Norveç’te İslam ve Müslümanlar
Norveç’teki Müslümanların toplumsal varlığı, göçle şekillenen tarihi, ülke siyasetiyle ilişkileri ve topluma katılımları giderek daha fazla gündeme geliyor. Mehmet Temel, "Ülke Profilleri" serisi için İslam'ın Norveç’teki varlığına ve ülke Müslümanlarına dair verileri ele aldı.

Norveç, geçmişi ve coğrafi konumu itibarıyla Kara Avrupa’sında İslam ile en az etkileşimde bulunan ülkelerden biri olarak öne çıkagelmiştir. Tarihsel sürece baktığımızda, özellikle Vikingler Çağı olarak ifade edilen 800-1050 yılları arasında, İskandinav ülkelerinden İngiltere’ye ve kıta Avrupası’ndaki diğer kıyı ülkelerine düzenlenen saldırılar dikkat çekmektedir. Bu saldırıların hedeflerinden biri de Endülüs Emevi Devleti olmuştur. Ancak bu baskınlar genellikle toprak işgali amacı taşımamış, daha çok kısa süreli yağma faaliyetleri şeklinde gerçekleşmiştir.
1800’lerin sonları ve 1900’lerin başlarında Norveç, iş gücü göçü veren bir ülkeye dönüşmüştü. İsveç hükümranlığı altında bulunan Norveç, 1905 yılında yapılan bir referandum sonucunda bağımsızlığını ilan etti: Danimarka Prensi Carl, Norveç Kralı olarak ilan edildi. Bu siyasi arka plan, ülkeden iş gücü göçlerinin ABD’ye yönelmesine yol açtı. Bugün hâlâ ABD’de yaşayan önemli bir Norveç kökenli nüfustan söz etmek mümkündür.
Göç Alan Bir Ülke Olarak Norveç
Norveç’in göç alan bir ülke hâline gelmesi ise 1960’lı yıllarda gerçekleşti. İlk nesil göçmenlerin büyük kısmı, eski Yugoslavya ülkeleri, Türkiye ve Pakistan’dan gelmekteydi. 1975 yılına kadar iş gücü göçü sorunsuz bir şekilde devam etse de bu tarihten sonra parlamento kararıyla iş gücü göçüne son verildi.
Bu ilk dönemde neden özellikle bu üç ülkenin tercih edildiğine kısaca değinmek önem arz etmektedir. İkinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa, genç nüfusun önemli ölçüde azaldığı ve büyük şehirlerin yıkıma uğradığı bir dönem yaşadı. Bununla birlikte, 19. yüzyılda başlayan sanayileşme süreci Avrupa’da devam etmekteydi ve ülkelerin yeniden inşası için dışarıdan insan kaynağı sağlanması zorunlu hâle geldi. Norveç, İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası tarafından işgal edildi ve özgürlüğünü ancak İngiltere, ABD ve SSCB ittifakının zaferine borçlu olarak geri alabildi. Bu minnettarlık, dış politikada ABD ve İngiltere’ye olan bağlılıkla sonuçlandı.
1960’lı yıllarda deniz petrolünden elde edilen zenginlik sayesinde ekonomik büyüme yaşayan Norveç, yeniden inşa sürecinde iş gücü ihtiyacını karşılamak için göçmen işçileri ülkeye davet etti. Bu noktada, ilk işçi göçlerini gönderen Türkiye, Pakistan ve Yugoslavya’nın nedenlerine daha yakından bakalım.
Norveç’e Gelen İlk Göçmen İşçiler
Türkiye: 1960’lı yılların, Türkiye için hem siyasi hem de ekonomik açıdan zorlu bir dönem olduğu bilinmektedir. Bu nedenle, özellikle Orta ve Batı Avrupa ülkelerine işçi göçü gerçekleşmiştir. Norveç’e yönelik göç, 70’li yılların başında doğrudan başlamış olsa da, 60’lı yıllarda önce Almanya’ya gelen, oradan da Norveç’e geçen Türkiye kökenlileri görmek mümkündür. Türkiye’nin bölgesinde güçlü ve bağımsız bir ülke olması nedeniyle, Türkiye kökenli göçmenler her zaman geri dönme düşüncesine sahip oldular.
