Böcekler Artık Gıdada! Avrupa’da “Yenilenebilir Böcekler” Yasası

2021 yılından bu yana Avrupa Birliği’nde haşeratların gıda ürünlerinde kullanılmasına dair beş yeni yasa yürürlüğe girdi. Özellikle 2023 ve 2025 yıllarının başında bu yasalar, sosyal medya platformlarında yoğun bir şekilde tekrar gündeme geldi ve tüketiciler tarafından büyük tepki topladı. Tepkilerin temel nedeni, bazı böcekler ve onlardan elde edilen maddelerin, 2023 yılının Ocak ayından itibaren birçok gıda ürününe eklenmesine izin verilmiş olmasıydı. Bu maddelerden biri çekirge tozu, diğeri ise tahıl küf böceği lavraları (yumurtaları)ydı. Hangi ürünlerde bulunabilecekleri ve bunlardan nasıl kaçınılabileceği hakkında geniş çapta tartışmalar yaşandı. Peki, böcekler ve onları içeren maddeleri tüketmek helal mi?

Böceklerden elde edilen maddelerinin gıda endüstrisinde kullanımı aslında bir yenilik değil. Çok uzun süredir belirli ürünlerde hâlihazırda haşerat kaynaklı maddeler kullanılıyor. Bu maddelerden biri kırmızı renklendirici olan ve böceğin gövdesinden alınan karmin (E120), bir diğer madde ise parlatıcı olarak kullanılan ve bir böceğin salgıladığı maddeden elde edilen şellak (E904).

Gıda Bileşeni Olarak Bugüne Kadar Avrupa’da Hangi Böceklere İzin Verildi?

Gıda bileşeni olarak,

• Haziran 2021 yılında un böceğine (kurutulmuş)
• Kasım 2021 yılında göçmen çekirgeye (dondurulmuş, kurutulmuş ve toz hâlinde)
• Şubat 2022 yılında un kurduna (dondurulmuş, kurutulmuş ve toz hâlinde)
• Şubat 2022 yılında ev cırcır böceğine (dondurulmuş, kurutulmuş ve toz hâlinde)
• Ocak 2023 yılında ev cırcır böceğine (yağı alınmış toz hâlinde)
• Ocak 2023 yılında tahıl küf böceği veya buffalo kurduna (dondurulmuş, macun kıvamında, kurutulmuş, toz hâlinde)
• Şubat 2025 yılında un kurtlarına (UV ışınlarıyla işlem görmüş toz hâlinde)

izin verildi.

“Helal Gıda Talebinin Market Rafında Görünür Olmasını İstiyorum”

Dosya: "Sosyal Medya" 31 Ocak 2023

Bu maddelerin tüketime uygun görülmesinin nedeni et ve balık dışında alternatif bir protein kaynağı olarak değerlendirilmeleri. Bol miktarda protein içermelerinin yanı sıra etten daha besleyici ve yetiştirme şartları açısından çevre dostu olmaları olumlu nedenler arasında sayılıyor. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) tarafından bu maddelere onay verilmiş olsa da bazı insanlarda alerjik reaksiyonlar tetikleyebileceğinden ambalajdaki içerik listesinde ayrıyeten bir alerji uyarısı eklenmesinin zorunlu olduğu komisyon kararında belirtildi.

Yürürlüğe giren bu yeni yasalarla beraber haşerat kaynaklı maddelerin hemen hemen her ürüne ilave edilmesine izin verildi. Bunların arasında hamur işleri, çorbalar, pizzalar, kurabiyeler, soslar, tahıllar, cips ve krakerler var.

Bundan Sonra Tüm Ürünlerde Böcek Olabilir mi?

Yeni düzenlemelerle birlikte böcek kaynaklı maddelerin gıdalarda kullanımı belirli şirketlere tahsis edildi. Ancak bu izinler başvuruyu yapan şirketlere özel olup ilk beş yıl boyunca başka firmalar tarafından kullanılamayacak. Şu an için bu izne sahip olan şirket sayısı yalnızca beş olup henüz hiçbiri beş yıllık süresini tamamlamadı.

Mevcut izin ve süreleri şu şekilde:

• Un kurdu ve un larvaları: 2028 yılına kadar yalnızca Fransa’daki SAS EAP Group şirketine ait.
• UV ışınlarıyla işlenmiş un larvaları: 2030 yılına kadar sadece Fransa’daki Nutri’Earth şirketine izin verildi.
• Göçmen çekirge: 2026 yılına kadar yalnızca Hollanda’daki Fair Insects BV şirketine tahsis edildi.
• Ev cırcır böceği: 2027 yılına kadar sadece Vietnam’daki Cricket One Co. Ltd. şirketine ait.
• Tahıl küf böceği ve Buffalo larvaları: 2028 yılına kadar yalnızca Hollanda’daki Ynsect NL B.V. şirketi tarafından kullanılabilir.

