Dövizle Askerlik Nedeniyle Türk Vatandaşlığından Ayrılanlar Artıyor mu?
Türkiye'nin döviz ihtiyacını karşılamak ve yurt dışındaki vatandaşların askerlik hizmetini kolaylaştırmak amacıyla başlatılan dövizle askerlik uygulamasının bedelindeki değişimler, vatandaşlıktan çıkış kararlarında belirleyici bir faktör. Bu konuya dair verileri ve güncel tartışmaları mercek altına aldık.
Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları için uzun yıllardır yürürlükte olan dövizle askerlik uygulaması, son yıllarda sadece zorunlu askerlik yükümlülüğünü değil, vatandaşlık bağlarını da etkileyen önemli bir meseleye dönüştü. Bedelin artmasıyla birlikte başvuru sayıları azalırken, vatandaşlıktan çıkışlarda dikkat çekici artışlar yaşanıyor. Hem Türkiye’nin döviz ihtiyacını karşılamak hem de yurt dışındaki vatandaşların askerlik yükümlülüklerini kolaylaştırmak amacıyla başlatılan bu uygulama, artık gençlerin Türkiye ile bağlarını ne ölçüde sürdürebileceklerini belirleyen bir eşik hâline geldi.
Dövizle Askerlik Nedir?
Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları açısından öne çıkan konulardan biri, Türkiye’de erkekler için zorunlu olan askerlik hizmetidir. Türkiye bu konuda bir düzenleme yaparak dövizle askerlik uygulamasını 1987 yılında hayata geçirdi. Ancak yurt dışındaki vatandaşlar için belirlenen bedellerin farklı dönemlerde arttırıldığı ya da düşürüldüğü görüldü. Son yıllarda yapılan düzenlemeler ile dövizle askerlik bedeli yurt içindeki bedelli askerlik ücretine eşitlendi. Son düzenlemeye göre yurt dışındaki vatandaşlar Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen yurt içi bedel ücretinin döviz karşılığını ilgili temsilciliklere ödeyerek askerlik hizmetini yerine getirebiliyor.
Dövizle askerlik uygulaması yurt dışında yaşayan yahut birden fazla vatandaşlığa sahip olan Türk vatandaşlarının yararlanabildiği bir uygulama: Amaç, yabancı bir ülkede bulunan vatandaşların, askerlik hizmetlerini yerine getirmelerinde kolaylık sağlamak ve muvazzaflık hizmet süreleri boyunca Türkiye’ye gelerek, bulundukları ülkedeki oturma ve çalışma haklarını kaybetmelerini önlemek. Aynı zamanda Türkiye’nin döviz ihtiyacı da göz önüne alınarak 1980 yılında başlatılan ve bugüne kadar kesintisiz uygulanan dövizle askerlik uygulamasına göre, yurt dışında en az üç yıl süreyle; işçi, işveren, bir meslek ya da sanat mensubu olarak çalışanlar, yabancı bandıralı gemilerde gemi adamı mesleğini icra edenler ve çok vatandaşlık hakkına sahip bulunanlardan, Millî Savunma Bakanlığınca verilen uzaktan eğitimi almaları ve ilgili kanunda yazılı dövizi ödemek suretiyle askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılmalarına imkân sağlanıyor. Daha önceki yıllarda, dövizle askerlik kapsamında 21 gün eğitim şartı varken 2011 yılında yapılan düzenleme ile bu şart kaldırılarak çevrimiçi bir eğitim getirildi. Ayrıca 2019 yılında yapılan düzenleme ile çoklu vatandaşlığa sahip olanlar için, 2020 yılında ise yurt dışında doğup ikamet eden ve süresiz oturum iznine sahip olanlar için 3 yıl çalışma şartı kaldırıldı.
Güncel durumda, dövizle askerlik hizmetinden yararlanacak yükümlülerin 1 Ocak – 30 Haziran 2025 tarihleri arasında ödemeleri gereken dövizle askerlik bedeli, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından Ocak ayında açıklanan memur aylık katsayısına göre yeniden hesaplanmış ve 243.013,44 TL olarak belirlenmiştir. Bu miktar kurun dalgalanması ile döviz cinsinden sürekli değişmekte ancak şu günlerde yaklaşık 5500-5600 euro arası bir miktara tekabül etmektedir. İlgili kişiler bu miktarın döviz karşılığını ödeyerek bu haktan yararlanabilmektedirler.
