Türkiye’de ve Avrupa’da Doktor Maaşları

Sağlık Kültürü yazı serimizde en son Türkiye’de ve Avrupa’da tıp eğitiminden bahsetmiştik. Bu konuyu ele alırken Avrupa’daki doktorlar için mesleğin gelir cazibesinin diğer mesleklere göre azalmış olabileceğine değinmiştik.

Son yıllarda Türk doktorlarının Almanya başta olmak üzere Avrupa ülkelerine göç sayılarında dikkate değer bir artış olduğu da bir gerçek. Peki nasıl oluyor da Avrupa’da doktor maaşları diğer mesleklerin çalışma şartları ve gelir dengesiyle kıyaslandığında artık eskisi kadar cazip değilken, Türk doktorlar Avrupa’da çalışmaya hâlâ ilgili olabiliyor?

O zaman gelin, Türkiye’de ve Avrupa’da doktor maaşlarına genel olarak bir göz atalım. Belki de sonunda bu göç hikayesinin ana motivasyon kaynağı hakkında bazılarının fikri değişir.

Türkiye’de Doktor Maaşları

Her meslekte olduğu gibi doktorlarda da ortalamanın epey üstünde ya da altında kazananlar vardır. Bu açıdan biz bu yazıda ortalama gelirler üzerinde konuşalım:

Türkiye’de yeni mezun bir doktor, devlet hizmet yükümlülüğü (mecburi hizmet) gereğince mezun olur olmaz kamuda hizmet vermek zorundadır. Aksi hâlde serbest hekimlik yapamaz ya da özel sektörde hekim olarak çalışamaz. Aynı kural tıpta uzmanlık eğitiminden sonra da geçerlidir. Bu durum, yeni mezun doktorlara iş güvencesi sağlarken kişinin istediği hastanede çalışma özgürlüğünün önünde de bir engeldir.

Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’na bağlı çalışan doktorlar aylık gelirlerini üç parça hâlinde alırlar. Birincisi maaş, ikincisi sabit ek ödenek, üçüncüsü de performansa dayalı ek ödenektir. Burada emeklilik üzerinde etkili olanın sadece maaş olduğunu belirtmekte fayda var. Zira bu, düşük bir emeklilik maaşı anlamına gelmektedir. Doktor ihtiyacının fazla olduğu, ancak doktorların uzun süre çalışmak istemediği belirli bölgelerde doktor maaşları teşvik amacıyla ikiyle çarpılarak ödenmektedir.

Avrupa’da Doktor Maaşları

Avrupa’daysa yeni mezun doktorlar çoğunlukla bir uzmanlık eğitimine ya da aile hekimliği eğitimine devam ederler. Eğitimleri boyunca maaş ve fazla mesai, ayrıca nöbet ödemeleri alırlar. Sonrasında kendileri bir hastaneyle anlaşmak durumundadırlar. Yani Türkiye’deki gibi bir iş garantisi söz konusu değildir. Ancak mecburi hizmete tabi olmadıkları için çalışacakları yeri seçme olanakları da vardır.

Avrupa’da doktorların maaş anlaşmaları brüt maaş üzerinden yapılmaktadır ve kişinin sosyal durumuna göre vergisi hesaplanıp aylık ya da yıllık olarak tahsil edilmektedir. Brüt maaş üzerinden yüzde 30 ila 60 arasında bir vergilendirme ülkelere ve sosyal duruma göre yapılmaktadır.

Türkiye’de Doktor Maaşları Eriyor

Türk lirasının 2017 yılından itibaren Euro karşısında sürekli değer kaybetmeye başlamasıyla Türkiye’de doktor maaşları da Euro bazında her geçen gün azalmaya başladı. O zamana kadar pratisyen bir hekimin aylık net eline geçen gelir 2000-3000 Euro, aile hekiminin 3000-4000 Euro ve uzman hekimin 4000-6000 Euro civarındaydı.

2020 yılına gelindiğinde Türk lirasının değer kaybının etkisiyle doktor gelirleri Türkiye’de Euro bazında yarıya yarıya eridi. Doktorların alım gücündeki bu ciddi azalma ve çalışma şartlarının Avrupa’daki meslektaşlarına göre daha zor olması nedeniyle 2022 yılında doktor sendikaları kuruldu ve grevler yapıldı. Bir zamanlar “kadına yaşı, erkeğe maaşı sorulmaz” şeklinde nezaket kuralına rağmen bu dönemde bazı doktorlar maaşlarının ne kadar az olduğunu ispatlamak için Twitter’da maaş bordrolarını bile paylaştılar. 2024 yılında yapılan son zamlarla beraber Türkiye’deki doktor maaşları Euro bazında yine 2017 öncesi dönemleri yakalamış görünüyor.

