Siyahi, Yerli ve Renkli İnsanlar: BIPOC Nedir?
İngilizcede kısaca BIPOC olarak ifade edilen "siyahi, yerli ve renkli insanlar" kavramının Türkçede yaygın olarak kullanılan doğrudan bir karşılığı yok. Peki ırkçılığa ve ırkçılık karşısındaki dayanışmaya dair tartışmaları özetlemesi bakımından önemli olan BIPOC ne demek? Bu kavrama karşı çıkanlar ne söylüyor? Perspektif Anatomi serisinde bu kez BIPOC kavramını mercek altına alıyor.
“BIPOC” son yıllarda karşımıza sık çıkan bir kavramsallaştırma. İngilizce olarak “black, indigenous and people of color” (siyahi, yerli ve renkli insanlar) kelime grubunun kısaltması olarak kullanılan bu kavram, Cambridge Sözlüğüne göre özellikle ABD’de siyahi insanları, Amerikanın yerli haklarını ve kendilerini “beyaz” olarak görmeyen diğer insanları ifade etmek için kullanılıyor.
BIPOC Kavramı Nereden Geliyor?
BIPOC kavramının kullanılması genellikle beyazlığın dominantlığına karşı bir “safe space” (güvenli alan) oluşturma çabası ile ilgilidir. Kavramın arkasında ırkçı stereotipilerin karşısında yeni bir varlık alanı oluşturulması yatıyor. BIPOC kavramının Amerika Birleşik Devletleri’nde doğması da bu anlamda bir tesadüf değil. Ten rengine dayalı ırkçılığın yaşandığı bir coğrafyada “renk” üzerinden bir karşı tanımlama yapılması da normal karşılanabilir.
Irkçılığın kendisini ten rengi üzerinden değil de daha çok kültürel farklılıklar üzerinden ürettiği Avrupa ülkelerinde BIPOC kavramı Amerika’da olduğu kadar yaygın bir kullanıma sahip değil. Bu anlamda BIPOC, salt bir grup tanımlaması değil; Amerika Birleşik Devletleri’ne özgü, siyahi ve yerli grupların deneyimlerini merkeze almayı ve farklı ırklardan olan topluluklar arasındaki dayanışmayı göstermeyi amaçlayan bir terimdir. Bu açıdan baktığımızda bu kavramın Türkiye’de ve Türkçe’de de bir karşılığı olmadığını belirtelim.
BIPOC kavramı 2020 yılı mayıs ayından itibaren ABD’de yaşanan Black Lives Matter (Siyahların Hayatı Değerlidir) protestoları ile özellikle de sosyal medyada olmak üzere oldukça yaygınlaşmış bir kavram. Terim ilk olarak 2013’te çevrimiçi olarak ortaya çıkmış olsa da 2020 itibarıyla kendilerini ırk veya etnik köken konularında ilerici sesler olarak gören eğitimli seçkinler tarafından kullanılarak sosyal medyada yaygınlaştırıldı.
BIPOC Kavramının Birleştirici Rolü
BIPOC kavramının kullanımını destekleyen aktivistler, terimin “POC” olarak kısaltılan “renkli insanlar” (İng. “people of colour”) ifadesinden daha açıklayıcı olduğunu ve beyaz olmayan insanların farklı türde ayrımcılık ve önyargılarla karşı karşıya kaldıklarını kabul ederken, diğer yanda yapısal ırkçılığın siyahi ve yerli halkların yaşamlarını, diğer beyaz olmayan insanların deneyimleyemeyeceği şekillerde baskı altına almaya, geçersiz kılmaya ve derinden etkilemeye devam ettiğini vurguluyorlar.
Onlara göre BIPOC kavramı, siyahi ve yerli halkların karşı karşıya olduğu benzersiz baskı ile yapısal ırkçılık tarihini kabul ederken, aynı zamanda tüm farklı ırklardan insanları birleştirmeyi amaçlıyor. Bu açıdan bakıldığında BIPOC kavramı, bu ötekileştirilmiş grupların daha fazla tanınmasını ve dâhil edilmesini sağlamanın bir yolu olarak da görülebilir.
BIPOC Kavramının Muhalifleri Ne Düşünüyor?
Ancak BIPOC terimin kullanılmasına muhalefet edenler de var. BIPOC kavramının kullanımını siyahi, yerli ve diğer renkli insanların yaşadıklarının eşitlenmesi olarak gören veya bu kavramın ayrım gözetmeksizin kullanıldığında, farklılıkları silme tehlikesi doğurduğunu düşünenler de var. Kavram tartışmasında BIPOC’nin bir şemsiye terim olarak kullanılmasına herkes katılmıyor. Bu muhalif argümana göre bu kadar çok kimliği geniş bir terim altında toplayan genellemeci bir yaklaşım, ırkçılığın “ırklaştırılmış” insanları etkileme biçimlerini gözden kaçırmamıza sebep olabilir.
Her ne kadar savunucuları BIPOC terminin “siyah/beyaz ikiliğini yeniden çerçevelendirmeye çalıştığını” [1] iddia etseler de BIPOC ifadesinin karşıtlarına göre bu terim, sadece siyahın yanına “yerli” kelimesini ekleyip diğer tüm beyaz olmayanları homojen görerek aslında bir tür ayrımcılık da yapıyor. Ayrıca bahsi geçen iki grubun öne çıkarılmasını da tarihsel baskıyı günümüzde cereyan eden ayrımcılıkları önceliklendirmek olarak yorumluyorlar. [2] Buna göre renkli topluluklar arasında bir baskı hiyerarşisi uygulayan BIPOC ifadesinin savunucuları, ırkçılıktan en çok etkilendiğini iddia ettikleri iki gruba kasıtlı olarak öncelik veriyor.
[1] THE BIPOC PROJECT, supra note 144 (“We seek to intentionally reframe the Black/white binary…”)
[2] Deo, Meera E., Better than BIPOC (March 8, 2023). Law and Inequality: A Journal of Theory and Practice, Vol.41, No.71, 2023
