Finlandiya’da İslam ve Müslümanlar
Finlandiya’daki Müslümanların sayısı, göç geçmişleri, siyasal ve sosyal katılımları sıkça merak ediliyor. Ülke Profilleri serisinde Finlandiya'da yaşayan Müslümanlar ve ülkedeki İslam’a dair verileri ele aldık.
Finlandiya’daki Müslümanların tarihi, Finlandiya’nın özerk bir Büyük Dükalık olarak Rus İmparatorluğu’na ilhak edildiği 19. yüzyılın başlarına kadar uzanmaktadır. 1809 yılında evvela Rus ordusuna mensup Müslümanlar Finlandiya’ya yerleşmeye başlamış, onları 1870’lerde Volga nehri bölgesinde yaşayan Tatar tüccarların Finlandiya’ya kalıcı bir şekilde göç etmesi izlemiştir. Finlandiya’nın 1917 yılında Rusya’dan bağımsızlığını kazanması üzerine, ülkede yaşayan ve artık Rus İmparatorluğu’nun eski tebaası sayılan Tatarlara bağımsız Finlandiya’nın vatandaşı olma hakkı tanınmıştır. Bugün Finlandiya’daki Tatar azınlığı, Helsinki, Järvenpää ve Tampere’de cemaatleri olan köklü, kültürel ve dinî bir topluluktur ve Finlandiya İslam Cemaati başkanlığının tahminine göre yaklaşık 600 üyeden oluşmaktadır. 1922’de yürürlüğe giren ve dini özgürlüklerin önünü açan bir kanunla İslamiyetin resmen tanınmasının ardından Tatar Müslümanlar 1925’te Finlandiya İslam Cemaatini kurmuştur.
Yirminci yüzyılın ikinci yarısında Finlandiya’ya gelen Müslümanların sayısı artmaya başlamış. 1980’lere kadar çoğunlukla Kuzey Afrika ülkelerinden az sayıda Müslüman ülkeye göç etmiş ve 1986 yılında Helsinki’nin Tatar olmayan ilk Müslüman cemaatini kurmuşlar. 1980’lerde Irak, İran ve Türkiye’den gelen mülteciler, 1990’larda ise Somalili, Kosovalı, Arnavut ve Boşnak sığınmacılar Finlandiya’nın Müslüman toplumunu oluşturan etnik grupları daha da zenginleştirmiştir. Bununla birlikte, İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde ülkeye yaşanan genel göç dalgasının nedenleri arasında iş, eğitim ve aile birleşimi gibi nedenler de bulunmaktadır.
Finlandiya’da Müslümanların Sayısı ve Türkiye Kökenliler
Finlandiya’daki Müslümanların sayısı tam olarak bilinmemektedir. (Finli ve yabancı vatandaşlar birlikte olmak üzere) Finlandiya’da ikamet eden kişiler hakkındaki en resmî kayıt “Nüfus Bilgi Sistemi”dir. Fakat Nüfus Bilgileri Yasası’na (661/2009) göre dinî aidiyet, bir bireyle ilgili mecburi görülen bilgilerin arasında yer almamaktadır.
Ayrıca, bir dinî cemaate kayıtlı olma zorunluluğu olmaması nedeniyle, Statistics Finland (Finlandiya İstatistikleri) tarafından sağlanan nüfus yapısına ilişkin resmî istatistikler sadece Müslüman bir dinî cemaate kayıtlı Müslümanların sayısı hakkında bilgi sağlayabilmektedir. En son Mart 2018’de yapılan sayıma göre kayıtlarda toplam 15 bin 359 kişi görülmektedir. Ne var ki, uzmanların en son 2015 yılındaki tahminlerine göre bu sayı gerçekte 70 bin civarındadır. Bu tahmin, diğer faktörlerin yanı sıra, çoğunluğu Müslüman olan ülkelerden gelen göçmenlere ilişkin demografik bilgilere dayanmaktadır.
Elbette, 2015 yılından bu yana Finlandiya’daki Müslüman nüfusun artmasına etki eden önemli bir unsur, Finlandiya Göçmenlik Servisi istatistiklerinden de gözlemlenebileceği üzere, mülteci ve sığınmacı akını olmuştur. Finlandiya’nın Müslüman nüfusu hakkında bilgi edinmek için, Avrupa’daki Müslümanlar Yıllığı’ndaki yıllık bazda ülkelere ayrılan bölümler gibi akademik çalışmalar, Finlandiya Evanjelik Lüteryen Kilisesi Araştırma Enstitüsü tarafından hazırlanan raporlar, ayrıca düşünce kuruluşlarının raporları kullanılabilir. Fakat bunlar da genellikle bilgilerini yukarıda belirtilen kaynaklara dayandırmaktadırlar.
