'Göç Sözlüğü'

Göç Sözlüğü: Göçün Temel Kavramları ve Anlamları

Göç, son yılların en çok konuşulan fenomeni. Sosyal medyanın ilk Göç Sözlüğü'nü yayınlayan Perspektif, alana dair kavramları okuyucuları için derledi.

Fotoğraf: Shutterstock.com

Göçün temel kavramları genelde siyasi ve toplumsal tartışmalarda birbirine karıştırılıyor. Oysa doğru bir göç yönetimi için kavramların doğru bir şekilde kullanılması oldukça önemli. Perspektif, göçe dair temel kavramlara dair bir “Göç Sözlüğü” oluşturdu. Bu sözlükte, mülteciden sığınmacıya; aile birleşiminden, Cenevre Sözleşmesi’ne kadar göçle ilgili birçok temel kavram ve kurumlara dair kısa açıklamalar sunuyoruz.

1. Mülteci Kimdir?

mülteci

2019 yılı Haziran ayı itibarıyla dünya üzerinde 25.9 milyon mülteci bulunmaktadır. Bilinenin aksine Türkiye’de bulunan Suriyeliler mülteci değil, geçici koruma rejimine bağlı sığınmacılardır. Türkiye, yalnızca Avrupa Konseyi üyesi ülkelerden gelen kişilerin iltica başvurusunu değerlendirmektedir.

Peki “mülteci” kime denir? “Mülteci” kelimesi ne anlama gelmektedir?

Mülteci, dinî inancı, mezhebi, etnisitesi, siyasi görüşü, cinsel tercihi veya bir toplumsal gruba aidiyeti sebebiyle zulüm gören veya görme endişesi taşıyan, bu sebeple bulunduğu yerden ayrılmak zorunda kalan veya buraya geri dönemeyen; bu sebepleri iltica ettiği ülke tarafından tanınan kişidir.

2. İltica Nedir?

 iltica

İltica (İng. “asylum“), bazı ülkelerin önceden belirlenmiş koşullara uygun başvurularda bulunan kimselere verdiği hukuki ve politik bir haktır. İltica başvurusu kabul edilen kişi uluslararası koruma statüsüne kavuşur ve kendi isteği dışında geldiği ülkeye geri göndermeye zorlanamaz. Dünya üzerinde iltica hakkını anayasal olarak tanıyan ilk ülke Fransa’dır.

3. Sığınmacı Kimdir?

sığınmacı

Birleşmiş Milletler’in verilerine göre Haziran 2019 itibarıyla dünya üzerinde 3.5 milyon kişi sığınmacı (İng. “asylumseeker“) durumundadır. Bu kişilerin büyük çoğunluğunu Suriye’deki iç savaştan kaçan insanlar oluşturmaktadır. 

Peki son yıllarda sıkça kullanılan “sığınmacı” kelimesi ne anlama gelmektedir? Kimlere “sığınmacı” denir?

Sığınmacı, uğradığı zulüm ya da ciddi zarardan dolayı kendi ülkesinden başka bir ülkede ilgili uluslararası ve ulusal düzenlemelere göre emniyet arayan ve mülteci statüsü başvurusu üzerine karar bekleyen kişidir.

4. Cenevre Sözleşmesi Nedir? Bu sözleşme kimleri kapsamaktadır?

Cenevre Sözleşmesi

1951 yılında imzalanan Cenevre Sözleşmesi, uluslararası koruma ve mülteciler hakkındaki hukukun düzenlendiği sözleşmedir. Türkiye, sözleşmenin imzacıları arasında olmasına rağmen daha sonra imzalanan protokole “coğrafi çekince” ekleyen tek ülkedir. Buna göre Türkiye, yalnızca Avrupa Konseyi üyesi ülkelerden gelen kişilerin iltica başvurusunu kabul etmektedir.

Cenevre Sözleşmesi’ne taraf olan 149 ülke bulunmaktadır. Avrupa Birliği üyesi ülkelerin tümünün sözleşmede imzası vardır. 

