Çoklu Vatandaşlık ve Askerlik Hizmeti: Dövizle Askerlik Nedir?
Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları dövizle askerlik uygulaması ile askerlik hizmetini yapmış sayılmaktadır. Peki nedir bu dövizle askerlik? Şartları nelerdir?
Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları için en önemli meselelerden birisi de Türkiye’de erkekler için zorunlu olan askerlik hizmetidir. Zorunlu askerlik her devlette bulunmadığı gibi olan devletlerde de bu hizmetin yerine getirilmesine dair farklı farklı sistemler mevcuttur. Bu noktada birden fazla devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olan insanların askerlik hizmetlerinin nasıl olacağı sorusu cevaplanmayı bekliyor. Bu konuda düzenlemeler yapan Türkiye’de de dövizle askerlik uygulaması benimsenmektedir. Peki dövizle askerlik nedir? Dövizle askerlik şartları nelerdir? Dövizle askerlik nasıl yapılır? Dövizle askerlik için belirlenen bedel miktarı ne kadardır?
Çoklu Vatandaşlık Durumunda Zorunlu Askerlik
Genel olarak dünyadaki en yaygın uygulamalarda çoklu vatandaşlık sahibi kişiler mesken ülkede askerlik yaparak diğer ülkedeki askerlik hizmetini de yapmış sayılmaktadır. Benzer şekilde yoğun bir diaspora nüfusuna sahip ülkelerin karşılıklı anlaşma veya tanıma prosedürleri ile yurt dışında yaşayan vatandaşları için askerlik yükümlülüğün yerine getirilmesine ilişkin kurallar belirledikleri görülmektedir.
Türkiye’de benzer şekilde yürülükten kaldırılmış olan (mülga) 1111. sayılı Askerlik Kanunu’nun 2. maddesi doğrultusunda belirlenen esaslara göre belirli şartlarla çifte vatandaşlığa sahip Türk vatandaşları talepleri hâlinde, tabiiyetinde bulundukları diğer ülkede askerlik yaptıklarını belgelemek kaydıyla Türkiye’deki askerlik yükümlülüğünü yerine getirmiş sayılıyordu. Bu doğrultuda özellikle Almanya, Avusturya, Fransa gibi Türkiye kökenlilerin yoğun olduğu ülkeler ve Tunus, Suriye gibi farklı ülkelerde yapılan askerlik hizmeti kabul edilmekteydi. Ancak zamanla -bu ülkelerin bir kısmında zorunlu askerlik hizmeti kaldırılması veya bakanlık tarafından listeden çıkarılması sebebiyle- muafiyete hak sağlayan ülkeler listesi iyice daraldı. Mevcut durumda yalnızca Tunus ile böylesi bir ikili anlaşma olduğu göz önüne alındığında Tunus dışında bir ülkede askerlik hizmeti yapmış olan birisinin muafiyet hakkından yararlanabilmesi mümkün değil.
Dövizle Askerlik Nedir?
Dövizle askerlik uygulaması yurt dışında yasayan yahut birden fazla vatandaşlığa sahip olan Türk vatandaşlarının yararlanabildiği bir uygulamadır. Amaç, yabancı bir ülkede bulunan vatandaşların, askerlik hizmetlerini yerine getirmelerinde kolaylık sağlamak ve muvazzaflık hizmet süreleri boyunca Türkiye’ye gelerek, bulundukları ülkedeki oturma ve çalışma haklarını kaybetmelerini önlemektir. Türkiye Cumhuriyeti’nde bu anlamdaki düzenlemeler özel olarak (sadece yurt dışındaki işçiler için olduğundan) 1980 yılındaki dövizle askerlik ve genelde de 1987 yılında hayata geçirilen bedelli askerlik düzenlemeleridir. Türkiye’nin kitlesel dış göç tarihi, 1960’larda başlamış olsa da ilk 20 yıl boyunca yurt dışında yasayan Türk vatandaşlarının askerlik hizmetini nasıl yapacağına bir düzenleme bulunmamaktaydı. Göç süreci ile işçilerin askerlik durumundan kaynaklı bazı sorunların bu ilk dönemlerde de dile getirildiği bilinmektedir.
