Belçika’da İslam ve Müslümanlar
Belçika'daki Müslümanların nüfusu, göç geçmişleri, siyasal ve sosyal katılımları sıkça merak ediliyor. Ülke Profilleri serisinde Belçika'da yaşayan Müslümanlar ve ülkedeki İslam’a dair verileri ele aldık.
Belçika’da İslam ve Müslümanlar, birçok kamusal tartışmanın merkezinde. Peki ülkede İslam ve Müslümanların nasıl bir tarihi var? Belçika’da kaç Müslüman yaşıyor? Kaç cami var? Hangi İslami kurumlar faaliyet gösteriyor? Belçika’da yaşayan Müslümanların eğitim ve istihdam durumları nasıl? Bu yazıda Belçika’da İslam ve Müslümanlar’a dair verileri ele aldık.
Belçika’daki Müslüman Nüfusu ve Coğrafi Dağılımı
PEW Research Center 2017 yılı verilerine göre Belçika’daki Müslümanların nüfus 870 bin olarak kaydedildi ve bu oran ülkenin genel nüfusunun yaklaşık yüzde 6’sını oluşturuyor. Ancak Belçika’daki resmî nüfus sayımı verileri inanca dayalı raporlamayı içermiyor. Bu nedenle Belçika’daki Müslüman nüfusun büyüklüğüne ilişkin verilerin çoğu etnik gruplarla ilgili tahminlere ve ihtida edenlerin yaklaşık sayılarına dayanıyor.
Belçika’daki Müslümanların çoğunluğunu Türkiye ve Fas kökenliler oluşturuyor. Brüksel bölgesinde en çok Fas kökenlilerin yaşadığı, Flamanca konuşulan Flaman bölgesinde ise daha çok Türkiye kökenli toplumun yerleşik olduğu kabul ediliyor. Bununla birlikte, farklı etnik kökene sahip Belçikalı Müslümanlar ülkenin her tarafına dağılmış vaziyettedir. Belçikalı Müslümanların çoğunluğu Belçika’nın en büyük şehirlerinde yaşıyor, örneğin Müslümanlar Başkent Brüksel Bölgesi’ndeki toplam nüfusun tahminen yüzde 20’sini oluşturuyor. Bu rakam, Molenbeek’te olduğu gibi, başkentin belirli bölgelerinde yüzde 40’a kadar yükseliyor. Ayrıca Belçikalılar arasında Müslüman olanların sayısı da gittikçe artıyor. 2012 yılında yayımlanmış bir rapora göre ülkede İslam dinine geçen Belçikalıların sayısının 10 bin olduğu tahmin ediliyor.
Mezhepler ve Dindarlık
Mezhepsel aidiyet açısından, küresel Müslüman nüfus gibi, Belçikalı Müslümanlar da ağırlıklı olarak Sünni Müslümanlardan oluşuyor. Belçika ayrıca, çoğu Fas kökenli olan 15 bin ila 20 bin arasında Şii Müslüman’a ev sahipliği yapıyor.
Belçikalı Müslüman nüfusun tahminen yüzde 10’unun dinî vecibelerini yerine getiren dindar Müslümanlar olduğu düşünülüyor. Bununla birlikte, algılanan dindarlık düzeylerinde ulusal söylem veya etnik miras gibi faktörler de dikkate alınmaktadır.
Belçika’daki Müslümanlar genel olarak topluma iyi entegre olmuş durumdalar ve bunu örneğin siyasi katılımlarından anlamak da mümkün. Bununla birlikte, küresel eğilimle de uyumlu olarak, Belçika’daki Müslümanlara yönelik İslam düşmanlığı artarak devam ediyor.
Belçika’da Müslümanların Tarihi ve Göç Geçmişleri
Belçika’da Müslümanların büyük çoğunluğu 1964-1974 yılları arasında Mağrip’teki Müslüman olan ülkeler ve Türkiye ile yapılan ikili anlaşmalar kapsamında ülkeye göç ettiler. Bu anlaşmalar kapsamında on binden fazla Müslüman’ın Belçika’ya yerleştiği tahmin edilmektedir. Belçika ile Türkiye ve Belçika ile Fas arasındaki ikili göç anlaşmaları öncelikle Belçika’nın ekonomik kalkınma çıkarlarına hizmet etmeyi amaçlıyordu. Bununla birlikte, Fas-Belçika anlaşması göçmen işçilerin haklarına nispeten daha az vurgu yaparken, Belçika-Türkiye anlaşmasında aile birleşimi olasılığı (ebeveynlerin yanı sıra birinci dereceden bakmakla yükümlü oldukları kişiler de dâhil olmak üzere) ve Türk göçmen işçilerin sosyal konutlara erişimini kolaylaştıracak şartlar daha belirgindi. Anlaşılacağı üzere, ikili göç anlaşmalarındaki bu farklılıklar daha sonra ülkedeki ilgili Müslüman etnik toplulukların statülerinde de farklılıklara yol açmıştır. Belçika-Türkiye ve Belçika-Fas işgücü anlaşmalarının kapsadığı dönemin ardından, Belçika’ya Müslüman göç oranları önemli ölçüde düştü. 1974’ten sonra ülkeye gelen göçmenlerin sadece yüzde 10’unun Türkiye veya Fas kökenli olduğu onların da genellikle ailevi nedenlerle gelmiş olduğu belirtiliyor.
