'Dosya: "Avrupa'da İslami Temsil Kurumları"'

Belçika İslam Temsil Kurumu: Exekutif (EMB)

Belçika’da tanınmış 7 din ve hayat felsefesinden biri olan İslam’ı devlet karşısında Exekutif temsil ediyor. İslam temsil kurumu Exekutif’in kuruluşu, çalışma alanları ve kuruma yönelik tartışmaları bilmek, aynı zamanda Belçika’da İslam’ın kurumsallaşmasını anlamak için de gerekli.

Fotoğraf: Alexandros Michailidis/shutterstock.com | Değişiklikler: Perspektif

Flemenkçede “Het Executief van de Moslims van België”, Fransızcada ise “L’Exécutif des Musulmans de Belgique” adını taşıyan Belçika İslam temsil kurumu olan Exekutif, Belçika’daki İslam’ın kurumsallaşmasının sembolü. Kısa adıyla EMB olarak isimlendirilen Exekutif, Müslümanları ilgilendiren konularda devletin birincil ve tek resmî muhatabı olmakla birlikte yasal olarak belirlenen çerçevede din hizmetinin idari işlerini gerçekleştirmekle yükümlü.

Belçika’da dinlerin kurumsallaşması tanınma yoluyla gerçekleşiyor. Ülkede altı din ve dinden bağımsız bir hayat felsefesi olmak üzere 7 din ve hayat felsefesi tanınmış durumda. Tanınmış dinler ve hayat felsefeleri devlet tarafından finanse ediliyor, fakat devlet din işlerine müdahele edemiyor. Her tanınmış din ve hayat felsefesi din işlerinin idare edildiği bir temsil kurumuna sahip olmakla birlikte çalışma alanı yasalar çerçevesinde belirlenmiş durumda. Exekutif ise Belçika’da İslam dininin resmî temsil kurumu olarak faaliyet gösteriyor.

Exekutif’in Tarihçesi

İslam dininin Belçika’da 1974 yılında tanınması, işçi göçünün durdurulması sürecinde ve uluslararası petrol krizi sonrasında Suud Kralı Faysal’ın Belçika ziyaretinden hemen önce gerçekleşti. İslam’ın tanınması 1974 yılına dayansa da bugün bildiğimiz şekli ile Exekutif’in kuruluşu 1999 yılında gerçekleşti. İslam dininin tanınmasının ardından resmî temsil görevi başta Suud merkezli İslam Kültür Merkezine verilmişti. İslam Kültür Merkezinin Suud merkezli olmasına Belçika’da Müslümanlardan bazı kesimlerin karşı çıkması ile birlikte 1990 yılında farklı etnik kökenlerden ve mezheplerden oluşan Alimler Konseyi kuruldu. Alimler Konseyi de Belçika Müslümanları tarafından desteklenmeyince idareten İslam öğretmenleri ve din eğitimi alanında çalışmalarına devam etti. 

Alimler Konseyinin 1993’ta feshedilmesinin üzerine çok kısıtlı bir çalışma çerçevesi dâhilinde Exekutif’in ilk adımları atıldı. Yapılan görüşmeler neticesinde zamanın Adalet Bakanlığının onayı ile 1998 yılında Belçika’da yaşayan bütün Müslüman vatandaşların katılabildiği seçimler düzenlenerek bugün bildiğimiz Exekutif’in ilk genel kurulu düzenlendi. Neticede 3 Mayıs 1999 kanunu ile Belçika resmî İslam temsil kurumu Exekutif kurulmuş oldu. Kurum Belçika’da Müslüman organizasyonların bulunduğu hiyerarşinin en üst seviyesinde yer alarak ülkedeki yaklaşık 400 caminin en tepesinde konumlanıyor.