Avrupa’da Ülkelere Göre Doktor Maaşları

Türkiye ekonomisindeki bu dalgalanmalar doktor maaşları üzerinde tsunami etkisi yaparken Avrupa’da doktor maaşları aynı kalmaya devam etti. Avrupa’daki doktor maaşlarını Türk doktorların da ilgi gösterdiği Almanya üzerinden ele alalım:

Almanya’da birinci yılındaki bir asistan doktor 5.000 Euro civarında brüt maaş alırken, ek mesai ve nöbet ödemeleriyle birlikte ay sonu net kazancı 5.000 Euro’yu bile geçebilmektedir. Kıdeme göre her yıl maaşta bir artış olurken 10 yıllık tecrübeye sahip bir uzman doktor 9.000 Euro civarında bir brüt maaşla çalışmaktadır.

Avrupa geneline bakacak olursak Kuzey Avrupa ülkelerindeki doktorların diğer Avrupa ülkelerindeki doktorlara göre daha fazla kazandığını söyleyebiliriz. OECD 2020 verilerine göre bazı Avrupa ülkelerindeki uzman doktorların yıllık brüt maaşları aşağıdaki tabloda olduğu gibi. Görüldüğü üzere Avrupa içinde dahi doktor gelirleri arasında büyük farklar bulunuyor:

Yukarıdaki veriler doktorların brüt maaşlarını Euro bazında karşılaştırıyor. Ancak hepimiz biliyoruz ki her ülkede, hatta şehirde yaşam maliyeti farklı olabiliyor. Kazancınız düşük ya da yüksek görünse de satın alma gücünüz pazardaki fiyatlara göre değişiyor. Alınan maaşın günlük hayatta nasıl bir yere denk geldiğini anlamak için OECD 2020 verilerine tekrar bakalım. Burada uzman doktorların satın alma gücü paritelerinde de ülkelere göre önemli farklılıklar olduğunu görüyoruz. Dikkatinizi Türkiye’deki uzman doktor maaşlarının 2020 verilerine alım gücü listesinde yukarıya çıktığına çekmek isterim.

Bu bahsettiğimiz veriler, maaşlı olarak hastaneye veya bir kliniğe bağlı olarak çalışan doktorlar içindi. Avrupa’da Belçika gibi bazı ülkelerde yarı zamanlı olarak hastaneyle anlaşıp yarı zamanlı olarak kendi kliniğinizde çalışmak da mümkünken Türkiye’de bu sistem Recep Akdağ’ın Sağlık Bakanı olduğu dönemde rafa kaldırıldı ve hâlâ tartışılmaya devam eden performans sistemi getirildi.

Türkiye’de Performans Sistemi

Doktor maaşları hakkında konuşurken performans sisteminden özellikle bahsetmek gerektiğini düşünüyorum. Başta da bahsettiğim gibi Türkiye’de maaş, bir doktorun aylık gelirinin belki 1/3’ünü oluşturuyor. İyi bir aylık gelir elde edebilmesi için doktordan iyi bir “performans” sergilemesi bekleniyor. Performans göstergesi olarak da iyileşen hasta sayısı, hastanın başvuru sayısındaki azalma ya da hasta popülasyonunun ortalama yaşam süresindeki artış değil de doktorun günlük muayene ettiği hasta sayısı baz alınıyor.

Gerçek sayılardan bahsetmek istersek, Türkiye’de bir uzman doktorun aylık net 6.000 Euro civarında bir gelir elde edebilmesi için günlük 100 hasta muayene etmesi gerek. Bu da doktorlar üzerinde ciddi bir baskı oluşturuyor. Benzer şekilde, aile hekimleri de tam maaş alabilmek için günlük 70-80 hasta muayenesi yapmak ve hiçbir gebe veya çocuk takibini kaçırmamak durumunda. Türkiye’deki doktorlar bu yoğun iş yüküyle çalışırken Kuzey Avrupa’daki meslektaşları günlük 20, belki 30 hasta muayenesi yaparak daha yüksek satın alma gücüne erişebiliyorlar. Buna rağmen Avrupa’da pek çok doktor kendine zaman ayırabilmek için haftada 30 saat gibi daha düşük tempolarda çalışmayı tercih edebiliyor.

Türkiye’de doktorluk mesleği iş garantisi olması ve mesleğin kendine has saygınlığı nedeniyle hâlâ gençler tarafından tercih edilen bir meslek. Tıp fakültesi giriş puanları bunun bir göstergesi. Gelir düzeyi olarak her ne kadar son 5 yılda maaşlar Avrupa’ya kıyasla azaldıysa da 2024 yılında yapılan zamlarla Avrupa ortalamasına uygun bir gelir elde edildiği de OECD verilerine göre ortada.

Türkiye ile Avrupa’daki doktor maaşları arasındaki temel farkın, doktor maaşı yanı sıra iş yüküyle ve stres yüküyle birlikte ele alındığında ortaya çıktığı kanaatindeyim. Günün sonunda 20 hastayı rahat bir ortamda muayene edip huzurlu bir şekilde eve dönmekle 100 hastayı kaotik bir ortamda muayene edip bitkin bir şekilde eve dönmek arasındaki farkın maddiyatla karşılanabileceği düşünmüyorum. Fazlaca yıpranmış bir doktorun kendine de hastasına da faydası olmayacaktır ve bu parayla çözülebilecek bir sorun değildir.