5. Geçici Koruma Nedir? Kimler Geçici Korumaya Başvurabilir?

geçici koruma

Geçici koruma, sığınma prosedürlerinin hayata geçirilmesinde engeller bulunduğu durumlarda alınan acil tedbirlerdir. Türkiye’ye kitlesel olarak giriş yapmış ve uluslararası koruma talebiyle iltica başvurusu değerlendirmeye alınmayacak kişilere Türkiye’de sağlanan koruma sistemi de bu kapsamdadır.

Türkiye’nin 6458 sayılı kanun ile düzenlediği Geçici Koruma Yönetmeliği’ne göre sığınmacıların ülkelerine zorla geri gönderilmeyeceğine dair güvence mevcuttur. Ancak bu kişiler uluslararası koruma talebiyle başvuru yapamaz.

6. Aile Birleşimi Nedir? Aile Birleşimi Nasıl Gerçekleşir?

aile birleşimi

Aile birleşimi, çeşitli sebeplerle farklı ülkelerde yaşamak durumunda olan aile üyelerinin menşe ülke haricinde bir ülkede bir araya gelmesidir. Almanya’da geçici koruma statüsünde olan sığınmacıların aile birleşimi ( İng. “family reunification) hakkı bulunmamaktadır. 2017’nin son aylarında “mültecilere aile birleşimi hakkı” verilmesi konusu Almanya’daki koalisyon görüşmelerinin tıkanmasına neden olmuştu. 

7. Bekletme Merkezi Nedir?

bekletme merkezi

Bekletme merkezi, düzensiz durumdaki sığınmacıların veya göçmenlerin ülkeye girdikten sonra geçici olarak tutuldukları merkezdir. Şubat 2019 itibarıyla Libya’da 23 adet bekletme merkezi bulunmaktadır. Söz konusu bekletme merkezlerinde 5 binin üzerinde sığınmacı bulunmaktadır. Bazıları çeşitli milis grupları tarafından yönetilen bu merkezler keyfî gözaltılar, cinsel taciz, kötü beslenme ve yetersiz sağlık koşullarıyla gündeme gelmektedir.

8. Beyin Göçü Nedir?

beyin göçü

Beyin göçü, eğitimli yada yetenekli bireylerin menşe ülkelerinden başka bir ülkeye göç etmesi durumudur. İsveç, Almanya, ABD, Norveç ve Kanada en çok beyin göçü alan ülkeler iken; Etiyopya, Nijerya ve Kenya en çok beyin göçü veren ülkelerdir.

9. Zorunlu Göç Nedir?

zorunlu göç

Zorunlu göç, doğal ya da insan kaynaklı sebeplerle kişinin yaşamını ya da refahını tehdit eden koşullar yüzünden zorunlu olarak göç etmesi durumudur. Tarihteki en büyük zorunlu göç (İng. forced migration”), 12 ila 30 milyon arası Afrikalının köle ticaretiyle Kuzey Amerika, Latin Amerika ve Orta Doğu’nun çeşitli bölgelerine gönderilmesidir.

10. Diplomatik Koruma Nedir? Kimler Diplomatik Korumadan Yararlanabilir?

diplomatik koruma

Diplomatik koruma, devletlerin kendi egemenlik sahaları dışında yargı muafiyetine sahip oldukları yerlerde (elçilik, konsolosluk vs.) koruma talebiyle başvuran kişilere sağladıkları koruma biçimidir.

Mültecilerin uluslararası koruma taleplerinden farklı olarak devletlerin kişilere diplomatik koruma (İng. “diplomatic asylum”) verme mecburiyeti bulunmamaktadır. Almanya 2017 Eylül ayında diplomatik pasaport sahibi 196 Türk’e sığınma hakkı tanımıştır. 

