Batı Avrupa’da İslami Anaokullarının Bilançosu
Milyonlarca Müslüman'ın yaşadığı Batı Avrupa ülkelerinde İslami anaokullarıyla ilgili yasal zemin nasıl? Avusturya, Fransa, Belçika, Hollanda ve İngiltere’de İslami anaokullarıyla ilgili durumun kısa bir özeti.
Avrupa ülkelerinde yaşayan çoğu Müslüman ebeveyn çocukları için kendi dinî görüş ve yaşayışlarına uygun eğitim kurumlarını tercih ediyor. İslami öğretilerin önemsendiği ve çocukların evde gördüğü dinî ve ahlaki değerler ile karşılaşabilme imkânını bulduğu İslami anaokullarında helal yemek, temizlik ve mahremiyet konularına gösterilen hassasiyet İslami anaokulu modelini Müslüman ebeveynler için daha cazip hâle getiriyor. Peki farklı ülkelerde İslami anaokulları ile ilgili zemin nasıl? Avusturya ile başlayalım.
Avusturya’da İslami Anaokulları Siyasetin Gölgesinde
İslam dininin resmî olarak 1912 yılından beri tanındığı Avusturya’da İslami anaokullarının açılması hukuken mümkün. Anaokulları Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’na bağlı olarak eyalet yönetiminin idaresi altında bulunuyor.
2005 yılında Viyana Belediyesi’nin anaokullarına artan talebi karşılamak için özel anaokullarını teşvikinin ardından Viyana’da çok sayıda İslami anaokulu açıldı. Anaokulu açmak isteyen ve sicili temiz olan herkes bir dernek kurup, bu dernek üzerinden okul öncesi eğitim hizmeti sunabiliyordu. Anaokulu açarken ihtiyaç duyulacak olan yatırım maliyetlerini de devlet üstleniyordu.
Ancak 2015 yılında yürürlüğe giren İslam Yasası ile birlikte hukuki anlamda bir şey değişmemiş olsa da, siyasi ve toplumsal baskılar yoğunlaştı. Özellikle işletmecisi Müslüman olan bir anaokuluna yönelik yolsuzluk iddiaları medyada oldukça fazla yankı buldu. Bu gelişmelere bağlı olarak İslami anaokulları mercek altına alındı ve farklı gerekçeler gösterilerek kapatıldı.
Bunun ardından özel anaokulların müfredatına yönelik çeşitli düzenlemeler yapıldı, anaokulu açma kriterleri yükseltildi ve yatırım maliyetleri ile alakalı devlet desteği kaldırıldı. Önceden yılda iki kez olan teftişlerin sayısı ve süresi arttırıldı. Bu teftişler esnasında özellikle İslam dini ile ilgili içerik ve semboller sorgulanmaya başladı.
Avusturya’da İslami anaokullarının sayısı resmî olarak kayıt altına alınmıyor. 2017 temmuz ayında Prof. Ednan Aslan’ın, Uyum Bakanı Sebastian Kurz’un siparişi üzerine “İslami çocuk yuvaları” hakkında hazırladığı araştırmaya göre Viyana’da yaklaşık 150 tane İslami anaokulu, 450 tane ise İslami çocuk grubu var. Aslan’ın İslami çocuk yuvalarıyla ilgili tartışmalı araştırması Avusturya’da bu yuvaların kapatılması yönündeki siyasi tartışmada kaynak olarak kullanılmıştı. Araştırmanın daha sonra bakanlık çalışanları tarafından manipüle edildiği ortaya çıkmıştı.
2006’da kurulan Juwa eğitim kurumlarının müdürü Ali Kaya 2015’ten bu yana yapılan resmî değişiklikleri standartların yükseltilerek okul öncesi eğitim hizmetinin sadece bu işe gönül vermiş ehil kişiler tarafından yapılması açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendiriyor. Ancak hizmet şuuru ile faaliyet gösteren bazı kurumların da bu düzenlemeler kapsamında kapatılmış olmasının üzücü olduğunu vurguluyor.
Fransa’da İslami Anaokulu Açma Şartları Zorlaşıyor
Fransa’da İslami anaokullarının sayısı artarken hükûmet tarafından öne sürülen zorluklar her geçen gün daha çok hissediliyor.
Ülkedeki okul çeşitleri devlet okulu ve özel okul olmak üzere iki gruba ayrılıyor. Özel okullar da kendi içlerinde sözleşmesiz özel okullar, devletle sözleşme altındaki özel okullar ve devletle ortaklık sözleşmesi olan özel okullar olarak üç kategori altında toplanıyor. Bunlardan sözleşmesiz özel okullar, diğer okulların aksine devletten hiçbir maddi destek almadan finans kaynaklarını ve tüm masraflarını kendileri karşılıyor. İslami anaokulları sözleşmesiz özel okullar kategorisinde yer alıyor.
2019 istatistiklerine göre Fransa’da sözleşmesiz okulların yüzde 4’ü Müslüman değerlere göre eğitim veriyor. Ülke genelindeki anaokulu öğrencilerinin yüzde 0,05’i ise İslami okullarda kayıtlı.