Dövizle Askerlik Bedeli Düşürüldüğünde Başvurular Rekor Kırdı
Dövizle askerlik başvuruları ile belirlenen ücret arasında doğrudan bir ilişki olduğu rakamlarla ortaya konuyor. 2011 yılına kadar her yıl ortalama 10 bin kişi başvururken, bu sayı 2011’de 52 bin 358’e fırladı. Bu ani yükselişin nedeni, bedelin 10 bin Euro’ya çıkarılmadan önce, daha düşük ücretle başvuru yapmak isteyenlerin oluşturduğu yoğunluk olarak açıklanıyor. Ancak bedelin 10 bin avro olduğu 2012’de sadece 6 bin 553 kişi başvuruda bulunmuştu: Bu sayı ise, 1984’ten bu yana görülen en düşük seviye.
Tablo 1: Yıllara göre yurtdışındaki vatandaşların dövizle askerliğe başvuru sayıları*.
2013 ile 2015 arasında söz konusu bedel 6 bin avroya düşürülmüş olsa da bu değişiklik başvuru sayısını kayda değer biçimde artırmadı; yıllık ortalama başvuru sayısı yine 10 bin civarında kaldı. Asıl büyük artış ise 2016’da yaşandı. Bedelin 1000 avroya indirilmesiyle birlikte başvuru sayısı 112 bin 79’a çıkarak rekor kırdı. Aynı yıl devletin kasasına bu uygulamadan 112 milyon avro girdi. 2017’de de 65 bin 518 kişi başvurdu. 2018 yılında ise sayılar yeniden 20 binin altına düştü; ancak bu düşüşün nedeni bedel ücreti değil, yılın büyük bölümünde uzaktan eğitim modülüne geçiş süreci nedeniyle başvuru alınamamasıydı.
Dövizle Askerlik, Vatandaşlıktan Çıkış Kararını da Etkiliyor
Vatandaşlıktan çıkma kararı, yalnızca yasal düzenlemelere değil, kişisel koşullara ve beklentilere de bağlı. Bazı ülkelerin çifte vatandaşlığa izin vermemesi gibi hukuki sınırlamaların yanı sıra, bireylerin yaşam tarzları ve geleceğe dair planları da bu süreci etkiliyor.
Dövizle askerliğe dair yapılan değişikliklerin sonuçları yalnızca başvuru sayıları ya da devletin elde ettiği gelirle sınırlı kalmıyor. Aynı zamanda, bu uygulama vatandaşlıktan çıkma eğilimini de etkileyen önemli bir faktör. Özellikle askerlik yükümlülüğünün yalnızca erkeklere yönelik olması, erkeklerin kadınlara kıyasla daha fazla vatandaşlıktan çıktığını gösteren istatistiklerle destekleniyor. Bu fark, vatandaşlık hukukunun temel ayrımlarından biri olan askerlik zorunluluğunun etkisini açık biçimde ortaya koyuyor.
Tablo 2: Yurtdışındaki 19-38 yaş arası erkek Türk vatandaşları için askerlik bedeli miktarı ve vatandaşlıktan çıkış sayıları.
2010-2020 yılları arasında 16 farklı Avrupa ülkesinde yaşayan, 19-38 yaş aralığındaki Türk vatandaşı erkeklerin vatandaşlıktan çıkma oranları dikkat çekici bir tablo sunuyor. Daha önce yılda ortalama 12 bin civarında seyreden bu sayı, dövizle askerlik bedelinin 10 bin Euro olduğu 2012’de 17 bin 775’e fırladı. Bu sayı, aynı yıl vatandaşlıktan çıkan kadın sayısı olan 11 bin 930’un yaklaşık yüzde 50’sinden fazlasına tekabül ediyor.
Ancak tablo birkaç yıl içinde tamamen değişti. Bedelin 1000 Euro’ya indirildiği 2016 ve 2017 yıllarında erkeklerde vatandaşlıktan çıkış oranları son 20 yılın en düşük seviyesine geriledi. 2017 yılında vatandaşlıktan çıkan erkek sayısı 8 bin 537’ye düşerken, kadınlarda bu sayı 8 bin 616’ya ulaştı. Böylece kadınların vatandaşlıktan çıkışı, son 10 yıl içinde ilk kez erkekleri geride bıraktı.
Tablo 3: 26-38 yaş aralığında olup Almanya’da yaşayan Türk vatandaşlarının yıllara göre vatandaşlıktan çıkış sayıları.