11. Geri Dönüş Nedir? Geri Dönüş Hangi Şartlar Altında Gerçekleşebilir?

geri dönüş

Geri dönüş, yerinden edilmiş kişinin menşe ülkesine geri dönme eylemidir. Geri dönüş gönüllü olabileceği gibi zorla da gerçekleşebilir; ancak koruma altındaki kişinin menşe ülkeye geri gönderilemeyeceğine dair güvence mevcuttur. Geri dönüş (İng. “return“) hakkı uluslararası hukukla koruma altına alınmıştır.

12. Dublin Konvansiyonu Nedir?

Dublin Konvansiyonu

Dublin Konvansiyonu, sözleşmeye taraf devletlerden birine iltica başvurusu yapıldığında hangi ülkenin başvuruya muhatap alınacağını düzenleyen ve 1997’de yürürlüğe giren Avrupa Birliği içi anlaşmadır. 1990 yılında 12 ülke tarafından imzalanıp 1997’de yürürlüğe konulan anlaşma, 2003 ve 2013 yıllarında düzenlenerek Danimarka dışındaki tüm AB ülkeleri tarafından kabul edilmiştir.

Dublin Konvansiyonu’nun reformu konusu uzun süredir Avrupa Birliği üyesi ülkelerin gündeminde bulunmaktadır. Avrupa mülteci krizi ile birlikte Almanya ve Macaristan sözleşmeyi askıya almıştır. Macaristan göçmenlerin ülkeye girişini önlemek için Sırbistan sınırına tel çekerken, Almanya Suriyeli sığınmacıların başvurularını değerlendirmeye almıştır. 

13. Ekonomik Göçmen Nedir? Hangi Göçmenler “Ekonomik Göçmen” Olarak Değerlendirilir?

ekonomik göçmen

Ekonomik göçmen, ekonomik nedenlerle bulunduğu ülkeden başka bir ülkeye göç etmeyi tercih eden kişilerdir. Sınır işçisi, göçmen işçi ve mevsimsel işçiler ekonomik göçmen statüsündeki göçmenlerdir. 2015 yılı verilerine göre AB ülkelerinden Almanya’ya göç eden yaklaşık 700 bin kişi bulunmaktadır. Göçmenlerin yaklaşık 175 bini Romanya, 150 bini Polonya, 70 bini ise Bulgaristan‘dan gelmektedir.

14. Refakatsiz Küçükler Kimdir?

refakatsiz küçükler

Refakatsiz küçükler tabiri, reşit olmadığı hâlde ebeveyninden ya da vasisinden ayrı, bir refakatçiye sahip olmadan göç eden çocuklar için kullanılır. 2015-2016 yıllarında Avrupa’ya yaklaşık 650 bin çocuk sığınmacı olarak başvurmuş ve bu başvuruların %25’ini refakatsiz küçükler oluşturmuştur. Refakatsiz küçükler belgesi bulunmayan yetişkin kişiler için uygulanan prosedürlere tabi tutuldukları takdirde ciddi insan hakları problemleri ortaya çıkmaktadır. Europol’ün (Avrupa Polis Teşkilatı) güncel verilerine göre 2019 yılı itibarıyla yaklaşık 10.000 refakatsiz küçük (İng. “unaccompanied minors“) kayıptır. 

15. Entegrasyon Nedir?

entegrasyon

Entegrasyon, göç eden kişilerin bireysel ya da toplumsal olarak ev sahibi topluma uyum sağlamaları sürecidir. Entegrasyon, uyum ve asimilasyon kavramlarıyla karşılaştırmalı olarak sıkça tartışılan bir kavram olup kültürel, ekonomik ve sosyal alanlarda ele alınmaktadır. 2016 yılında Almanya, 2017 yılında ise Avusturya Entegrasyon Yasası’nı yürürlüğe koymuştur.

16. İşçi Dövizi (Remittance) Nedir? 

işçi dövizi

İşçi dövizi, vatandaş olmayan kişiler tarafından bir ülkede kazanılan veya edinilen paranın, kişinin menşe ülkesine gönderilmesidir.Türkiye, tarihindeki en yüksek işçi dövizini (remittance) 8.2 milyon dolarla 1998 yılında almıştır.