Fransa’da 21 Şubat 2018 tarihinde kabul edilen yasa tasarısı ile özel okulların açılması zorlaştırıldı. Bu yasa ile sözleşmesiz özel okulların açılmasına itiraz etmek için belediye yönetimi ile devlete verilen süre uzatılırken, okulların açılması için istenen şartlar güçleştirildi. Örneğin özel okullarda görev alan öğretmenlerin en az 5 yıl tecrübeli olmaları şartı getirildi. Yeni yasaya göre ayrıca koşullara aykırı olarak okul açan kişiler 15 bin avro para cezasına çarptırılacak.
Devletten hiçbir şekilde yardım almayan sözleşmesiz okulların ana finans kaynakları kayıt ücretleri ve bağışlar. Bu nedenle Fransa’da İslami anaokulu fiyatları, devlet desteği alan Hristiyan okullarınkine kıyasla oldukça yüksek.
Fransa Eğitim Bakanlığı okulları iki yılda bir, her yıl, hatta bazılarını yılda birkaç kez kontrol ediyor. İslami anaokullarının diğerlerine göre daha sık denetlendiği belirtiliyor. Müslüman Özel Eğitimi İçin Avrupa Birliği (UEPM) Başkanı Fatih Sarıkır, Fransa’da hâlihazırda bazı okullarının hiçbir neden yokken yılda 3 kez denetlendiğini vurgulamış, zaten zor olan bürokratik süreçlerin daha da zorlaştırıldığını açıklamıştı.
Belçika’da İslami Anaokulları Devlet Desteği Alıyor
Belçika’da Flaman Bölgesi, Valon Bölgesi ve Brüksel Başkent Bölgesi olmak üzere 3 özerk bölge var. Anayasa’nın 24. Maddesi’nde eğitimin hiçbir felsefi düşünceye bağlı olmadığına ve okulların açılması ve eğitim düzenlenmelerinden bölgelerin sorumlu olduğuna vurgu yapılıyor. Bu anlamda bölge yönetimleri bu konuda tam yetkili.
Belçika’da da İslami anaokulları açmak hukuken mümkün. Okulun genel veya dinî bir topluluğa bağlı olmasına bakılmaksızın ana giderleri devlet tarafından karşılanıyor, öğretmenlerin maaşları bölge yönetimi tarafından ödeniyor. Ülkede toplam dört tane İslami anaokulu var. Bunlardan ilki 1989 yılında Brüksel’de kurulan Al-Ghazali anaokulu ve ilkokulu.
Belçika’da belediyeler veya resmî tüzüğü olan sivil toplum kuruluşları anaokulu açabilirler. Başvuruda okulda uygulanacak eğitim ve pedagojik proje, iç tüzük, okul binasına dair planlar ve hangi eğitim programının uygulanacağını belirten referansın hazır olması gerekiyor. Ayrıca okulu açmak isteyen kuruluş tüzüğünün ve yönetim kurulundaki kişilerin “temiz” belgelerinin sunulması isteniyor. Eğer dinî bir anaokulu açılacaksa ülkede o dinle ilgili en yüksek kurulun onayı da gerekli; bu kurum İslam cemaati için Executief.
Anaokulu müfredatının belirlenmesinde, ana hat ve konuların tayininde bölge yönetimi, uygulama şekil ve yöntemlerinin belirlenmesinde ise kurucu kurul söz sahibi. Brüksel La Vertu Erdem Okulu yöneticilerinden Abdurrahman Kaya genel denetimler dışında devletin İslami anaokullarında işlenen müfredata müdahalesinin söz konusu olmadığını belirtiyor.
Hollanda’da Anaokulları İlköğretimin Bir Parçası
Hollanda’da okul açma özgürlüğü Anayasa’nın 23. maddesi ile garanti altına altında. 1848 yılında kabul edilen yasa ile Hollanda’da okullar “devlet’’ ve “special schools” olarak adlandırılan devlete bağlı ancak “özel” statüye sahip okullar olmak üzere ikiye ayrılıyor. “Özel okullar” belli bir din veya dünya görüşüne sahip insanlar tarafından açılmış devlet okulundakinden farklı bir eğitim metodu kullanan okullar. Ancak her iki okul türü de 1917 yılında kabul edilen yasa ile devlet tarafından finanse ediliyor.
Hollanda’da 1985’ten itibaren anaokulu ilkokulla birlikte ilköğretimi (Basisschool) oluşturuyor. Dolayısıyla ülkede anaokulu ve ilkokul ayrımı yok. Bu sisteme göre ilköğretim anaokulu seviyesinden, yani 4 yaşından itibaren başlıyor ve 8 sene sürüyor. Alt sınıflar olarak nitelenen 1. ve 2. sınıfları ana sınıfları teşkil ediyor.