Exekutif’in Çalışma Alanı

İslam temsil kurumu Exekutif’in çalışma alanı ikiye ayrılıyor. Kurumun ilk görevi devletin resmî muhatabı olması. Devletin Müslümanları ve İslam’ı ilgilendiren konularda başvurduğu kurum olan Exekutif, devletin gerektiğinde istişare yapmak üzere aynı masaya oturduğu, yeri geldiğinde iş birliği yaptığı, bazen de karşı karşıya geldiği bir organizasyon. Örneğin Belçika’da imam eğitiminin geliştirilmesi için Exekutif ve devlet istişareli bir şekilde hareket ederken elektroşoksuz hayvan kesiminin yasaklanması konusunda karşı karşıya gelerek kozlarını mahkemede paylaşıyorlar.

Exekutif’in diğer çalışma alanı ise kanuni çerçevede belirlenmiş olan ve kendisine yetki verilen konuları kapsıyor. Geniş bir görev yelpazesi olan Exekutif’in başlıca çalışma alanları devlet tarafından tanınma talep eden yerel camilerin dosyalarının hazırlanması, okullardaki İslam derslerinin düzenlenmesi, İslam dersi öğretmenlerinin eğitimi ve atanmaları, hastanene, hapishane, huzur ve bakım evleri gibi hizmet kurumlarında görev yapan Müslüman danışmanların eğitimi ve atanmalarını düzenlemek. Bunların yanı sıra kurum ayrıca yerel mezarlıklarda Müslümanlara ait parselleri belirleme, helal kesim sertifikası verme ve ulusal kanalda yılda iki kez bir saatlik İslami yayın yapma yetkisine sahip.

Exekutif’in Yapısı

Bu çalışmaları gerçekleştirmek için Exekutif bünyesinde farklı kademelerde ve farklı görevlerden oluşan yan birimler mevcut. Exekutif’in başlıca yönetimi başkan ve iki dil grubundan birer tane olmak üzere iki başkan yardımcısının yer aldığı yönetim kurulunda gerçekleşiyor. Exekutif’in çalışma alanlarındaki bürokrasi ise başında bir genel sekreterin bulunduğu kadrolu personel tarafından üstlenilmiş durumda.

Bunların yanı sıra iki önemli yan kol daha mevcut: Bunlardan birincisi toplumsal ve siyasal sorunları ele almak için istişarelerin yapıldığı ve birçok İslami kurumun yöneticelerinin yer aldığı, “Vatandaş Platformu” olarak tanımlanan Belçika İslam Kurumları Koordinasyon Kurulu. İkincisi ise dinî meselelerde fetva verme yetkisine sahip olan Alimler Konseyi.

Exekutif 2014 yılında kurumsallaşma sürecini sağlam temellere oturtabilmek amacıyla bir yenilenme sürecine girerek genel kurul ve yönetim kurulu oluşumu prosedürünü yenilemişti. Bu yenilenme neticesinde artık Exekutif seçimlerinde yenilenme sürecini kabul eden Belçika’daki 300 caminin temsilcilerinden oluşan bir genel konsey kuruluyor. Bu genel konseyden 51, buna ek olarak dışarıdan 10 kişi seçilerek 61 kişiyle bir genel kurul oluşturuluyor. Exekutif’in 17 kişilik yönetim kurulu da, bu genel kurul tarafından belirleniyor. Yönetim kurulu başkanı Exekutif başkanlığını üstleniyor ve dolayısıyla Belçika Müslümanlarının sözcüsü konumunu alıyor.

İslam Temsil Kurumunda Çeşitlilik

Tıpkı dünyanın diğer ülkelerinde olduğu gibi Belçika’daki Müslüman topluluk da tek tip bir yapıya sahip değil. Dine dayalı nüfus sayımlarının yasak olması nedeniyle resmî veriler olmasa da tahminlere göre Belçika’daki Müslümanlar toplumun yüzde yedisini teşkil ediyor. 770 bin kişiye tekabül eden yüzde yedilik bu Müslüman topluluk, onlarca farklı etnik köken, mezhep ve cemaatten oluşuyor. Bu zengin çeşitliliği temsil etmesi gereken Exekutif’te de bu yapının yansıması olarak kendine has bir oluşum var.

