Hollanda’da İslami Defin ve Müslüman Mezarlıkları

İslami defin, İslam’ın bu dünya üzerindeki tarihiyle yaşıt bir konu. Vefat edenin İslami usullere göre yıkanıp kefenlenerek defnedilmesi olarak özetlenebilecek İslami defin; kabir ziyaretleri ve vefat sonrası dualarla yad etmeye kadar uzanan bir vefat kültürünün de parçası. Teolojik gerekliliklerin yanı sıra İslami defin, Müslümanlar için aynı zamanda dinî kültürün temel bileşenlerinden biri.

Gayrimüslimlerin çoğunlukta olduğu bir toplumda vefat eden Müslümanların defni konusu ise bilhassa Batı Avrupa’daki Müslümanların nüfusu göz önüne alındığında çok uzun süredir tartışılan bir konu.

Hollanda’da İslami Defin ve İlk Müslüman Mezarlığı

Hollanda’da ilk Müslüman mezarlığı Lahey (Den Haag) şehrinde 1932 yılında açıldı. O yıllar Hollanda’da “Perkoempoelan İslam” adında, Endonezyalı Müslümanların kurduğu bir dernek vardı. Muhtemelen Hollanda’nın ilk İslami kuruluşu olan bu dernek, ülkede ilk Müslüman mezarlığının açılmasına vesile olmuştu. O zamanlarda Müslüman nüfusun fazla olmamasından dolayı, İslami defin için küçük bir yerin tahsis edilmiş olması yeterliydi. Bugünse Hollanda’da sonradan Müslüman olanlar, ülkelerindeki savaştan kaçıp Hollanda’ya gelenle, işçi göçüyle Müslüman ülkelerden gelen misafir işçiler ve aileleriyle birlikte ülkede büyük bir İslami camia mevcut. Bu camia günümüzde Hollanda nüfusunun takriben yüzde 5’ine tekabül ediyor ve 1 milyonluk bir nüfusu bünyesinde barındırıyor. Bu camianın ihtiyaçları da, nüfusla orantılı bir şekilde artıyor.

Ziyaret Edilmeyecek Bir Mezarlıkta Defnedilmek İstememek

Hollanda’da vefat eden ve akrabaları burada yaşayan birçok Müslüman, mezarlarının ikamet ettikleri yere yakın olmasını istiyor. Bu durum aynı zamanda çocukları ve torunları Hollanda’da doğup büyüyen birçok Müslüman için buraya kök salmış olmanın bir göstergesi. Birçok kişi her ne kadar köken ülkelerine gönülden bağlı olsa da, ziyaret edilmeyecek bir mezarlığa defnedilmek istemiyor. Fakat Hollanda’daki Müslüman mezarlıklarının sayısı ve şartlar bu imkânı karşılamaya müsait değil.

İslami defin işlemlerinin belli başlı şartları var. Bu şartlardan biri de ebedi istirahat imkânının olması. İslam’a göre defnedilen cenaze bir daha yerinden kaldırılmayacak şekilde defnedilmelidir. Birçok Avrupa ülkesinde olduğu gibi Hollanda’da da defnedilen cenazeler belli bir süre sonra mezardan çıkartılıp, cenazenin yakınları müdahale etmedikçe toplu bir mezara gömülüyor. Bu durum İslami defin usullerinin gerçekleşmemesi demek. Bugün Hollanda’da ebedi istirahatın mümkün olduğu mezarlıkların tahsis edilmesine yönelik çalışmalar hâlâ sürüyor.

