Hollanda’da Müslümanlar İle Devlet Arasında İletişim Organı (CMO)
Hollanda’da Müslümanlar ile Devlet Arasında İletişim Organı (CMO), devlet ile Müslümanların meseleleri konusunda tek yetkili temsil kurumu. CMO manevi rehberlikten okullarda İslam din dersine kadar birçok alanda çalışma yürütüyor.
Hollanda’da Müslümanlar İle Devlet Arasında İletişim Organı (CMO) görece yeni bir geçmişe sahip. Bu kurumu doğru anlayabilmek için Hollanda’daki Müslüman toplumu ve bazı tarihsel gelişmeleri hatırlamakta fayda var.
Hollanda İstatistik Merkezi’nin (CBS) son araştırmasına göre, Hollanda toplumunun yaklaşık yüzde 5’i Müslümanlardan oluşuyor. Bu oran Hollanda nüfusu göz önünde bulundurulduğunda neredeyse bir milyon Müslüman’a tekabül ediyor. Hollanda’daki Müslümanların büyük bölümü, Türk ve Fas kökenlilerden oluşuyor. Günümüzde Hollanda genelinde Müslümanlar tarafından kurulmuş olan 500’ü aşkın cami derneği var. Göçmen kökenli Müslümanların toplumsal konumu ve dinî ihtiyaçları, zamanla farklı etnik kökenlere sahip Müslümanları ve cami derneklerini ulusal düzeyde ülke makamları nezdinde temsil eden bir çatı kuruluşuna olan ihtiyacı ortaya koydu. Bu amaçla 1992 yılından itibaren Hollanda İslam Konseyi (IRN), Hollanda Müslüman Konseyi (NMR), daha sonra ise Camiler Konseyi gibi bazı girişimler gerçekleşti. Ancak söz konusu kuruluşlar, sürdürülebilir olmadı.
Son olarak 2004 yılında Hollanda’da Müslümanlar İle Devlet Arasında İletişim Organı (Fl. “Contactorgaan Moslims en Overheid” – CMO) kuruldu. Vakıf statüsünde kurulan CMO’nun temeli 2001 yılına dayanıyor. 11 Eylül 2001 yılında entegrasyondan sorumlu bakanın organizasyonunda ülkedeki Müslüman kuruluşlar ile düzenlenen istişare toplantısında, devletin Müslümanları ilgilendiren ortak meseleleri daha etkin bir şekilde görüşmek için Müslümanları temsil eden ve hükûmetin muhatap alabileceği bir kuruma ihtiyaç duyulduğu konusu gündeme taşınmıştı. Devletin resmî muhatabı olarak kabul edilen CMO, günümüzde 380 civarında camiyi ve 10 çatı kuruluşunu temsil ediyor. Bu sayının ülkedeki camilerin yüzde 84’üne, ayrıca 560.000 Müslümana tekabül ettiği düşünülüyor.
CMO’nun Amacı ve Üyeleri
CMO misyonunu “Müslümanların toplumda ortak menfaatlerini korumak amacıyla İslam ve Hollanda geleneğinden yola çıkarak toplumsal sorumluluk almak” olarak tanımlamış durumda. Vizyonunu ise “Hollanda’daki İslami kuruluşların ortak çalışma platformu olarak, devlet ve siyaset nezdinde resmî muhatap sıfatı ile Müslümanların menfaatlerini savunmak” olarak tanımlıyor.
Hollanda Diyanet Vakfı (ISN), Hollanda’daki Faslı Müslüman Kuruluşlar Birliği (UMMON), Hollanda İslam Federasyonu (NIF), Millî Görüş Hollanda (MGN), Hollanda İslam Merkezi Vakfı (SICN), World Islamic Mission (WIM), Hollanda’daki Boşnaklar İçin İslami Dernek (IVBN), Türk İslam Kültür Federasyonu (TCIF), Hollanda Türk Federasyonu (TFN) ve Hollanda Fas Camileri Konseyi (RMMN) şu an CMO’ya bağlı olan çatı kuruluşları.
CMO’nun yönetim kurulu, her çatı kuruluşu tarafından belirlenen bir temsilcinin katılımıyla oluşuyor. CMO’nun günlük yönetiminde ise dört kişi yer alıyor. Karar alma sürecinde, yönetim kurulu yetkili ve kararlar oy çoğunluğu ile alınıyor.
CMO’nun Görev Tanımı
CMO, Hollanda devletinin belirli bir dine mensup olan vatandaşlara sağlamakla yükümlü olduğu dinî hizmetleri Müslümanlar için düzenleme görevine sahip. Bu açıdan CMO, dinî hizmet konusunda Hollanda devletini tamamlayıcı bir rol üstleniyor. CMO’nun görev tanımı ile bu durum daha da netlik kazanıyor. CMO kendisini beş madde üzerinden tanımlıyor: İlk olarak Müslümanları ve İslam’ı ilgilendiren meselelerde Sosyal İşler ve İstihdam Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığının resmî muhatabı olarak nitelendiriliyor.
Görev tanımının ikinci ve üçüncü maddesinde CMO’nun Adalet Bakanlığı için cezaevlerinde, Savunma Bakanlığı için orduda manevi rehberlik hizmeti sağladığı ve bunun için manevi rehberler görevlendirdiği belirtiliyor. Bu hizmetler cezaevinde bulunan, orduda görev yapan ve hastanede yatan vatandaşların bulundukları yerlerde dinî hizmet hakkına sahip olmalarından dolayı verilmiş durumda.