Okul başvuruları belediye meclisi tarafından değerlendiriliyor ve İslami okul başvuruları sağcı görüşe sahip belediyeler tarafından çoğunlukla reddediliyor. 2007’de açılan Ababil ilkokulunun müdürü Kemal Kadi, Hollanda’da İslami ilkokul açmanın önünde hukuki anlamda bir engel olmasa da prosedürlerin işi zorlaştırdığını belirtiyor. Hollanda’da her belediyenin kendi nüfusuna göre okullar için belirlediği bir öğrenci sayısı var ve 5 sene içerisinde o öğrenci sayısına ulaşamayan okullar kapatılıyor. Kadi, İslami okullara genelde Müslümanların yaşamadığı bölgelerde kurulma izni verildiğini, böylece yeterli sayıda öğrenciye ulaşamayarak okulun kısa sürede kapanmasının beklendiğini belirtiyor.
Ülkedeki ilk İslami ilkokullar 1987 yılında Eindhoven şehrinde açılan Tarieq Ibnoe Ziyad ve 1988 yılında Rotterdam şehrinde açılan Al Ghazali okulları. Bugün Hollanda’da 54 tane İslami ilkokul var. Son yıllarda Hollanda’da İslami okullardaki öğrenci sayısı yüzde 60 arttı. Bunda bu okulların liseye geçiş sınavlarındaki üstün başarısının rolü var.
İngiltere’de Her Anaokulu Aynı Şartlara Tabi
Anaokulunun zorunlu olmadığı İngiltere’de devlet destekli anaokulu eğitimi 3 yaşında başlıyor. Ülkede anaokulu açabilmek için herkesten istenen belli şartlar var. Bunlar anaokulu müdürünün aynı alanda en az iki yıllık mesleki tecrübeye sahip olması, 3-4 yaş arası çocuklar için her 8 çocuk başına bir görevlinin düşmesi gibi genel koşullar. Kısacası İngiltere’de İslami anaokulu açmanın önünde herhangi bir yasal engel bulunmuyor.
Ülkede tüm anaokullarının ilişkili olduğu iki kurum mevcut. Bunlardan ilki “Ofsted” isimli kurum. İngiltere’deki (neredeyse) bütün okulları denetlemekle görevli olan bu kurum, aynı zamanda anaokullarını da denetliyor. Bu denetimlerden geçer not alan kurumlar eğitimlerine devam edebiliyor.
Anaokullarından sorumlu olan diğer kurum ise yerel otoriteler. İngiltere’de genel olarak eğitimden sorumlu yerel otoritelerin anaokulları ile bağı özellikle ücretsiz anaokulu eğitim hakkıyla alakalı. Aileler çocuklarını ücreti yerel otorite tarafından karşılanmak üzere yerel otoritelerin anlaşmalı olduğu herhangi bir devlet veya özel anaokuluna yollayabiliyor. Bunlar arasında Ofsted denetimlerinden geçmiş İslami anaokulları da var.
Öte yandan İngiltere’de anaokullarının takip etmek zorunda olduğu bir çerçeve program bulunmakta. Ofsted denetimlerinde dikkate alınan hususlardan bir tanesi de bu programa ne derece uyulduğu. Bu program çocuklar arası fırsat eşitliğinin sağlanması, ayrımcılığın önlenmesi, ailelerle işbirliği yapılması ve kaliteli eğitim verilmesi gibi hususları içeriyor. İngiltere’deki dinî eğitim politikaları üzerine çalışmalar yapan Dr. Abdurrahman Hendek çerçeve program haricinde İngiltere’de anaokullarına yönelik herhangi bir müfredat zorunluluğu bulunmadığını ve bunun da tüm anaokullarına geniş bir manevra alanı sunduğunu belirtiyor.
Avrupa’da İslami Anaokulları: Zor Ama Mümkün
Genel olarak bakıldığında Batı Avrupa ülkelerinde İslami anaokullarının açılmasını engelleyen hukuki bir zemin yok. Okullarda uygulanan müfredatların belirlenmesi de bazı istisnalar dışında Müslüman okul idarecilerinin inisiyatifinde.
Buna karşılık kimi ülkelerde Müslüman toplum tarafından İslami anaokulları açma konusunda karşılaşılan engeller daha çok siyasi konjonktürle alakalı olup hükûmetlerin yaklaşımına göre yıllar içerisinde değişebiliyor. Aşırı sağ ve muhafazakâr siyasi eğilimli yerel ve bölgesel otoriteler Müslümanların bu hususta karşılaştıkları zorluklarda belirleyici.
Mevcut tabloya baktığımızda İslami anaokulları konusunda en özgürlükçü yaklaşımın İngiltere ve Belçika’da, en katı yaklaşımların ise Avusturya ve Fransa’da olduğu görülüyor.
Avrupa genelinde sağ siyasetin söylemlerine artan ilginin bir sonucu olarak Müslüman toplum etrafında yoğunlaşan tartışmalardan şüphesiz Müslümanlara ait kurum ve kuruluşlarla birlikte İslami anaokulları da etkileniyor. Ancak Avrupa’da 30 yılı aşkın süredir varlık gösteren köklü İslami eğitim kurumları bu alanda Müslümanların gösterdiği üstün başarıyı ve güçlü iradeyi ortaya koyuyor.