Batı Avrupa’nın En Büyük Mezarlığı

Hollanda’da İslami defin ile ilgili süren çalışmalardan biri, 24 Nisan 2020 yılında açılmış olan ve Batı Avrupa’nın en büyük Müslüman mezarlığı olarak bilinen Riyad Al Jannah adındaki mezarlık. Bu mezarlık, Hollanda’nın Drenthe Eyaletinin, Zuidlaren Belediyesinde, Oude Coevorderweg adlı caddenin üzerinde bulunuyor. Müslüman cemaatin bağışlarıyla başlayan proje kapsamında geçen sene ekim ayında yeterince para toplanamamıştı. Korona pandemisinden dolayı, Hollanda ve Belçika’daki Müslümanlardan vefat sayısının artmasıyla, mezarlık için hızlı bir şekilde para toplanabildi. Bu mezarlık, Hollanda Özel İslami Mezarlıklar Vakfı’na (BIBIN) tahsis edildi. 1.700 kapasiteye sahip olan bu mezarlık Müslümanların hizmetinde olacak. Vakfın idaresi ağırlıkla Faslı Müslümanlardan oluşuyor. Kendi beyanına göre bu vakıf “Müslümanlar tarafından, Müslümanlar için” kurulmuş bir vakıf. BIBIN, herhangi bir kazanç gütmeden, tamamen Hollanda’da Müslüman mezarlıklarının tahsis edilmesi konusunda uğraşıyor.

Bundan başka, Nuenen’da İslami Cenaze Hizmet Vakfı’nın idare ettiği 800 kişilik; Almere’nde Ar-Raza Camii idaresine tahsis edilmiş 1.000 kişilik ve Bergen op Zoom’da ise 1.500 kişilik Müslüman mezarlıkları var. Bu mezarlıklarda ebedi istirahat hakkı ve diğer İslami defin şartlarını gerçekleştirmek mümkün.

Amsterdam, Rotterdam, Lahey (Den Haag) ve Utrecht gibi büyük şehirlerde olduğu gibi birçok başka belediyede de genel mezarlıklarda Müslümanlara tahsis edilmiş bölümler var. Ülke çapında öncelikli olarak azınlıkların hakları için mücadele eden ve Müslümanların desteklediği siyasi partilerin yanı sıra; diğer siyasi partilerden de Hollanda’da İslami defin şartlarını sağlayacak mezarlıkların tahsis edilmesi için gayret gösteren aktörler var. Bu durum, özellikle yerel belediyelerde Müslümanların talep etmeleri ve bu talebin arkasında durdukları müddetçe definle ilgili çözüm önünde bir engel olmadığını gösteriyor.

Hollanda’da Müslüman Mezarlıklarının Ücreti

Müslüman mezarlıkların tahsisinde her ne kadar siyaseten engel olmasa da, bu mezarlıkların ücretleri konusunda Müslümanların zorlandığı biliniyor. Hollanda’da eyaletlerin ve belediyelerin kendilerine ait bir fiyat tarifesi var. Bu nedenle Müslüman mezarlıklarına defin hakkında tek bir fiyat vermek oldukça zor. Fakat genel mezarlıkların ülke çapındaki ortalamasından bahsetmek gerekirse; bunun takriben 1.700 Avro olduğunu söyleyebiliriz. Bu fiyat Müslüman mezarlıklarına kıyasen oldukça ucuz.

Hollanda’da Müslüman mezarlıklarının sayısı az, fiyatı ise fazla. Örneğin Bergen op Zoom’daki Müslüman mezarlığında bir mezarın ücreti 8.400 Avro civarında. Bununla birlikte bağışlarla satın alınan Batı Avrupa’nın en büyük mezarlığı olan Riyad Al Jannah adındaki mezarlıkta bir mezarın fiyatı 2.750 Avro. Hollanda’da vefat eden kimselerin defin masrafları normalde sigortalar tarafından karşılanıyor. Yüksek mezar fiyatları ise birçok aile için zorluk oluşturuyor. Son zamanlarda Hollanda’ya defnedilecek cenazelerin masraflarının karşılanması için birçok yardım kampanyası da hayata geçirildi.

Bilhassa korona pandemisinden dolayı Müslümanların yaşadıkları ülkelerde defnedilmesinin bir ihtiyaç olduğu konusunda farkındalık ve duyarlılık artmış durumda. Müslüman mezarlıkları konusunda siyasetin engel teşkil etmediği de gözlemleniyor. Fakat yine de Hollanda’da İslami defin için Müslüman cemaatin kat etmesi gereken daha çok uzun bir yol var.