CMO’nun dördüncü görev tanımı; Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı için ilkokullarda Müslüman çocuklara İslam din eğitimini düzenlemek. Hollanda Anayasası’nın eğitim özgürlüğünü düzenleyen 23. maddesi, Hollanda’da kamu okulları ile eşit statüye sahip dinî okul kurma hakkı tanıyor. Bu vesileyle günümüzde Hollanda’da 45’i aşkın İslam okulu var. Ancak haftalık dinî eğitim alma hakkı, sadece söz konusu İslam okullarında değil, aynı zamanda kamu okullarında eğitim alan Müslüman çocukların da sahip olduğu bir hak. CMO, bu haktan faydalanmak isteyen okullara din eğitimi hizmeti sağlıyor.
Son olarak CMO; Ekonomi, Tarım ve Gelişim Bakanlığı ile helal kesimin yasaklanmaması için imzalanan anlaşmada Müslümanları temsilen taraf kurum olarak yer alıyor. 2012 yılında imzalanan anlaşmada, Bakanlık ve CMO dışında Hollanda’daki Yahudi kuruluşları temsil eden Hollanda-İsrail Dinî Topluluğu (NIK) ve Mezbahalar ve Et İşlemi Firmaları Derneği (VSV) de yer almıştı. Bu konuyla bağlantılı olarak CMO, helal kesim konusunda ulusal düzeyde standart oluşturma ve helal kesim konusunda güvenirliğin sağlanması amacıyla 2020 ağustos ayında Hollanda Helal Standardı (NHS) oluşturulması için çalışma grubu kurdu.
Siyasi Gelişmelerin Etkisinde CMO Gündemi
CMO, aynı zamanda yerinden imam eğitimi için Hollanda devleti ile belirli çalışmalar yürütüyor. CMO’nun Hollanda’da imam eğitimi çalışmalarındaki rolü, son olarak 2020 kasım ayında, Temsilciler Meclisi’nin camilere yönelik gerçekleştirdiği soruşturmanın sonuç raporuna binaen hükûmetin yaptığı resmî açıklamada yeniden gündeme geldi. Camilerin yurtdışı finansman hakkını kısıtlamaya ve Hollanda’ya Diyanet imamlarının gönderilmesini engellemeye yönelik imkânların tartışıldığı açıklamada; yerinden imam eğitimi için CMO ve Vrije Üniversitesinin ortak çalışma yürüttüğü belirtilmişti. Yerinden imam eğitimi, Hollanda hükûmeti tarafından acil ihtiyaç olarak değerlendiriliyor.
Meclis soruşturmasında uzmanlık görüşü vermesi için çağrılan Profesör Erik-Jan Zürcher, şubat ayında soruşturma komisyonunun sorusuna karşılık, “Türkiye’den imam görevlendirilmesini yasaklarsanız din özgürlüğünün kısıtlanmaması için Müslümanların imam talebini Hollanda içerisinden karşılamanız gerekir. Fakat şimdiye kadar yerinden imam eğitimlerinin başarılı olmadığı hepimizin malumu. Bunun sebebi yerinden imam eğitimlerinin şimdiye kadar Müslüman-Türk toplumu tarafından sahiplenilmemesidir.” ifadelerini kullanmıştı.
Hollanda’da İmam Eğitimi Tartışmaları ve CMO
Müslümanların, hükûmetin siyasi bir çıkış noktasından hareketle yerinden imam eğitimi düzenlediğinin bilincinde olması, onların şimdiye kadar yürütülen yerinden imam eğitimlerini sahiplenmemelerinde büyük rol oynuyor. Örneğin geçtiğimiz yıllarda Müslüman cemaatin kendi imkânlarıyla kurduğu Amsterdam İlahiyat Fakültesi gibi girişimler, sağlanan dinî hizmetlerin siyasi yönlendirmelerden bağımsız olması isteğini ortaya koyuyor.
Hollanda devletinin CMO ile ilişkisinin, son yıllarda aşırı sağın hâkimiyet kurduğu siyasi tartışmalardan olumsuz etkilendiği açık. 2018 yılında entegrasyondan sorumlu Hollanda Sosyal İşler ve İstihdam Bakanlığı, CMO ve bazı diğer Müslüman çatı kuruluşları ile camilerin “istenmeyen yurtdışı finansmanı” konusunda bir anlaşma imzalamak istemişti. Ancak CMO, bu anlaşmanın sadece Müslüman kuruluşları hedef almasını eleştirdi. Eski CMO yönetim kurulu üyesi Halil İbrahim Karaaslan, 2018 yılında yaptığı açıklamada, diğer dinî grupların da anlaşmada yer alması gerektiğini belirtmiş ve daha önce CMO’nun Hollanda devleti ile helal kesim hakkında yaptığı anlaşmada Yahudi topluluğun yer alıyor olmasını örnek göstermişti.
Bir diğer gelişme, yurtdışı finansman tartışmalarının bir devamı olan 2020 şubat ayında camilere yönelik yapılan meclis soruşturmasına CMO’nun da çağrılarak siyasi bir tartışmaya dâhil olmaya zorlanmış olmasıdır. Yaşanan gelişmelerin, CMO’nun temsil ettiği Müslüman kuruluşlarda güven sorununa yol açacağı ve ortak çalışmalar için sağlıklı bir zemin oluşturmayacağından endişe edilmektedir.
