Kronik Bir Sorunun Çözümü: Dövizle Askerlik

Ahmet K. 49 yaşında. Aile birleşimiyle Almanya’ya gelmiş. Senelerce çalıştıktan sonra süresiz oturum almış. Ücretler çok yüksek olduğu için dövizle askerlik bedelini ödeyememiş ve asker kaçağı durumuna düşmüş. Ahmet K., senelerdir sadece telefondan konuştuğu, yaşlı olduğu için Almanya’ya getirtemediği annesinin cenazesine gidememiş. Hayatının en acı döneminde yaşadığı bu çaresizlik ve engellenmişlik duygusu, onun “anavatan Türkiye” ile olan bağını büyük ölçüde yıpratmış ve Türkiye’yle aidiyetini koparma noktasına kadar taşımış.

Bu tarz hikâyeler azınlıkta değil. Avrupa’da binlerce yetişkin erkek, burada kurduğu yaşamda bir “askerlik sorunu” taşımaya devam ediyor. Ya da ediyordu, 14 Ocak 2016 tarihine kadar.

Yurt Dışı Seçmene Artan İlgi

Sadece gümrük kapılarında oy kullanabilme uygulamasının kalktığı 2014 Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinden itibaren yurt dışından Türkiye’deki seçimlere katılım da giderek arttı. Randevu sistemi ile oy verilen 2011 Genel Seçimlerinden, 1 Kasım Seçimlerine kadar katılımın şaşırtıcı bir şekilde katlanarak artması, yurt dışına ilgisi ağırlıklı olarak “teşkilatlanma” üzerinden kurgulanan Türkiye’deki partileri de büyük ölçüde dönüştürdü. Neticede 7 Haziran 2015 Seçimleri, yurt dışı seçmenin seçim kampanyalarında önceki yıllara kıyasla daha sık tematize edildiği bir süreç oldu.

Hükûmet kurulamaması üzerine 1 Kasım’da seçimlerin tekrarlanması ise bu ilgiyi partiler açısından daha hayati bir zemine taşıdı: Yurt dışından gelecek yaklaşık 1.5 milyon oyun, Türkiye’deki birçok ilde seçim sonucunu değiştireceği gerçeğinden hareketle yurt dışı seçmene vaatler de arttı.

Emeklilerin durumu, yurt dışındaki vatandaşlara seçme ve seçilme hakkı ve dövizle askerlik neredeyse bütün partilerin vaatleri arasında yer alan konular oldu. Örneğin AK Parti Türkiye’den borçlanarak emekli olan yurt dışındaki emeklilerin bulundukları ülkelerde yarı zamanlı çalışabilmeleri ve dövizle askerliğin 6 bin Euro’dan bin Euro’ya indirilmesini vadederken CHP, yurt dışı milletvekilliği kapsamında yurt dışındaki vatandaşların, her 300 bin seçmene bir milletvekili düşecek şekilde, 10 milletvekili ile temsil edileceği vaadinde bulundu. MHP bu anlamda daha genel vaatlerde bulunurken (“Yurt dışında yaşayan Türk gençliğinin askerlik, yurda uyum, yabancılaşmadan korunma ve ülke bağlarının kuvvetlendirilmesi önemle ele alınacak” gibi), Saadet-BBP ve HDP’nin seçim bildirgelerinde somut vaatler yer almadı.

AK Parti dışındaki partilerin yurt dışı seçmene yönelik vaatlerini uygulama konusundaki iradelerini ölçemiyoruz, çünkü siyasi irade kendilerinde olmadığı için uygun bir alana da sahip değiller. Öte yandan tek başına iktidar olan AK Parti’nin 1 Kasım’ın ardından yurt dışı seçmene yönelik vaatlerindeki aşamayı incelemek önem arz ediyor.

1 Kasım’ın Ardından Vaatlerdeki Durum

1 Kasım seçimlerinin ardından AK Parti 100 günlük bir acil eylem planı hazırlayarak seçim döneminde verilen vaatlerin hayata geçirilmesi konusunda yönetmelik ve yasaların gerçekleştirilmesi için ön hazırlık yapmıştı. Dövizle askerlik bedelinin indirilmesi de bu eylem planının içinde yer alıyordu. Fakat dövizle askerlik kanun metni için bekleyen onbinler, TBMM Başkanlığına 22 Aralık 2015 tarihinde iletilen “Askerlik Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı”nı okuduklarında büyük hayal kırıklığına uğradılar. Kanun metninde, öncekine kıyasla ağır şartlar yer alıyor, tabiri caizse dövizle askerlik 1.000 Euro’ya düşürülüyor, fakat bu uygulamadan yararlanacakların kapsamı mümkün olduğunca daraltılmaya çalışılıyordu.