Aynı zamanda Türkiye’nin döviz ihtiyacı da göz önüne alınarak 1980 yılında başlatılan ve bugüne kadar kesintisiz uygulanan dövizle askerlik uygulaması şu şekilde işletilmektedir: Yurt dışında en az 3 yıl süreyle; işçi, işveren, bir meslek ya da sanat mensubu olarak çalışanlar, yabancı bandıralı gemilerde mürettabatlık yapanlar ve çok vatandaşlık hakkına sahip bulunanlardan, Millî Savunma Bakanlığınca verilen uzaktan eğitimi almaları ve ilgili kanunda belirlenen dövizi miktarını ödemek suretiyle askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılmalarına imkân sağlanmaktadır. Daha önceki yıllarda, dövizle askerlik kapsamında 21 gün eğitim şartı varken 2011 yılında yapılan düzenleme ile bu şart kaldırılarak çevrimiçi bir eğitime geçildi. Ayrıca 2019 yılında yapılan düzenleme ile çoklu vatandaşlığa sahip olanlar için, 2020 yılında ise yurtdışında doğup ikamet eden ve süresiz oturum iznine sahip olanlar için üç yıl çalışma şartı kaldırılmıştır.
Türkiye’de uygulanan dövizli askerlik uygulamalarında 2019 yılına kadar bedeller döviz olarak belirlendi ve sürekli olarak değiştirildi. 2000-2012 arasında saptanan bedel 5 bin avro civarındayken 2012 yılında 10 bin avroya çıkarıldı ve 2016 yılında 1000 avroya düşürüldü. 2018 yılına gelindiğinde ise 2 bin avro miktar olarak saptandı. 2019 yılında çıkarılan yeni yasa ile birlikte yurt içindeki bedelli askerlik için belirlenen fiyatın döviz karşılığı istenmeye başlandı.
Yürürlükteki Dövizle Askerlik Düzenlemesi
Askerlik hizmetine dair son büyük değişiklik 2019 yılında çıkarılan yeni Askeralma Kanunu ve 2020’deki yönetmeliktir. Yeni düzenlemeler ile modern, öngörülebilir ve eşit hizmet sürelerine sahip bir askerlik sisteminin oluşturulması amaçlanıyor. Bu çerçevede genel askerlik süresi 6 aya indirildi, bedelli askerlik sürekli hâle getirildi, dövizle askerlik için daha önce var olan 38 yaş sınırı kaldırıldı ve yükümlülerin kendi mesleki veya öğrenim hayatlarında gerçekleşebilecek kesinti minimuma düşürüldü. Önceki dönemlerde yurt içindeki bedel miktarı ve dövizle askerlik bedel miktarları ayrı ayrı belirlenirken, yeni kanun ile ikisi eşit hâle getirildi. Artık yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları da askerlik hizmetini tamamlamak için yurt içi için belirlenen bedelin döviz karşılığını ödemekte.
Güncel durumda, dövizle askerlik hizmetinden yararlanacak yükümlülerin Temmuz – 31 Aralık 2024 tarihleri arasında ödemeleri gereken dövizle askerlik bedeli, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından Temmuz 2024 ayında açıklanan memur aylık katsayısına göre yeniden hesaplandı ve 217 bin 870 Türk Lirası olarak belirlendi. Yurt dışındaki bedelli asker adayları bu miktarın döviz karşılığını ödeyerek bu haktan yararlanabiliyor.
Dövizle Askerlik Uygulamasından Kimler Yararlanabilir?
Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşlarının resmî olarak çalışma iznine sahip olduğu ülkede yurt içinde geçirilen süreler hariç olmak üzere en az toplam üç yıl (1095 gün) süre ile fiilen çalışmış olmaları durumunda dövizle askerlikten yararlanmaya haklarına sahip. Ayrıca yurt dışında ikamet eden ve birden fazla vatandaşlığa sahip olanlar ile yurt dışında doğup yurt dışında ikamet eden ve süresiz ikamet iznine sahip olanlar için şu şart aranıyor: Yurt içinde geçirilen süreler hariç olmak üzere en az üç yıl (1095 gün) süre ile fiilen yabancı ülkede bulunmuş olmaları durumunda bu uygulamadan yararlanabiliyorlar.
Başvuru hakkı olanlar bulundukları ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti Konsoloslukları aracılığıyla yurt içinde belirlenen bedelin döviz karşılığını peşin olarak ödeyerek ve Millî Savunma Bakanlığınca verilen uzaktan eğitimi alarak askerlik hizmetlerini yapmış sayılıyorlar. Söz konusu uzaktan eğitimin içeriğinde “Ülkemizi Tanıyalım”, “Türk Silahlı Kuvvetlerini Tanıyalım” ve “Temel Askerlik Eğitimi” ana başlıkları yer alıyor.