Pakistan, ise görece daha genç bir tarihi sahip bir ülke. 1947 yılında İngiltere’nin bölgeden çekilmesinin ardından bağımsızlığını ilan eden Pakistan, 1956’da ilk anayasasını oluşturmuş, ancak iki yıl sonra askerî darbe yaşamıştır. Özellikle tartışmalı Keşmir bölgesi nedeniyle Hindistan ile sürekli bir çatışma ortamında olmuştur. Bu siyasi istikrarsızlık, Pakistan’dan göç edenlerin gittikleri ülkelere daha sıkı bağlanmasına neden oldu. Bugün, Pakistan kökenli Müslümanların Norveç’te sosyal, ekonomik ve siyasal alanlarda daha güçlü ve aktif oldukları görülmektedir.
Yugoslavya ise 1945’ten 1980 yılına kadar Tito rejimi hâkim olmuştur. Ekonomik sorunlar, Yugoslavya vatandaşlarının iş gücü göçüne yönelmesine neden oldu. Bugün Norveç’te yaşayan Yugoslavya kökenliler arasında Arnavut ve Bosna kökenliler öne çıkmaktadır. Bu gruplar, cami ve dernekleşme konusunda bağımsız hareket etmektedir. Özellikle Bosna kökenli derneklerin Bosna Hersek Müftülüğü ile güçlü bağlantıları bulunmaktadır.
Ülkeye Yönelik Göç Hareketlerinin Türleri ve Farklı Dinî İnançlar
Norveç Devlet İstatistik Kurumu (Statistics Norway) verilerine göre 1990-2023 yılları arasında ülkeye iş gücü göçü kapsamında gelenlerin sayısı 361 540 olarak bilinmektedir. Buna ek olarak iltica yoluyla ülkeye giriş yapan kişi sayısı 252 898‘dir. Aile birleşimi yoluyla ise Norveç’e göç edenlerin sayısı 377 979 olarak kayıtlara geçmiş durumda. Kayıtlara göre ülkeye 1990-2023 yılları arasında farklı nedenlerden dolayı toplam 1 121 819 kişi giriş yapmıştır.
2023 yılına kadar olan en güncel istatistiklere baktığımızda, aynı yıl ülkeye toplam 71.815 kişinin geldiğini görüyoruz. Bu sayı, 2013-2023 dönemine kıyasla yaklaşık %31,7 oranında bir artışa denk geliyor. Ancak bir önceki yıla göre %6,2 oranında bir düşüş yaşanmıştır.
“Norveç’te kaç Müslüman var?” sorusuna dair doğrudan bir araştırma veya istatistik çalışması bulunmamakla birlikte, bu sayı inanç derneklerine olan üyelik verileri üzerinden tahmin edilebilmektedir. Bu üyelikler temel alındığında, ülkedeki Müslüman nüfus yaklaşık 182.000 kişi olarak hesaplanmaktadır. Ayrıca, derneklere üye olmayan tahmini 25.000 kişi de bu sayıya eklenince, Norveç’teki toplam Müslüman nüfusun yaklaşık 210.000 olduğu söylenebilir.
Yukarıda verilen göçmen dağılımı tablosunun arka planına baktığımızda, 1970-2020 yılları arasındaki 50 yıllık dönemde, Protestan mezhebine bağlı Devlet Kilisesine üyelik oranının nüfusa kıyasla yüzde 94’ten yüzde 68’e gerilediğini görmekteyiz. Buna karşılık, İslami derneklere üyelik oranı 1980-2020 yılları arasında yüzde 0,25’ten yüzde 3’ün üzerine çıkmıştır. Genel olarak, ülkedeki Müslüman nüfusun büyük bir kısmının Sünni mezheplere mensup olduğu bilinmektedir.