Finlandiya’daki Müslüman nüfusa dair yapılan son tahminlere göre, Müslümanlar nüfusun yaklaşık yüzde 1,3’ünü oluşturmaktadır. Müslüman toplumun etnik yapısı Araplar, Boşnaklar, Türkler, Somalililer, Kürtler, Tatarlar ve diğer bazı etnisiteleri içeren bir çeşitlilik gösterir.
Finlandiya’da yaşayanlar etnik kökenlerine göre sınıflandırılmadığından, müstakil etnik gruplar hakkında herhangi bir rakam verilememektedir. Bununla birlikte, İstatistik Finlandiya‘da kayıtlı (göçmenlerin) farklı doğum ülkelerine bakarak ve bunları çoğunluğu Müslüman nüfusa sahip ülkelere indirgeyerek bazı bilgiler elde edilebilir. Fakat bu tür yöntemler de Finlandiya’da Müslüman ailelere doğan çocukları kapsamamaktadır.
Alternatif olarak, Arapça, Somalice, Boşnakça, Farsça, Türkçe, Malayca, Urduca gibi dilleri anadili olarak konuşanlara ilişkin istatistiklere bakılabilir, çünkü etnik kökene ilişkin bilgilerin eksik olduğu durumlarda, Finlandiya’daki din araştırmacılarının da daha önce belirttiği gibi, ana dil etnik köken için bir gösterge olarak kullanılabilir. Toplumun etnik çeşitliliği nedeniyle Finlandiya’daki Müslümanlar da farklı mezhepleri takip etmektedir. Araştırmacılar Müslümanların yüzde 10’unu Şiilerin oluşturduğunu tahmin ederken, bunu doğrulayacak resmî rakamlar ise mevcut değildir.
Nüfus yapısına ilişkin istatistiklere göre 2017 yılı sonu itibarıyla Finlandiya’da 3 bin 276’sı çifte vatandaşlığa sahip olmak üzere toplam 4 bin 660 Türk vatandaşı ikamet etmekteydi. Türk vatandaşlığına sahip olanlar ülke nüfusunun yüzde 0,08’ini oluşturmaktadır.
Müslümanların Toplumsal ve Siyasi Katılımı
Kimlerin oy kullanma hakkına sahip olduğuna ilişkin kurallar seçim türüne bağlı olarak düzenlenmiştir; cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimleri için bir kişinin en az 18 yaşında ve Finlandiya vatandaşı olması gerekirken, belediye ve Avrupa seçimleri için şartlar daha esnektir; örneğin seçim gününden önceki son iki yıl boyunca Finlandiya’da kayıtlı ikametgahı olan bir yabancı, belediye seçimlerinde oy kullanabilir.
Ne var ki, evvelemirde ülkedeki Müslüman nüfusa ilişkin veri elde etmenin zorluğu ortadayken, oy kullanma hakkı elde etmiş Müslümanların sayısını bulmak bir o kadar karmaşıklık arz etmektedir, çünkü bu tür bilgileri zapt edecek kayıtlar bulunmamaktadır. Bu sebeple, Finlandiya’da yaşayan Müslümanların oy verme davranışları hakkında verilen herhangi bir bilgi mevcut değildir. Yenişafak tarafından sağlanan bilgilere göre, Finlandiya’da Türkiye 2018 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde oy kullanma hakkına sahip kişi sayısı 5,688 olarak kayıtlara geçmiştir.
Finlandiya’da İslamî Dernekler ve Cami Sayısı
Küçük bir kasaba olan Järvenpää’da 1942’de Tatar Müslümanlar tarafından inşa edilen Järvenpää Camii İskandinavya’nın eski cami olarak kabul edilmektedir. Finlandiya İslam Cemaatine ait olan camiyi, ahşap olması ve Fin ailelerin geleneksel evlerine benzemesi nedeniyle bulunduğu yerleşim bölgesindeki diğer binalardan ayırt etmek zordur.
Buna ek olarak, Helsinki şehir merkezinde bulunup yine Tatarlara ait olan ve bir ibadet alanı ve toplum merkezi içeren çok katlı binanın İslami kimliği ise, ön cephesindeki kaligrafi ve çatısındaki hilal dekorundan anlaşılmaktadır.
