Almanya’da Polis Memurluğu ve Başörtüsü: Eyaletlerin Düzenlemeleri Neler?
Almanya'da başörtülü bir kadının polis memurluğu yapması mümkün mü? Bu soru eyaletlere göre farklı cevaplar buluyor: Bazı eyaletler dinî sembolleri kesin bir tavırla yasaklarken, diğerleri bireysel haklara alan tanıyor. Eyaletlerin tutumlarını ve ilgili düzenlemelerini derledik.
Almanya’da devlet kurumlarında başörtüsü yasağı tartışması yıllardır gündemden düşmüyor. Federal Anayasa Mahkemesi, 2015 yılında verdiği kararla devlet memurlarına yönelik genel başörtüsü yasağının anayasaya aykırı olduğunu belirtmişti. Ancak uygulamada bu karar henüz birçok eyalette tam anlamıyla hayata geçirilmiş değil. An itibarıyla Almanya’da görev yapmakta olan başörtülü kadın polis memuru bulunmuyor. Buna rağmen bazı eyaletler başörtüsü yasağını genişletmeye yönelik adımlar atarken, ayrımcılığın önlenmesi ve eşit katılım konularında sınırlı ilerleme kaydediliyor. Bu yazıda Almanya’daki 16 eyaletin konuya yaklaşımları ve yasal düzenlemelerini derledik.
Berlin’deki “Tarafsızlık Yasası” Yeniden Tartışmaların Odağında
Başkent Berlin’deki kamu görevlilerinin başörtüsü gibi dinî simgeleri taşımasını yasaklayan “Tarafsızlık Yasası” yeniden tartışmaya açıldı. Eyalet meclisindeki Yeşiller grubunun verdiği bir önerge, bu yasanın kaldırılmasını talep ederken tartışmaların merkezinde başörtüsü yer alıyor. Yeşiller, Tarafsızlık Yasası‘nın polis teşkilatında, adliyede veya okullarda çalışmak isteyen Müslüman kadınlar için “fiili bir meslek yasağı” olduğunu ve devletin, dinî ifadeleri genel geçer şekilde yasaklamaması, bunun yerine bireysel temel hakları -özellikle din özgürlüğünü- gözetmesi gerektiğini savunuyor.
Yıllardır süren bu tartışma, hukuki ilkelerle toplumsal ve siyasi yaklaşımlar arasında gidip gelirken, önergenin kabul edilmesinin kamu hizmeti üzerinde geniş kapsamlı etkiler yaratması bekleniyor. Federal Anayasa Mahkemesi 2015’te devlet hizmetinde genel bir başörtüsü yasağını, örneğin okul ortamındaki huzurun veya devletin tarafsızlığının somut şekilde tehdit edilmediği sürece söz konusu yasağın anayasaya aykırı olduğuna hükmederek konuya açıklık getirmişti. Buna rağmen bazı eyaletler -başta Berlin olmak üzere- katı ve kısıtlayıcı düzenlemelere bağlı kalmaya devam ediyor. Federal Anayasa Mahkemesinin görüşü yavaş yavaş kabul görmeye başlasa da bunun pratikte nasıl uygulanabileceği halen belirsiz.
Peki diğer federal eyaletlerde devlet hizmetinde -özellikle de polis teşkilatında- dinî kimliğin görünürlüğü ne durumda? Eyalet yönetimlerinin eyaletlerin içişleri bakanlıklarını mukayese eden bu araştırma yazısı, başörtüsü konusuna yaklaşımın eyaletler arasında farklılık göstererek oldukça tutarsız olduğunu ortaya koyuyor. Bazı eyaletlerdeki polis teşkilatlarında başörtüsü genel olarak yasaklanırken, diğerlerinde bireysel değerlendirme imkanı ya da devam eden yasama girişimleri söz konusu.
Kuzey Ren-Vestfalya’daki Polis Teşkilatlarında Başörtüsü Yasak
Müslüman ve göç kökenli nüfusun yoğun olarak yaşadığı Kuzey Ren-Vestfalya (KRV) eyaletinde başörtülü kadınların polis teşkilatında çalışması prensipte mümkün olsa da, bu durum polis memurluğu için geçerli değil. KRV İçişleri Bakanlığı kıyafet yönetmeliğine ve güvenlik kaygılarına işaret ederek başörtüsünün görüş alanını kısıtlayabileceğini veya fiziksel çatışmalarda bir risk oluşturabileceğini savunuyor. Ayrıca bu yasak, Memur Statüsü Yasası’nın 33. maddesi uyarınca dinî ve ideolojik tarafsızlık yükümlülüğü ile de gerekçelendiriliyor.