Bahsi geçen etnik ve itikadi farklılıkların yeteri kadar temsil edilebilmesi için Exekutif’in her kademesinde kurullar üç ayrı gruptan oluşuyor. Bunlar Fas kökenli Müslümanlar grubu, Türk kökenli Müslümanlar grubu ve Arnavutluk, Pakistan, Afrika ve Belçika asıllı Müslümanlar gibi diğer Müslümanların grubu şeklinde. Her grup yine kendi içerisinde mezhep ve cemaat farklılıklarından yola çıkarak bir denge gözetiyor.

Exekutif Nasıl Finanse Ediliyor?

Belçika devleti laiklik ilkesi gereğince din işlerine karışmamakla birlikte devlet tarafından tanınmış bütün dinleri finanse ediyor. Tanınmış dinlerin finansmanı iki şekilde gerçekleşiyor. Birincisi tanınmış dinler resmî temsil kurumları aracılığıyla çalışmalarını gerçekleştirmek için sübvansiyon alıyorlar. Bu sübvansiyon metodu 1801 yılında Napoleon Bonaparte ve Papa Pius arasında yapılan Konkordata’ya dayanıyor. Pastanın yüzde 85’e tekabül eden en büyük payı Katolik Kilisesine veriliyor. Geriye kalan yüzde 15’lik pay ise tanınmış olan diğer dinler arasında, inançlı sayısına göre pay ediliyor. Katolik Kilisesinin aldığı pay ise Belçika nüfusuna göre belirleniyor. Sübvansiyon bütçesi 2010 yılında 320 milyon avro iken 2019 yılında tanınmış dinler için devlet bütçesinden neredeyse yarım milyon avro ayrıldı.

İkinci finansman şekli ise din adamlarının maaşları ve emekliliklerinin devlet tarafından karşılanmasını kapsıyor. Belçika Anayasasının 181. maddesine göre din adamlarının maaşları ve emeklilikleri devlet tarafından karşılanıyor. Bunun neticesinde tanınmış camilerde görev yapan imamların maaşları ve emeklilik maaşları Belçika Adalet Bakanlığı bütçesinden ödeniyor. İslam dersi öğretmenlerinin maaşları ise kadrolu öğretmenler olarak bölgesel eğitim bakanlıkları tarafından ödeniyor.

Exekutif’e Dair Kamuoyu Tartışmaları ve Eleştiriler

Mevcut konjonktürde Belçika’da İslam ile ilgili yapılan tartışmaların sayısı ne kadar çok ise, Exekutif de bir o kadar tartışmaların merkezinde bulunuyor. Kuruma yöneltilen eleştirilerin başında iyi yönetilmeme, şeffaf olmama, şahsi menfaatlerin önde olması gibi noktalar geliyor. Bunun yanı sıra temsil kurumunun bütün Belçika Müslümanlarını temsil etmediğini söyleyen kesimler de mevcut. Özellikle genç nesil ve azınlık cemaatler Exekutif’in temsil yetkisini sorguluyor. Bunların yanı sıra “progresif” ve “entelektüel” Müslüman şahsiyetlere de kurum içinde yer verilmesi gerektiği yönünde sesler yükseliyor. Kadın-erkek, Flaman-Frankofon, etnik köken ve genç-yaşlı olmak üzere yapının yönetim kademelerinde de yenilik gerektiğini savunanlar var.

