Hollanda’da Ezanların Tarihi: “Ezan Tartışması Yeni bir Safhaya Geçiyor”
Hollanda’da Kovid-19 kapsamında geçtiğimiz cuma 40 camide ezan okundu. Peki ezanlar koronavirüs salgınından sonra da devam edecek mi? Hollanda’da ezan tartışmasının tarihini derledik.
Yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınından dünyanın birçok ülkesi gibi Hollanda da etkilendi. Komşu devletlerin aksine, önlemler almakta geciken Hollanda, ilerleyen haftalarla birlikte önlemlerini arttırmaya başladı. 1973 Petrol Krizi’nden bu yana, ilk defa bir Başbakan ekranlardan ulusa seslendi. Katı tedbirlerden kaçınan Hollanda hükûmeti, “akıllı” ve “hedefe yönelik” önemler alacağını belirterek sınırlamalara başladı.
Prensip olarak 1 Haziran’a kadar dinî nitelikli toplantılara hijyen kurallarına uyulması, en fazla 30 kişinin bir araya gelmesi ve bir buçuk metre mesafenin korunması şartıyla izin verilmişti. Yine de birçok cami, başbakanın ulusa seslenmesinden önce tedbir amaçlı cuma namazına ara verdi. Alınan önlemlerden sonra da ülke genelinde camilerde toplu ibadete ara verilmesi kararlaştırıldı.
Bu karar özellikle Ramazan ayını etkileyeceği için Hollanda’daki Müslümanlar tarafından üzüntüyle karşılandı. Kuzey Hollanda Fas Camiler Kurulu (Fl. “Raad van Marokkaanse Moskeeën Noord-Holland”) yaklaşık 40 caminin ortak kararıyla 3 Nisan’dan itibaren salgın esnasında cuma ezanlarını hoparlörlerden verme isteğini yetkili makamlara iletti. Kurulun yaptığı basın açıklamasında, “Bunu toplumumuzu desteklemek için yapıyoruz ve Allah’tan bize bu zor zamanda yardımcı olmasını ve bizlere güç vermesini istiyoruz. Camiler koronavirüs nedeniyle kapalı olduğu için insanları evlerinden dua etmeye davet ediyoruz.” ifadeleri kullanıldı.
Ancak bu inisiyatif herkes tarafından olumlu karşılanmadı. Özgürlük ve Demokrasi için Halk Partisi (VVD) Amsterdam Belediye Meclisi Üyesi Daan Wijnants, sesli ezanın amacına anlam verebildiğini, fakat semt sakinlerinin memnun olmadıklarını, hatta korkabileceklerini söyledi. Son olarak Wijnants bu durumun normalleşmemesi adına, Amsterdam Belediye Başkanı’nın camilerle görüşmesini talep etti. Amsterdam Ayasofya Camii Yönetim Kurulu Üyesi Mustafa Şimşek ise rahatsız olan semt sakinlerinin her zaman camiyle iletişime geçebileceklerini ifade etti.
Amsterdam’da Halka Açık Ezan İlk Defa Kasım 2019’da Okundu
Zaman zaman gündeme gelen halka açık ezan okuma konusu, Hollanda’da yasal hak olduğu için yasaklanamıyor, fakat belediyeler tarafından kısıtlanabiliyor. Nitekim Hollanda’da sesli ezan okuma özgürlüğü, Anayasa ve 1986’dan beri geçerli olan Kamusal Bildiri Yasası (Fl. “Wet Openbare Manifestaties”) tarafından korunuyor. Ancak belediyeler ezanın süresi ve sesin desibeli konusunda kısıtlama getirme yetkisine sahip. Örneğin Leerdam şehri sadece cuma öğleden sonra dört dakika ezan okunmasına izin veriyor. Bu konu hakkındaki tartışmalar devam etse de siyaset bilimcisi Roemer van Oordt’un 2016 yılında yaptığı araştırmaya göre, Hollanda’da camilerin yüzde 7 ila 8’inde ezan hoparlörle dışarıya verilirken, bu ezanlar ekseriyetle sadece cuma namazında okunuyor.