Bu nedenle tüm ürünlerde böcek içeriklerinin bulunacağını söylemek doğru olmaz. Şu an için yalnızca belirli şirketler belirlenen tarihlere kadar böcek kaynaklı maddeleri ürünlerinde kullanabilir. Ancak unutulmamalıdır ki böcek bazlı içerikler buğday, et ve soya gibi yaygın gıdalardan daha pahalı. Ayrıca böcek ürünleri hâlâ niş bir pazarın parçası ve yalnızca belirli bir kitleye hitap ediyor. Bu nedenle marketten aldığımız günlük ürünlere eklenmesi pek gerçekçi değil.

Böcek Kaynaklı Madde İçeren Ürünler Nasıl Anlaşılabilir?

Bir gıda maddesinde böcek kaynaklı madde olup olmadığını anlamak ise gayet basit: Bunun için ürünlerin içerik bölümlerinin kontrol edilmesi yeterli. Avrupa Birliğindeki yönetmenliğe göre haşerat kaynaklı maddelerinin içerikte belirtilmesi zorunlu.

Almanya’da bu tür maddeleri şu isimlendirmelerden anlayabilirsiniz:

• teilweise entfettetes Pulver aus … (Kısmen yağdan arındırılmış [böceğin türü] tozu)
• getrocknete Larven/Pulver von … (Kurutulmuş larva/ [böceğin türü] tozu)
• Hausgrille/Acheta domesticus (Ev çekirgesi)
• Larven des Glänzendschwarzen Getreideschimmelkäfers/Buffalowurm/Alphitobius diaperinus (Parlak siyah tahıl küf böceği larvaları/buffalo kurdu)
• Wanderheuschrecke/Locusta migratoria (Göçmen çekirge)
• Larven des Mehlwurms / Mehlkäfer / Mehlwürmer / Tenebrio molitor (Un kurdu larvası, Un böceği, Un kurdu)

Ayrıca, ProVeg’in vegan ve vejeteryan damgalı ürünlerinde haşerat kaynaklı maddelerin kullanımı yasak. Buna ek olarak Almanya’daki Tüketici Merkezi (Verbraucherzentrale) haşerat içeren ürünlerin ön yüzüne ayrıyeten bir uyarının eklenmesini talep ediyor.

Kebaba Yasak, Menüde Helal Yemeğe Boykot: Gastronomik Irkçılık

DOSYA: Yemeğin Göçü 1 Haziran 2022

Böcek Katkıları İçeren Ürünleri Tüketmek Helal mi?

Çekirge hem Yahudilikte hem Hz. Peygamber (s.a.v.) döneminde çokça tüketilen ve sevilerek yenilen gıdalardandır. Çekirgenin helalliği hadislerle sabittir:

“Rasulullah (s.a.v) ile birlikte altı veya yedi sefere çıktık ve onunla beraber çekirge yedik.”[1]

“Bize iki ölü helâl kılındı: Balık ve çekirge…”[2]

Bundan dolayı Sünni mezhepler arasında haşerat türü böcekler içerisinde sadece çekirgenin helalliği konusunda fikir birliği vardır.[3] Sadece Maliki mezhebinde ayrıyeten bir tezkiye şartı aranmaktadır.[4] Yani çekirge yenilmeden evvel öldürülmesi/kesilmesi gerekmektedir ve kendiliğinden ölmemiş olmalıdır (mesela doğa şartlarından, hastalıktan vs).

Kurt ve böceklerin tüketimi mezheplerin çoğunluğuna göre helal görülmemiştir. Bundan dolayı larvaları (yumurtaları) da mekruh sayılmaktadır.[5] Sadece Maliki mezhebi haşeratı helal olarak değerlendirmektedir.[6] Dolayısıyla çekirge dışındaki böceklerin kurutulmuş larvaları (yumurtaları) Malikilerce helal, diğer üç mezhebe göre ise mekruhtur.

Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) tarafından bu yeni maddelerin sağlığa zararlı olmadıkları saptanmıştır, aksi takdirde bunları haram olarak değerlendirmek gerekirdi.

Kaynaklar

[1] Buhari, “Sayd”, 13, Müslim, “Sayd”, 52

[2] Ahmed b. Hanbel, Müsned, II/97; İbn Mâce, “Sayd”, 9, “Et’ime”, 31

[3] Ahmet Naim, Kamil Miras, Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi C:XII, S. 17-18, İbn Kudâme, el-Muğni, II, 468

[4] İbn Kudâme, el-Muğni, II, 469; Cessâs, Ahkâmu’l-Kur’ân, I, 348; İbn Rüşd, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid, II, 258

[5] Yüksel Çayıroğlu, İslam Hukukuna Göre Helâl Gıda, 161

[6] İbn Kudâme, el-Muğnî, II, s. 479