Bu düzenlemelerin ayrımcılıktan uzak daha katılımcı bir şekilde değiştirilmesine yönelik herhangi bir plan bulunmuyor. Bakanlığa göre, düzenlemelere rağmen başörtülü Müslüman kadınların başvuruları başörtüsü nedeniyle reddedilmiyor. Bu konuda herhangi bir hukuki davanın kayda geçmediğine işaret edilirken aktif olarak görev yapan başörtülü polis memurlarının sayısı ya da göreve başlamadan önce başörtüsünü çıkaranlarla ilgili herhangi bir veri olmadığı ifade ediliyor.
Bremen’de Başörtüsü Yasağı Geliyor
Bremen eyaletinde ise polis teşkilatında dinî simgeler içeren kıyafetleri, örneğin başörtüsünün takılmasını yasaklayan şu an yürürlükte olan herhangi bir yasal düzenleme bulunmuyor. Bremen İçişleri Bakanlığı bir yandan konuyla ilgili, “Müslüman kadınlar şu anda görev sırasında başörtüsü takabilir,” açıklamasında bulunurken diğer yandan polis teşkilatında dinî simgelerin -diğer yetkili kamu kurumlarında uygulandığı alanlarında olduğu gibi- yasaklanmasını öngören bir yönetmelik hazırladığını duyurdu. Bu düzenleme yürürlüğe girmesi hâlinde, etkilenen memurlara “gerekirse göreve başlamadan önce” başörtüsü takmayı bırakmaları konusunda bilgilendirileceği ifade edildi. Ayrıca güvenlik gerekçeleriyle de bazı pratik kısıtlamalar halihazırda mevcut: Kask, koruyucu maske veya başka ekipmanlar takılması durumunda başörtüsü çıkarılmak zorunda. Yemin töreni veya mezuniyet gibi bazı törenlerde ise başörtüsüne izin veriliyor.
Schura Bremen Başkanı Murat Çelik, sorumuza cevaben, polis teşkilatında başörtüsüne yönelik genel bir yasağın temel haklara orantısız bir müdahale olacağını ve toplumda “yanlış bir sinyal” vereceğini belirtti. Dinî toplulukların yasal düzenleme sürecine dahil edilmesini ve bu süreçte görüş bildirme hakkını savunan Çelik, “Bizim görüşümüze göre polis teşkilatında sarık, kipa veya başörtüsü ne polislerin görevine ne de devletin tarafsızlık ilkesine aykırıdır,” açıklamasında bulundu.
Schleswig-Holstein: “Genel Yasak Yerine Bireysel Değerlendirmeler Yapılabilir”
Schleswig-Holstein eyaletinde Bremen’de olduğu gibi polis teşkilatında dinî sembollerin -örneğin başörtüsünün- kullanımını yasaklayan genel bir yasal düzenleme bulunmasa da belirli durumlarda uygulanabilecek bazı kısıtlamalar mevcut. Schleswig-Holstein İçişleri Bakanlığı durumu şöyle tarif ediyor: “Mevcut düzenlemeler dinî veya ideolojik semboller için genel bir yasak öngörmese de bireysel değerlendirmelere imkan tanıyor.”
Eyaletteki Memurlar Yasası’na göre dinî semboller, resmî işlemler sırasında görünür olmaları ve resmî görevlerin tarafsız bir şekilde yerine getirilmesine duyulan güveni tehlikeye atmaları halinde yasaklanabilir. Yasanın açıklayıcı memorandumunda, “vatandaşların resmî görevlerin tarafsız bir şekilde yerine getirilmesine duydukları güvene özel bir önem verilmesi gereken” bir örnek olarak polis teşkilatından açıkça söz ediliyor.
Bakanlığın açıklamasında devletin ideolojik tarafsızlığına ek olarak, operasyonel gerekçeler de öne sürülüyor: Üniforma, “iç hizmet talimatlarına uygun olmalı” ve koruyucu kask veya maskelerin kullanımına olanak tanımalıdır. Başörtülü olduğu için polis teşkilatından dışlanan ve başvurusu reddedilen Müslüman kadınlara dair herhangi bir vaka bakanlık tarafından bilinmediği açıklamada yer alıyor.
Bavyera: “Polis Teşkilatında Başörtüsü Yasak”
Bavyera eyaletinde ise polis teşkilatında başörtü takılmasına kesin olarak izin verilmiyor. Bavyera polisi, memurların dış görünüşlerinin devletin tarafsızlığını korunmasına önemli ölçüde katkıda bulunduğunu belirtiyor: “Başörtüsü takmak, bağımsızlık, tarafsızlık veya kanun ve düzene münhasır bağlılık konusunda şüphelere yol açabileceğinden, resmî görevlerin tarafsız bir şekilde yürütülmesine duyulan güveni objektif olarak zedeleyebilir.”