Koronavirüs salgını sürecinde sesli ezan çağırısına katılan Mavi Camii, aynı zamanda Hollanda’nın başkenti Amsterdam’da hoparlörle ezanın okunduğu ilk cami. Cami 8 Kasım 2019’de ilk kez ezanı hoparlörden vermek istediğinde bir kişinin kabloyu kesmesi sebebiyle bu isteğini ancak bir hafta sonra gerçekleştirebilmişti. Caminin basın sözcüsü Nourdeen Wildeman, 2019 yılında yaptığı açıklamalarda caminin temel gayesinin İslam’ın “normalleşmesi” olduğunu vurgulamıştı. Aynı zamanda Wildeman şöyle demişti: “Semt sakinlerinin ezanın hoparlörden okunmasına farklı tepkilerivar. Eleştiriler olsa da genel olarak tepkiler olumlu. Ezanın okunacağını ilan ettiğimizde yaygara kopsa da bu daha çok semt sakinlerinden değil, siyasetçilerden geldi.”
Amsterdam Belediye Başkanı Femke Halsema da hoparlörle okunan ezanın Anayasa tarafında korunan bir hak olduğunu, ancak bu durumun “ezanı benimsemek” anlamına gelmediğini söylemiş ve şöyle demişti: “Belediye Meclisi’nde neredeyse tüm siyasi gruplarda ezan için büyük bir coşku olmadığını fark ediyorum ve bu hissi paylaşıyorum.” Halsema, İslam’ın normalleşmesi isteniyorsa, ezanın Felemenkçe okunabileceği yönünde yorum yapmıştı. Cami imamı Yassin Elforkani ise insanların “Allahu Ekber” ifadesini şiddet ya da ıstırapla işkillendirdiği bir ortamda ezanın birçok kişi için manevi bir şey olarak görüldüğü ve İslam’ın Hollanda’da normalleşmesine katkı sağladığını söylemişti.
“Sokaklarımızda Ezan Sesi Yasağı” Önergesi
Ezanı hoparlörlerden okuma konusu özellikle belediyeleri ilgilendirdiği için tartışmalar ekseriyetle yerel siyasette gerçekleşse de ezan ulusal siyasette de geniş yankı buluyor. 2019 yılında Reform Partisi (SGP) Milletvekili Roelof Bisschop tarafından Temsilciler Meclisi’nde başlatılan tartışmada Bisschop, kilise çanları ve “Allahu Ekber” ifadesi içeren ezanın birbiriyle kıyaslanamayacağını dile getirilerek, ezan konusunda daha net kuralların olmasını savundu. Bunun üzerine 2019 yılının Ekim ayında, Demokrasi İçin Forum Partisi (FvD) lideri Thierry Baudet’ın “Sokaklarımızda Ezan Sesi Yasağı” başlıklı önergesi çoğunluk oyu ile reddedildi. Bu oylamada önergeye destek veren 50PLUS Partisi Milletvekili Gerrit Jan van Otterloo’nun 1986’da İşçi Partisi (PvdA) milletvekili olarak Kamusal Bildiri Yasası’na destek vermiş olması dikkat çekti. Otterloo verdiği bir röportajda, bir hümanist olarak 1986’da ana gayesinin Hristiyanlığın sosyal yaşamdaki baskın konumunu azaltmak olduğunu belirtti. Ayrıca her dinin eşit muamele görmesini talep ettiğini ve aynı zamanda belediyelere dinî gelenekleri düzenleyecek araçlar vermenin öneminden bahsetti. O zamanlar sadece birkaç caminin bulunduğunu söyleyen Otterloo, 2019’daki önergeye destek vermesinin sembolik değeri olduğunu ifade etmişti. Anayasanın tanıdığı bir hakkın bir önerge ile kısıtlanamayacağının farkında olduğunu belirten Otterloo, semt sakinlerinin ezandan memnun olmamasını ciddiye aldığını iddia ediyordu.
Genel itibariyle, Hollanda’da ezan konusunun koronavirüs salgınından kısa bir süre önce gerek yerel, gerekse ulusal siyasette geniş yankı bulduğu açık. Bugünse Kovid-19 bağlantılı olarak gündem hareketli olduğu için ülkede 40 caminin aynı gün sesli ezan okuması henüz ulusal siyasette yankı bulmuş değil. Yerel siyasette hâkim fikir ise koronavirüs salgınından sonra ezanın devam etmeyeceği yönünde. Her şeye rağmen, Hollanda’da yıllardır bir ilerleme kaydedilmeyen ezan tartışmasında bir ihtimal de bu süreçte edinilen deneyimlerle birlikte camiler, semt sakinleri ve belediyeler arasında ortak bir payda gelişmesi.