Helsinki Roihuvuori Camii. Fotoğraf: Shutterstock- The Visual Explorer
Bu iki hayli istisnai örnek dışında Finlandiya’daki “camiler”, aslında apartman daireleri ya da eski sanayi tesisleri gibi yerlerde bulunan ve cemaatin toplanması amacıyla yenilenen, genellikle de ders vermek için fazladan alana/bölümlere sahip olan mescitlerdir. Bu tür “camilerin” tahmini sayısı 80’dir. Çoğunlukla bu tür camilerde faaliyet gösteren kayıtlı 48 Müslüman cemaatin etnik çeşitliliğe sahip olduğu açıkça gözlemlenebilir; bunlar bazen Bosnalı Müslümanlar, Pakistanlılar, Türkler vb. gibi temsil ettikleri etnik kökenlere göre adlandırılırlar ve yazar tarafından sadece yedi tanesinin Şii cemaati/camisi olduğu bilinmektedir.
Finlandiya’da Turku ve Helsinki şehirlerinde temelden cami olarak tasarlanmış iki büyük inşaat projesine başlanmış, fakat her ikisi de akamete uğramıştır. Bu cami projeleri, sadece İslamofobik argümanlar nedeniyle değil, aynı zamanda yabancı fonlar konusunun siyasete alet edilmesi ve bu camilerin Finlandiya’da göstereceği faaliyetlerin ne gibi sonuçlar doğuracağına dair spekülasyonlar sebebiyle akamete uğramıştır.
Devlet kurumları ile Müslümanların temsilcileri arasındaki diyalog ve iş birliği ise kayıtlı dinî cemaatlerin yanı sıra İslam ve Müslümanların meseleleriyle ilgili yaklaşık 90 civarındaki kayıtlı dernek aracılığıyla sürdürülmektedir. İslami cemaat ve derneklerin çatı kuruluşu olan Finlandiya İslam Konseyi (Suomen Islamilainen Neuvosto) 2007 yılında kurulmuşsa da, mali sorunlar nedeniyle çalışmaları durmuştur.
Finlandiya’nın başkenti Helsinki’de 1870’de ülkedeki Müslüman toplumu için tahsis edilen Müslüman mezarlığı da yine İskandinavya’daki en eski Müslüman mezarlığı olarak biliniyor.
Helsinki’deki 154 yıllık Müslüman Mezarlığı
“Nüfusun Sadece Üçte Biri Bir Müslümanı Bizzat Tanıyor”
Sonradan Müslüman olan Finliler ile ilgili çalışmalar yetersizdir ve bu konu sadece lisansüstü tezler seviyesinde kapsamlı bir şekilde araştırılmıştır.
Finlandiya’da İslam’a yönelik yaklaşım ve Müslümanların meselelerine yönelik idari tavırlar, ayrıca Müslümanların ve İslam’ın medya temsilleri, en çok tartışılan konular arasında yer alıyor. Son yıllarda akademisyenler, Finlandiya’da büyümüş ikinci nesil göçmen çocuklarının günlük hayatını incelemekte ve Dr. Teemu Pauha’nın yakın zamanlarda tamamlanan doktora tezinde olduğu gibi özellikle kimlik sorunlarına odaklanmaktadır.
PEW Araştırma Forumu’nun en son yapmış olduğu “Batı Avrupa’da Hristiyan Olmak” (Mayıs 2018) başlıklı çalışması Fin halkının İslam hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığını ve nüfusun sadece üçte birinin bir Müslümanı bizzat tanıdığını göstermektedir. Sonuç olarak, bu durum Finlilerin İslam’ın Fin değerleriyle temelde uyumsuz olup olmadığı sorusuna neden en büyük oranda olumsuz cevap verdiklerini izah ediyor gibi görünüyor.
Ancak, İslam ve şiddet konusundaki tutumlarında daha ince bir fark olduğu açık; zira toplumun sadece yüzde 17’lik bir kesimi Finlandiya’daki tüm Müslümanların aşırıcılığı desteklediğini düşünmektedir. Finlandiya’da 2015 yılından bu yana, Avrupa İslamofobi Raporu kapsamında, siyaset, medya, adalet sistemi ve eğitimdeki İslamofobik tutumların yanı sıra nefret suçlarına ilişkin kapsamlı raporlar da hazırlanmaktadır.
Her ne kadar sivil toplum Müslüman karşıtı ırkçılığa karşı koymak ve dinler ve kültürler arası verimli faaliyetler için platformlar sağlamak için elinden geleni yapsa da, İslamofobi sadece önyargı ve eğitim eksikliği meselesi değildir; tıpkı diğer Avrupa ülkelerinde olduğu gibi, siyasetçiler ve medya, Finlandiya toplumundaki Müslümanların ötekileştirilmesini körüklemektedir.