Önceden “yurt dışında en az 3 yıl çalışmak” şartı konulan dövizle askerlik imkânı, “diğer ülkenin vatandaşlığına sahip olmak, başvuru sırasında bulunulan yaşın en az yarısı kadar süre ile yabancı ülkede ikamet etmiş olmak, kanuni rüşt yaşına kadar alınan eğitimin en az beş yıllık bölümünü yabancı ülkede tamamlamış olmak” gibi maddelerle oldukça daraltılıyordu.

Tasarı, yıllardır asker kaçağı olduğu için Türkiye’ye gidemeyen, akrabaları ile senelerdir görüşememiş, Türkiye ile aidiyeti büyük ölçüde zedelenmiş binlerce insanın beklentisini boşa çıkardı. Ayrıca yurt dışı seçmende, kendisine yönelik vaadin tam da belirtildiği gibi yerine getirilmediği hissi oluşturdu. Tepkiler üzerine kanun tasarısı revize edilerek ilk metinde yer alan ağırlaştırılmış şartlar çıkartıldı ve daha geniş bir kitleyi kapsayacak şekilde dövizle askerlik bedeli 6 bin Euro’dan 1.000 Euro’ya indirildi.

Kapsamı mümkün olduğu kadar genişletilen yasa, on binlerce insanın sorununu çözüyor. Bundan sonra Türkiye ile aidiyeti önünde askerliğin büyük bir engel teşkil ettiği bu insanlar için dövizle askerlik düzenlemesinden daha da hayati bir şey kalıyor: Türkiye’deki siyasetçilerin yurt dışında yaşayan insanlara yönelik bakış açılarının değişmesi ve kronikleşmiş sorunlara yerinde adımlar atacak doğru bir yaklaşımın siyasi karar alıcılar tarafından sahiplenilmesi.

Dövizle Askerlik İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Yeni düzenlemeden kimler faydalanacak?

En az 3 yıl yurt dışında oturma veya çalışma iznine sahip Türk vatandaşları 38 yaşına kadar başvuru yaparak 1.000 Euro ödemeleri hâlinde bu haktan yararlanabilecekler.

Kanundan herkes faydalanabilecek mi?

Kanun yaş sınırı olmaksızın herkesi kapsıyor. 38 yaş üzerinde olan ve dövizle askerlik hizmetinden yararlanmak üzere başvurmayanlar ile başvurdukları hâlde ödemelerini tamamlamamış olanlar da gerekli şartları sağladıkları takdirde 31 Aralık 2017 tarihine kadar 1.000 Euro ödemeleri durumunda askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılacaklar. 38 yaş üzeri olup, bu tarihten sonra dövizle askerlik hizmeti için başvurmayan veya ücreti yatırmayanlar bu hakkı kaybedecekler.

Cezalı konumda olanlar da başvurabilirler mi?

38 yaş üstü olup asker kaçağı olanlar için 31 Aralık 2017 tarihi esas alınacak. Bu tarihe kadar cezalı olanlar da 1.000 Euro ödeyip dövizle askerlik yapabilecekler.

Ödemeler ne zaman yapılabilir?

Yurt dışındaki vatandaşlar kanun değişikliğinin Resmi Gazete’de yayımlandığı 27 Ocak 2016 tarihinden itibaren bu haktan faydalanabilirler.

Daha önce yüksek bedeller ödemiş olanlara ne olacak?

Burada iki durum söz konusu:

Daha önce başvuru yapmış ve gerekli şartları taşıyan kişiler 1.000 Euro ödeyerek askerlik hizmetini yerine getirmiş olacaklar.

Daha önce başvurusunu yapmış ve taksit ödemeye başlamış olan kişiler de askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılacaklar. Ancak fazla ödeme yapanların farkları geri ödenmeyecek.