Belçika’da Müslümanların çoğu ülkeye 1960 ve 70’lerde gelmiş olsa da o dönemde Müslümanların ülkedeki varlığı yeni değildi. Aksine, Müslümanların 1820’lerden beri ulusun bir parçası olduğu bilinmektedir. Buna ek olarak, müttefik sömürgelerden gelen Müslümanlar Birinci Dünya Savaşı sırasında Belçika’da konuşlanmışlardır. Ancak, Belçikalı Müslümanların bu kalıcı varlığına rağmen, İslam’ın Belçika kraliyet kararnamesiyle resmen tanınması 1974 yılına kadar gerçekleşmemiştir.
Belçika’da Müslümanlar, İslam’i Dernekler ve Camii Sayısı
Resmî olarak Belçikalı Müslümanlar devlet düzeyinde de Belçika Müslüman Yürütme Kurulu tarafından temsil edilmektedir. Belçika’da İslam’ın 1974 yılında kraliyet kararnamesiyle resmen tanınmasının ardından, ülkede İslami yaşamın hayata geçirilmesine bir dereceye kadar devlet desteği sağlanmıştır. Bu tanıma ve destek Belçika’da Katoliklik, Ortodoks Hristiyanlık, Protestanlık ve Yahudiliğe sağlanan destekle karşılaştırılabilir. 1974’teki tanınmanın bir parçası olarak 1998’de Belçika Müslüman Yürütme Kurulu (EMB) kurulmuştur. EMB mezhepsel değildir ve her bir dilsel federal bölgeden seçilmiş 17 Müslüman toplum temsilcisinden oluşur. EMB, İslam dersi öğretmenlerinin, din adamlarının, papazların atanmasını, yönetimini ve ayrıca dinî bayramların resmî olarak duyurulmasını denetlemektedir. Belçika Müslüman Yürütme Kurulu’na (Exécutif des Musulmans de Belgique/Executief van de Moslims de België) kayıtlı üç yüzden fazla cami bulunmaktadır. Bu camilerin detaylarına buradan erişilebilir. Bu rakamlara ve Belçikalı Müslüman nüfusun büyüklüğüne ilişkin tahminlere dayanarak, Belçika’da kayıtlı cami başına ortalama 2.900 Müslüman düşmektedir.
Çifte Vatandaşlık ve Müslümanların Toplumsal Hayata Katılımı
İnanç istatistikleri ve vatandaşlık konusunda devlet tarafından yönetilen resmî bir raporlama olmadığı için çifte vatandaşlığa ilişkin rakamları kesin olarak tespit etmek zorlaşmaktadır. Bununla birlikte, çifte vatandaşlığa hem Belçika hem de Türk ve Fas hükümetleri tarafından izin verilmektedir. Bu, 22 bin kadar Belçikalı Türk’ün aynı anda Türk siyasetine katılma hakkına da sahip olduğu anlamına gelmektedir. Ayrıca, Belçika vatandaşlık hukuku “jus sanguinis” ve daha da önemlisi “jus soli”nin bir kombinasyonu çerçevesinde işlediğinden, Belçikalı Müslümanların ikinci ve sonraki nesillerinin otomatik olarak Belçika vatandaşlığına sahip olması ve bu nedenle vatandaşlığa ilişkin daha geniş istatistiklerden tespit edilememesi kuvvetle muhtemeldir. Oy kullanma 18 yaşından sonra herkes için zorunlu olduğundan tüm Belçika vatandaşlar, dolayısıyla tüm Belçikalı Müslüman vatandaşlar da oy kullanmalıdır.
Belçikalı Müslümanlar genellikle siyasette iyi temsil edilmektedir. [1] Bunun nedenleri, cinsiyet eşitliği mevzuatı ve ayrıca zorunlu oy kullanma gibi düzenlemeler de dâhil olmak üzere çok yönlüdür. Buna ek olarak, partilerin oyları güvence altına almak için etnik azınlık seçmen oranının yüksek olduğu bölgelerde nispeten yüksek sayıda etnik azınlık adayı göstermesi de nadir görülen bir durum değildir. Ayrıca Belçikalı Müslümanların çoğunluğu genellikle merkezci veya sol görüşlü siyasete meyillidir. Örneğin Brüksel’deki 2007 seçimlerinin ardından elde edilen bulgular, ankete katılan Müslümanların yüzde 42,3’ünün Sosyalist Parti (PS), yüzde 16,7’sinin Hümanist Demokratik Merkez (CdH), yüzde 14,7’sinin Reform Hareketi (MR) ve yüzde 12,2’sinin Yeşiller’e (Écolo) oy kullandığını göstermiştir. Önemli Belçikalı Müslüman siyasi temsilciler arasında Mahinur Özdemir (eskiden CdH), Emir Kir (PS) ve Zakia Khattabi (Écolo) bulunmaktadır.
Dipnotlar
[1] EASAT-DAAS, A. 2015. Muslim Women’s Political Participation in Francophone Europe: A Comparative Study of France and Belgium. PHD, Aston University, SINNO, A. H. (ed.) 2009. Muslims in Western Politics, Bloomington: Indiana University Press, ZIBOUH, F. 2011. La Représentation Politique des Musulmans à Bruxelles. Brussels Studies, 5, 1 – 15.
