al Gazali Enstitüsü. 1993 yılında kurulan enstitü, camilerde görev yapacak imamların yanı sıra hastane ve hapishanelerde görev yapan din görevlilerine yönelik de eğitim gerçekleştiriyor. İmamların eğitiminin 1 yılı staj olmak üzere 5 yıl, hastane ve hapishanelerde görev yapacak din görevlilerinin eğitiminin ise 2 yıl sürdüğü kaydedilirken bu süre sonunda başarılı olanlara diplomaları takdim ediliyor.
Ülkede faaliyet gösteren yaklaşık 700 caminin bağlı bulunduğu Fransa Camiler Birliği (UMF) ise din görevlilerini Fas’ın başkenti Rabat’da VI. Muhammed Enstitüsü’nde eğitiyor. UMF Başkanı Mohammed Moussaoui, Fransa’da böyle bir eğitim vermeye imkanlarının olmadığını belirterek, ayrıca ülkenin laik olmasının da eğitimi zorlaştırdığını savundu. Rabat’da eğitim gören 67 Fransız öğrencinin tüm masraflarını Fas hükümetinin üstlendiği kaydedilirken, ayrıca öğrenci başına 150 Euro burs veriliyor.
İmamların eğitimine yönelik diğer bir enstitü ise Millî Görüş Fransa İslam Konfederasyonu (CIMG) bünyesinde Lyon ve Strazburg şehirlerinde öğrenci kabul eden İmam Eğitim Merkezleri Enstitüsü. CIMG Genel Sekreteri Fatih Sarıkır, Fransa’da teşkilat bünyesinde faaliyet gösteren 70 civarında cami olduğunu kaydederek, buralarda görev yapacak din görevlilerinin bu enstitülerden yetişmesinin planlandığını aktardı. Sarıkır, bugün itibariyle camilerde görev yapan 6 imamın bu enstitüden yetiştiğine dikkat çekti. İmamların cami yönetimleri tarafından istihdam edildiğini kaydeden Sarıkır, şu an itibariyle imamların yüzde 70’inin Türkiye’den geldiğini, yüzde 30’unun ise Fransa’da yetişen hem Türkçeye hem de Fransızcaya hâkim din görevlilerinden oluştuğunu dile getirdi. Sarıkır, göreve başlayacak din görevlilerinden belli bir Arapça seviyesi istendiğine de dikkat çekti. İlerleyen dönemlerde, camilerde görev yapacak imamların tamamının Fransa’da yetişip eğitimini burada tamamlayanlardan oluşmasını amaçladıklarını kaydeden Sarıkır, son olarak CFCM Kongresi’nde bu konuyu en güçlü dile getiren federasyon olduklarını aktardı.
Strazburg’da İlahiyat Fakültesi Kuruluyor
Öte yandan Fransa’da, Türkiye’den Diyanet İşleri Türk İslam Birliği (DİTİB) bünyesinde görev yapacak imamların eğitimi için geçtiğimiz aylarda önemli bir adım atılmış, Fransa’nın Almanya sınırındaki şehri Strazburg’a Marmara Üniversitesi Rektörlüğüne bağlı olarak Fransa’da İslami ilimler-ilahiyat alanında akademik birim kurulması kararlaştırılmıştı. Konu ile ilgili Strazburg ateşelik kaynakları, Strazburg’ta ilahiyat fakültesi kurulması için cumhurbaşkanlığı kararının resmi gazetede yayımlandığını hatırlatarak, Marmara İlahiyat Fakültesi’nden bir ekibin de, Strazburg’a gelerek incelemelerde bulunduğu dile getirildi. Üniversitenin açılması için çalışmaların devam ettiği belirtilirken, 2019-2020 eğitim öğretim yılında ilahiyat fakültesinin hizmete girmesi planlanıyor.