Exekutif sadece kurum olarak değil, toplumsal tartışmalardaki pozisyonu nedeniyle de tartışılıyor. Elektroşoksuz hayvan kesim yasağı çerçevesinde Exekutif, Belçika Hayvan Refahı Bakanı’na negatif tavsiye verdiğinde progresif olmamakla suçlanmıştı. Belçika’da düzenlenmesi hedeflenen imam eğitimi konusunda da Exekutif’in yetki alanı yine tartışılmıştı. Bölgesel devletlerin yetkisinde olan cami tanınma iptali prosedürlerinde de yine Exekutif merkezi rol oynuyor. Devlet tarafından cami tanınma iptal prosedürü başlatıldığında Exekutif hem devlete görüş bildiriyor hem de cami ile iletişime geçerek tanınma iptal prosedürüne sebebiyet veren mesele hakkında soruşturma başlatıyor. 

Kurumsallaşmanın Zorlukları

Belçika İslam temsil kurumu zor bir görev üstlenmekte, nitekim kurum birçok etnik köken, mezhep ve görüşü bir araya getirip, hem devlet nezdinde hem toplum karşısında bu zengin çeşitli tabanı temsil etmek zorunda. Kurumun bünyesinde birçok etnik köken ve dinî görüş barındırması konsensüs ve karar alma prosedürlerini hâliyle zorlaştırıyor ve zaman zaman sıkıntılara yol açabiliyor. Bunun yanı sıra din-devlet işlerinin ayrı tutulduğu bir ülkede çalışmalarına devlet tarafından en çok müdahale edilen kurum yine Exekutif. Bu konuda en son çıkan tartışmalar yine ülkedeki siyaset ve Müslümanların arasında büyük soğukluğa yol açtı. Mevcut Adalet Bakanı, herhangi bir delil göstermeksizin Exekutif bünyesinde Fas devletinin casuslarının bulunduğunu iddia etti. Bunun üzerine Exekutif yaptığı açıklamada “Üyelerimizin yabancı ülkelere casusluk yaptığını iddia etmek onur kırıcı bir iftira ve aşağılamadır. Bu suçlamalar temelsiz, eksik ve sorgulamaya açıktır.” ifadelerine yer verdi.

İslam’ın Belçika’da kurumsallaşmasında oluşan sıkıntılar, esasında İslam dininin Belçika’da 1974 senesinde tanınmasından beri süregelen bir mevzu. Kurumsallaşmanın zorluklarının yanı sıra mevcut İslam  karşıtı konjonktürde çalışma yapmak ve hizmet vermek kolay değil. Exekutif başta ifade edildiği gibi Belçika’da İslam’ın kurumsallaşmasının sembolü olsa da geçen 46 yıl boyunca Belçika’da bu kurumsallaşmanın sağlam temellere oturtulamamış olması soru işaretleri oluşturuyor. Bu gerçek ister istemez reform çağrılarının yükselmesine yol açıyor. 

Kimilerine göre Exekutif, Belçika’daki farklı mezhep, etnik köken ve İslami görüşten oluşan Müslüman toplumunu devlet ve toplum nezdinde temsil ederek tek yürek ve köprü olma görevini üstlenirken; kimilerine göre ise dış güçler tarafından Belçika’daki İslam’ın yönetildiği, Belçika Müslümanlarının sıkıntıları için yeteri kadar çalışma yapılmadığı siyasi bir maşa rolünde. Her hâlükârda her kesimin hemfikir olduğu konu ise şu: Exekutif kuruluşundan beri hem iç yönetim hem de dış meselelerle ilgili tartışmaların kıskacında dinî hizmetin idaresinden mesul, yönetimi zor, konumu tartışmalı, ancak konumu Avrupa’da benzeri bulunmayan elzem bir oluşum.

Nur Sultan Alkış

Hukukçu olan Nur Sultan Alkış, Belçika İslam Federasyonu (BİF) Kadınlar Teşkilatı Kurumsal İletişim Sorumlusudur.

Yazarın diğer yazıları
Bu yazıyla ilgili yorumunuzu paylaşabilirsiniz. Bunu yaparken Yorum Kurallarımızı dikkate alın lütfen.
Yorum adedi#0

*Tüm alanları doldurunuz

Son Yüklenenler