Norveç’te “göçmen” kavramı iki farklı şekilde ele alınmaktadır. Birinci tanıma göre göçmen, kendisi yurtdışında doğmuş kişidir. İkinci tanıma göre ise kişi Norveç’te doğmuş olsa bile anne veya babasından birinin ya da her ikisinin yurtdışı doğumlu olması durumunda da göçmen kökenli sayılmaktadır. Devlet İstatistik Kurumunun verilerine göre ülkedeki göçmenlere dair sınırlı veriler şu şekilde paylaşılmıştır:
Bu ikinci tablodan anlaşıldığı üzere, ülkedeki İslam inancına sahip en büyük etnik grup, Somali kökenli Müslümanlardır. Ancak tabloyu daha ayrıntılı incelediğimizde, ülkedeki en köklü etnik grubun Pakistan kökenliler olduğu görülmektedir. Diğer kaynaklara göre ise, Türkiye kökenli göçmenlerin sayısının ise 2024 yılında yaklaşık 20 ila 22 bin arasında olduğu tahmin edilmektedir.
Norveç Müslümanları İbadethane Yapımında Öne Çıkıyor
Yukarıda da belirtildiği gibi, ülkedeki Müslüman nüfusun dinî derneklere üyelik oranı oldukça yüksektir. Bu durum, her üye için verilen yıllık maddi devlet desteği sayesinde mümkün olmaktadır. Bu kurumsal destek, özellikle cami inşa edilmesini önemli ölçüde kolaylaştırmaktadır. Norveç genelinde toplamda 219 cami bulunmaktadır. Daha da dikkat çekici olan bir husus ise şudur: Nüfusun yalnızca yüzde 3’ünün Müslüman olmasına rağmen, ülkenin 422 belediyesinden 83’ünde cami bulunmasıdır. Bu da oransal olarak, ülkedeki her 1.000 Müslümana bir cami düştüğünü göstermektedir.

"Åkebergveien'deki cami, Norveç'teki en büyük Müslüman cemaatlerinden biri olan Dünya İslam Misyonu'nun merkezidir. Cami yaklaşık 700 kişilik bir alana sahiptir ve Norveç'in en büyük camilerinden biridir. Merkez Jam-e-Mosque, 1995 yılında açıldığında Norveç'te amaca yönelik olarak inşa edilen ilk camiydi." Alıntı: https://www.visitnorway.com/ Fotoğraf: Shutterstock- Ady Candra
Toplumsal varlıkları güçlü bir şekilde hissedilen bu camilerin temsil edildiği çatı organizasyonlar da bulunmaktadır. 2017 yılına kadar bu temsil görevini tek başına yürüten İslam Konseyi Norveç (İslamsk Råd Norge-İRN), iç ve dış etkenler nedeniyle bu tarihten sonra bölündü ve Müslüman Diyalog Ağı (Müslimsk Dialog Nettverk-MDN) adlı ikinci bir kuruluş ortaya çıktı. Her iki organizasyon da devlet kurumları ve kamuoyu tarafından temsilci olarak kabul edilmekte ve köprü işlevi görmektedir.
Norveç'te Müslümanların Siyasete Katılımı
Norveç'te oy kullanma hakkına sahip güncel kişi sayısı, 4 milyon 200 bin olarak tespit edilmektedir. 2017 yılında gerçekleşen son genel seçimlerde seçime katılım oranı yüzde 78,2 olarak kayıtlara geçti. Eğitim düzeyine göre katılım oranlarına baktığımızda; ilkokul mezunlarının katılım oranı yüzde 64,5 olarak saptanırken, üniversite mezunlarında bu oranın yüzde 89,6 olduğu görüldü. Müslümanların seçimlere katılım oranıyla ilgili net bir veri bulunmamakla birlikte, bazı akademik çalışmalar Müslümanların yüzde 70 oranında İşçi Partisini (Arbeiderpartiet-AP) tercih ettiğini ve ardından yüzde 10 oranında Sosyalist Sol Parti (Sosialistisk Venstreparti-SV) ve Rødt (Kızıl) Partisine destek verdiklerini göstermektedir.