Şu ana kadar başörtülü başvuru sahiplerinin resmî olarak reddedildiği herhangi bir vakanın bilinmediğini ifade eden İçişleri Bakanlığı, “Şu anda bu konudaki düzenlemelerin gözden geçirilmesine dair herhangi bir plan bulunmamaktadır. Polislik başvuruları yalnızca uygunluk, yetenek ve yeterlilik temelinde değerlendirilir. Dinî aidiyet ise önemsiz bir faktördür,” açıklamasında bulundu.
Doğu Almanya Eyaletlerinde Başörtüsüne Karşı Katı Tutum
Brandenburg, Saksonya ve Mecklenburg-Vorpommern eyaletlerinde polislikte başörtüsü takmak Bavyera ve Kuzey Ren-Vestfalya’da olduğu gibi yasak. Bu üç eyalet, polis üniformasının devletin tarafsızlığını sağlamak adına tek tip olması gerektiğini vurguluyor. Brandenburg’un polis kıyafeti yönetmeliği, başörtüsünün görev kıyafeti kapsamında olmadığını açıkça belirtiyor. Dinî sembollerin kabul edilmesine yönelik bir yönetmelik değişikliği planlanmadığı ve diğer eyaletlerde olduğu gibi şu ana kadar başörtüsü nedeniyle başvurusu reddedilen veya mahkemeye taşınan bir vaka bulunmuyor.
Saksonya’da da durum benzer. Başörtüsü, “Saksonya’daki Polis Memurlarının Görünüm Yönetmeliği” ve Saksonya Memur Yasası uyarınca polislik görevinde reddediliyor. Eyalet, bu düzenlemelerin değiştirilmesine ihtiyaç olmadığını savunduğu gibi ve polislik başvurularında dinî aidiyetin dikkate alınmadığını ifade ediyor.
Mecklenburg-Batı Pomeranya eyaletinde de polislikte dinî semboller kesin olarak yasak. Başörtüsü yasağı, devletle bağdaştırılan tarafsızlık yükümlülüğü gerekçesiyle uygulanıyor. Bu üç eyalette de bugüne kadar başörtüsü nedeniyle reddedilen bir başvuru ya da bu bağlamda başlatılan yasal işlem kayda geçmemiş. Aynı zamanda, dış görünüş ile ilgili gerekliliklerin yerine getirildiği sürece dinî aidiyetin polis teşkilatına alımlarda bir rol oynamadığı vurgulanıyor.
Hamburg, Aşağı Saksonya, Baden-Württemberg, Rheinland-Pfalz, Thüringen ve Saarland
Hamburg eyaletinde başörtüsüyle görev yapılması mevcut düzenlemelere göre an itibarıyla mümkün değil. Aşağı Saksonya eyaletinde de kıyafet yönetmelikleri buna izin vermiyor. Son yıllarda başörtülü kadın başvuruları olsa da bunlar çeşitli nedenlerle reddedildi. Ancak başörtüsü tek başına reddetme gerekçesi olarak belirtilmedi.
Baden-Württemberg eyaleti de tarafsızlık ilkesini gerekçe göstererek başörtüsüne izin vermiyor. Şimdiye kadar başörtülü bir başvuru olmamış, dava da açılmamış.
Rheinland-Pflaz eyaletinde ise tek tip üniforma prensibi esas alınsa da her vaka için bireysel değerlendirme yapılabileceği de belirtiliyor. Tarafsızlık ya da güvenlik açısından tehdit oluşturmadığı sürece başörtüsüne izin verilebileceği ifade ediliyor.
Thüringen eyaletinde başörtüsü açıkça yasaklanmamış olsa da “Uygun değil,” olarak değerlendiriliyor. Yeni bir yasa hazırlığı var ve bu yasayla polislerin dış görünüşüne dair kurallar netleştirilmesi hedefleniyor.
Saarland eyaletinin düzenlemelerine göre görev sırasında başörtüsü takılması mümkün. Ancak yüzü örten şekilde bir kıyafet giyilmesi yasak. Eyaletten verilen bilgiye göre daha önce başörtülü bir aday, polis olmak için başvurmamış.
Federal Anayasa Mahkemesinin kararına rağmen, başörtüsü Almanya’da birçok eyalette polislik mesleği için hâlâ fiili bir engel. Kıyafet düzenlemerinin uygulanmasında dinî inançlar temelinde dışlama olmasa da başörtüsünün polis üniformasına entegrasyonu çoğu eyalet için hâlâ bir tabu. Daha kapsayıcı ve ayrımcılıktan uzak bir kamu hizmeti anlayışı için federal düzeyde net ve bağlayıcı düzenlemelere dair ihtiyaç gün geçtikçe daha görünür hâle geliyor.