Yurt dışındaki Türk vatandaşlarının yaklaşık yarısının yaşadığı Almanya, vatandaşlıktan çıkış eğilimlerini anlamak açısından kritik bir örnek sunuyor. Almanya’daki verilere göre, diğer yaş gruplarında kadın ve erkeklerin vatandaşlıktan çıkma sayıları birbirine yakınken, 26-38 yaş aralığında erkeklerin Türk vatandaşlığından çıkma oranı her yıl kadınlardan daha yüksek oldu.
Bu yaş grubundaki erkeklerin vatandaşlıktan çıkış sayıları, dövizle askerlik bedelindeki değişimlere paralel olarak artıyor ya da azalıyor. Özellikle 2000 yılında Almanya’nın ulusal para birimi marktan AB’nin ortak para birimi avroya geçmesiyle birlikte, miktar değişmese de avronun marka kıyasla iki kat değerli olması nedeniyle dövizle askerlik maliyeti vatandaşlar açısından fiilen iki katına çıktı. Bu da erkeklerin vatandaşlıktan çıkışında belirgin bir artışa neden oldu.
Askerlik bedelinin 10 bin avro olduğu yıllarda, erkeklerin vatandaşlıktan çıkma sayısı kadınlara kıyasla iki katı aşarak aradaki farkı tarihin en yüksek seviyesine taşıdı. Örneğin, bir yıl içinde 7 bin 722 erkek vatandaşlıktan çıkarken, bu sayı kadınlarda yalnızca 2 bin 875’te kaldı. Buna karşılık, bedelin 1000 avroya düşürüldüğü 2017’de fark 300 kişiye kadar geriledi. 2018 yılında da benzer şekilde, erkek ve kadınlar arasındaki vatandaşlıktan çıkış farkı oldukça sınırlı kaldı.
Bedelin Yeniden 1000 Avroya İndirilmesi İçin Kanun Teklifi Verildi
Dövizle askerliğin bedeli yalnızca vatandaşlıktan çıkışları etkilemiyor. Aynı zamanda Mavi Kart sahiplerinin Türk vatandaşlığına başvurması önünde de bir engel oluşturuyor. Geçtiğimiz 2024 yılının haziran ayında Almanya’da yürürlüğe giren Vatandaşlık Yasası ile Almanya, çifte vatandaşlığa imkân tanımıştı. Ancak çifte vatandaşlık kapsamında Türk vatandaşlığı almak isteyenler sayısı beklentilerin altında kaldı. Bunun erkekler için en büyük sebeplerinden birisinin dövizle askerlik miktarının yüksekliği olduğu düşünülüyor. Bu sayılar bedel ücreti ve vatandaşlıktan çıkış arasındaki ilişkiyi gözler önüne seriyor.
Geçtiğimiz günlerde bu meseleye dair İstanbul Milletvekili Mustafa Yeneroğlu bir kanun teklifi verdi. Bedelin 1000 avroya düşürülmesini teklif eden Yeneroğlu, anayasanın 62’nci maddesinin yurt dışındaki vatandaşların Türkiye ile bağlarının korunmasını devletin bir yükümlülüğü olarak belirlediğini söyledi: “Bu bağın en önemli unsuru vatandaşlıktır. Vatandaşlığın kaybı, zamanla Türkiye ile bağların da zayıflamasına ve bir sonraki nesillerde kopmasına yol açacaktır.” Yeneroğlu, anayasal yükümlülüğün gereğinin yerine getirilmesinin Türk vatandaşlığının yanı sıra yurt dışında yaşadıkları ülke vatandaşlığına da sahip olan gençlerimiz açısından son derece önemli olduğunu vurguladı.
* Haberde kullanılan veriler için: Tavacı, E & Gündoğar, H. (2023) Dövizle Askerlik Uygulaması ve Sahadaki Yansımaları. M.Köse (ed.) Diaspora Politikalarına Dair Türkiye İçin Öneriler -1 Siyasi ve Sivil Haklar, Ankara, GavPerspektif
[…] Haber Linki: https://perspektif.eu/2025/04/23/dovizle-askerlik-nedeniyle-turk-vatandasligindan-ayrilanlar-artiyor… […]
Merhabalar, Oncelikle bilgilendirmeniz icin tesekkur edrim. Bende uzun yillardir yurtdisinda yasayan ve suan iflas etmis bir gurbetci olarak suanki bedeli dogru bulmuyorum ve 1000 euro nun kalici olarak belirli sartlarda devamini istiyoruz ve benim gibi cok gurbetci var maalesef! Iyi calismalar.