Türkiye’ye en çok işçi dövizi Almanya’da yaşayan Türkler tarafından gönderilmektedir. 2017 Eylül ayı verilerine göre Türkiye’ye gelen işçi dövizi 37.62 milyon dolardır.

17. İnsan Kaçakçılığı Nedir?

insan kaçakçılığı

Frontex’in verilerine göre 2015 yılında yaklaşık 1 milyon 800 bin kişi Avrupa’ya kaçak yollarla girmeye çalışırken, bu rakam 2016 yılında 500 bine, 2017 yılı Ocak-Ağustos ayları arasında ise yaklaşık 150 bine düşmüştür. Peki “insan kaçakçılığı” ne anlama gelmektedir?

İnsan kaçakçılığı, bir kişinin maddi çıkar elde etmek için başka bir kişiyi vatandaşı olmadığı bir ülkeye yasa dışı yollarla girişini sağlamasıdır. Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi verilerine göre Türkiye son yıllarda insan kaçakçıları için en uğrak ülke.

18. Zorla Geri Gönderme Nedir?

zorla geri gönderme

Zorla geri gönderme, koruma başvurusu reddedilen ya da hukuki karar sonucu kişinin menşe, transit veya üçüncü bir ülkeye kendi rızası dışında gönderilmesidir. Koruma statüsüne sahip kişi kendi rızası dışında başka bir ülkeye gönderilemez.

2015-16 yılları arasında Avrupa ülkelerinin Afganistan‘a geri gönderdikleri Afganların sayısı 3.290’dan 9.460’a yükselerek yaklaşık üç katına çıkarken Afgan sığınmacıların başvurularının kabul oranı %68’den %33’e düşmüştür. 

19. Geri Göndermeme İlkesi Nedir?

geri göndermeme ilkesi

Geri göndermeme ilkesi (İng. Nonrefoulement Principle”), mültecilere ilişkin temel düzenlemelerin yer aldığı 1951 Cenevre Sözleşmesi’nde yer alan “Hiçbir Taraf Devlet, bir kişinin ırkı, dini, tabiiyeti, belirli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi görüşü yüzünden hayatı ve özgürlüğünün tehlikeye gireceği toprakların sınırlarına söz konusu kişiyi hiçbir şekilde sınır dışı etmeyecek veya geri göndermeyecektir” maddesi gereği ortaya çıkan ilkedir.

Geri göndermeme ilkesi yalnızca “hakkında kesinleşmiş mahkeme kararı bulunan ve ilgili ülke için tehlike oluşturan kişiler” için uygulanmamaktadır. Söz konusu ilke, yalnızca hakkında kesinleşmiş mahkeme kararı bulunan ve ilgili ülke için tehlike oluşturan kişiler için uygulanmamaktadır.

20. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) Nedir?

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği

1950’de kurulan Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK), mültecileri koruma amacıyla yapılan uluslararası hareketliliği düzenlemek, liderlik etmek ve göç kaynaklı sorunları çözmeye yardımcı olmak için yetkilendirilmiştir.

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği, Türkiye’de ve diğer ülkelerde, mültecilerin ve sığınmacıların kaydı ile yaşam şartlarının iyileştirilmesi için hem yetkili kurumlarla hem de sivil toplumla iş birliği yapmaktadır.

Bu yazıyla ilgili yorumunuzu paylaşabilirsiniz. Bunu yaparken Yorum Kurallarımızı dikkate alın lütfen.
Yorum adedi#1

*Tüm alanları doldurunuz

  • Prof. Dr. Hakki Keskin
    2021-08-28 11:29:55

    Bu sonderece bilgilendirici ve yatrrarli yaziniz nedeniyle, konunun uzmani biri olarak, sizi kutluyorum. Bakiniz:www.keskin.de

Son Yüklenenler